De Vlaamse Gids. Jaargang 35

[p. 81]

De voorlichting in de huidige omstandigheden

DE internationale spanning en haar invloed op de economische toestanden oefenen ook hun weerslag uit op de pers. Deze moet thans het hoofd bieden aan een toegenomen verantwoordelijkheid ten opzichte van de openbare mening en aan een ontwikkeling van zaken, waarbij haar vrijheid en voortbestaan betrokken zijn.

In de huidige tijden bestaat de neiging de schakeringen ter zijde te schuiven en alles onder te verdelen in scherp tegenover elkaar staande groepen. Op de pers toegepast brengt dit mee, dat de wereld kan onderverdeeld worden in twee groepen, in de schoot waarvan men met evenveel klem zijn aanhankelijkheid betuigt aan de persvrijheid. De ene groep, waartoe ons land behoort, huldigt de traditionele persvrijheid, zoals zij in de Belgische grondwet wellicht het volledigst uitgedrukt wordt, en die betekent: vrije toegang tot het nieuws; vrije uitdrukking der meningen; vrije uitgave van bladen. In de tweede groep waakt het regiem over de bladen, zorgt voor de bestaanszekerheid van de bladen zowel als voor de stoffelijke belangen van de journalisten, die tot taak hebben het welzijn van de gemeenschap te bevorderen zoals dit welzijn door het regiem wordt bepaald. De scheidingslijn tussen beide groepen stemt niet helemaal overeen met deze, welke in de internationale politiek getrokken wordt tussen West en Oost.

In de eerste groep heeft de zienswijze van de Britse en Amerikaanse pers veld gewonnen. De leus van wijlen P.S. Scott van de ‘Manchester Guardian’: ‘Beoordeling is vrij, maar feiten zijn heilig’, heeft ook in andere landen de bladen aangespoord het onderscheid te verduidelijken tussen het nieuws en de beoordeling der feiten, zoals reeds vóór de oorlog het onderscheid verduidelijkt werd tussen het redactioneel gedeelte der bladen en de advertenties. Anderzijds heeft de leus van wijlen Adolph Ochs van de ‘New York Times’: ‘All the News that's Fit to Print’ (Al het nieuws geschikt om gedrukt te worden) de nadruk doen leggen op de verspreiding van het nieuws, ongeacht zijn weerslag. Onder de invloed daarvan zullen we wellicht geen feiten meer beleven zoals er zich in de winter 1939-1940 voordeden, toen de dagbladbestuurders 's nachts naar de Wetstraat ontboden werden, omdat in een blad een artikel was verschenen, waarvan gevreesd werd dat het Hitler kon aansporen zijn toorn en eveneens zijn aanval te richten tegen ons land, iets waartoe hij sinds lang besloten was. Maar de verantwoordelijkheid van de journalisten, bij een ruimer erkenning van hun vrijheid, is er niet geringer op geworden, integendeel. De indruk, die zij verwekken, van de toestanden en stromingen in hun land, kan de internationale samenwerking beïnvloeden.

De voorlichting van de openbare mening en het toezicht op 's lands bestuur hangen af van het bestaan van een vrije en onafhankelijke pers. Zonder de bladen zou het parlement zijn grondwettelijke taak niet kunnen vervullen.

[p. 82]

In vele gevallen worden de parlementsleden spoediger voorgelicht over de gebeurtenissen door de pers dan door de regering. Dit doet zich vanzelfsprekend voor tijdens het parlementair verlof, maar ook in gewone tijden, doordat het bijeenroepen van een parlementscommissie of het drukken van een parlementair verslag in een trager tempo gebeurt dan de verspreiding van het nieuws door de bladen.

Het inwinnen van het nieuws en de verspreiding er van ontmoeten echter thans bijzondere moeilijkheden. In verband daarmee hebben de Belgische bladen er zelfs moeten toe besluiten hun verkoopprijs met ingang van 1 Januari met 25 centiem te verhogen, maar de moeilijkheden zijn daarmee niet overwonnen.

Voor het inzamelen van het nieuws dient men te beschikken over eigen ervaren medewerkers. Deze worden gevormd in de scholen of instituten voor journalisten en vervolgens in de redacties zelf. In Groot-Brittannië heeft de Kemsley-groep, die een aantal bladen uitgeeft, eigen opleidingscursussen ingericht, terwijl af en toe conferenties worden belegd van journalisten, die dezelfde taak vervullen, b.v. de redacteurs buitenland, de politieke verslaggevers, enz. De h. Chancellor, bestuurder van het Reuter-agentschap, verklaarde in 1948 voor de ‘Royal Commission on the Press’, dat de vorming van een ervaren journalist tien jaar vergt.

Naast de eigen berichtendienst wordt door de bladen beroep gedaan op de diensten van verschillende nieuwsagentschappen. Doorgaans geeft men zich geen rekenschap van de omvangrijke taak, die verricht wordt bij het inrichten van een netwerk van berichtgevers, noch van de kosten bij het overbrengen van het nieuws naar de redacties.

In het geheel van hun uitgaven werden in 1937 door de Londense bladen 13 t.h. besteed aan redactiekosten. In 1946, terwijl het formaat van deze bladen veel kleiner was geworden, bedroegen de redactiekosten 23 t.h. van de gezamenlijke uitgaven. De ‘Daily Express’ heeft in 1950 aan zijn buitenlandse nieuwsdienst 225.000 pond besteed, zijnde 31,5 millioen Belgische fr. Wanneer zich gebeurtenissen voordoen, die de belangstelling van het publiek wekken, is het nodig bijzondere medewerkers en fotografen ter plaatse te sturen. Zij wachten soms dagen op ‘de’ gebeurtenis, waarna blijkt, dat deze slechts honderd woorden waard is bij de inlassing in het dagblad. Een dergelijk geval deed zich in December 1949 voor. De reporter van een Amerikaans blad schatte zijn uitgaven, afgezien van zijn wedde, op 116.200 fr., zodat ieder gedrukt woord 1.162 fr. had gekost.

Het nieuws uit Korea kost niet alleen duur wegens de wedde van de berichtgevers en de hoge verzekeringspremie, maar ook wegens de telegramkosten: 9 pence per woord van Korea tot Hong Kong en 1 penny van Hong Kong tot Londen, zijnde 10 pence of bijna 6 fr. per woord. De telegramkosten schommelen tussen 300 en 500 pond per week (42.000-70.000 fr.).

De Britse pers is er daarbij nog voordeliger aan toe wegens het eenvormig tarief van 1 penny per woord voor perstelegrammen binnen het Gemenebest,

[p. 83]

terwijl ook het tarief voor de gewone internationale telegrammen voordeliger is.

Wat de nieuwsagentschappen betreft zijn thans in ons land een nationaal agentschap, - Belga, - en verschillende buitenlandse agentschappen werkzaam. Deze laatste verschaffen hoofdzakelijk internationaal nieuws, terwijl Belga een volledige dienst verzekert. Al deze agentschappen brengen het nieuws te Brussel bijeen en maken het vervolgens gelijktijdig over aan de bladen, die door een bijzondere lijn en een telex-toestel verbonden zijn. Deze telexdienst heeft in December 1950 voor de aangesloten bladen en zekere instellingen te samen ongeveer 190.500 fr. gekost.

België is voor het internationaal verkeer nog gebonden aan de goudbepaling, die voorkomt in de internationale overeenkomsten, terwijl Groot-Brittannië er sedert 1932 van afgeweken is. Dienvolgens wordt voor codetelegrammen naar New York, - omgerekend in onze munt - 10,80 fr. per woord betaald in België, 6,64 fr. in Nederland, 3,21 fr. in Groot-Brittannië en 8,39 fr. in Frankrijk. Terwijl het telefoonverkeer in ons land aanzienlijk is verbeterd, zijn de telegraaf en de dienst der express-brieven er niet op vooruitgegaan, wat de bestelling betreft.

De grote inspanning van de bladen om hun nieuwsdienst veelzijdig op te bouwen is slechts mogelijk, indien de verkoop en de advertenties behoorlijke inkomsten kunnen verzekeren.

De voorlichting van het publiek hangt er van af, en men begrijpt waarom in zekere landen met autoritair regiem getracht wordt de berichtgeving zoveel mogelijk te doen lopen door een enkel agentschap, dat door de regering gecontroleerd wordt. Zo werden onlangs in een land, dat op een zeer ontwikkelde pers met wereldfaam mocht wijzen, achtereenvolgens de rantsoenering van het papier en de beperking van de publiciteit ingevoerd. Terwijl landen van verschillende mening toegelaten bleven, werd aldus getracht de oppositie van de middelen te beroven, die haar toelaten op zelfstandige wijze nieuws in te winnen en dit nieuws bekend te maken.

Zelfs in de landen, waar een dergelijk optreden van regeringswege niet zou geduld worden, heerst bezorgdheid wegens de toenemende moeilijkheden van economische aard.

In de laatste jaren werd de verdwijning van de ‘New York Sun’, van de Britse weekbladen ‘Leader’ en ‘News Review’ en van het tijdschrift ‘Strand’ toegeschreven aan de stijgende productiekosten en de fiscale lasten. In 1948 werden rotatiepersen geraamd op 15.000 pond per eenheid, of 2 millioen 640.000 fr., wat voor een gewone rotatiepers met drie eenheden neerkomt op 7 millioen 920.000 fr. Zetmachines werden op 2.000 pond of 352.000 fr. geraamd. Sedert zijn de prijzen gestegen. Wegens de fiscale lasten wordt het dienvolgens lastiger het materieel der dagbladdrukkerijen aan te passen of te vernieuwen. De grootste moeilijkheden spruiten echter voort uit de prijsstijging van de verbruikte grondstoffen en in het bijzonder van het dagbladpapier.

[p. 84]

In de Verenigde Staten, meer dan bij ons, steunt de economie van de bladen op de advertenties, die gemiddeld 60 t.h. van de plaatsruimte in beslag nemen. Dank zij de opbrengst van de advertenties kunnen de hoge kosten van de meest veelzijdige nieuwsdiensten ter wereld gedragen worden. Anderzijds is het Amerikaans economisch leven, dat gericht is op massa-verkoop, aangewezen op publiciteit in de bladen. Toen zich onlangs in een Amerikaanse stad een staking in de dagbladdrukkerijen voordeed, werd men dadelijk een inzinking van het zakenleven gewaar. De vraag naar dagbladpapier is toegenomen, zodat de Canadese papiernijverheid de behoeften niet ten volle kan voldoen. Aankopen werden dan ook gedaan op de Skandinavische markt.

Inmiddels heeft de bewapeningsindustrie grotere behoeften aan cellulose, het voornaamste bestanddeel voor de vervaardiging van dagbladpapier, terwijl de schaarste van wol de vraag heeft doen stijgen naar kunstmatige textielstoffen, die eveneens door middel van cellulose worden gemaakt. Ten slotte heeft zich in de zomer van 1950 in Finland een langdurige staking voorgedaan tengevolge waarvan de papierproductie met 30.000 ton is afgenomen.

De prijzen van de andere grondstoffen, zoals porseleinaarde, hars en zwavelzuurzout zijn eveneens gestegen.

Een stijging van de papierprijzen viel dus te duchten. De omvang en verscheidenheid van deze stijging zijn echter een verrassing geweest.

In October 1950 werd in Canada een prijsverhoging van 10 dollar per ton in het vooruitzicht gesteld. Naderhand werd deze echter tot 6 dollar beperkt, zodat de huidige papierprijs in Noord-Amerika 106 dollar per ton bedraagt. Op de Scandinavische markt, waarvan ons land rechtstreeks of onrechtstreeks afhankelijk is, werd bij de betrekkingen met België 178 dollar gevraagd voor het eerste kwartaal 1951, tegenover 100 dollar een jaar vroeger. De vervoerkosten zijn er niet op verminderd, terwijl de invoerrechten volgens de waarde berekend worden, zodat de stijging van de papierprijs een stijging van de tolrechten meebrengt.

In de Scandinavische landen schommelt de binnenlandse prijs tussen 56 en 78 dollar per ton. Een onderscheid van prijs ten voordele van de nationale dagbladen kan gewettigd worden, doordat de bestellingen vanwege deze bladen minder aan veranderingen onderhevig zijn en aldus aan de papierindustrie een waarborg van bestaansvastheid verzekeren, maar het huidige verschil tussen binnen- en buitenlandse prijzen is stellig overdreven.

In België heeft de pers nog niet ten volle de voor-oorlogse toestand kunnen herstellen. Volgens een statistiek van de Unesco had het verbruik van dagbladpapier in 1948 nog slechts 96 t.h. van het vooroorlogse cijfer bereikt, terwijl het in Zweden 130 t.h. en in Zwitserland 125 t.h. bedroeg. De gemiddelde behoeften bedragen thans 75.000 ton per jaar, waarvan het voornaamste gedeelte door de Belgische papierfabrieken wordt gedekt. De invoer van dagbladpapier bedroeg 12.847 ton in 1945; 16.284 ton in 1946; 17.541 ton in 1947 en 18.839 ton in 1948. Teneinde een normale bedrijvigheid van de Belgische

[p. 85]

papierfabrieken in de hand te werken hebben de bladen trouwens hun bestellingen op de binnenlandse markt zoveel mogelijk verhoogd, zodat de hele nationale productie feitelijk wordt afgenomen. Deze fabrieken, - op één enkele na, - kunnen echter geen binnenlands hout verwerken en zijn dus afhankelijk van de invoer van houtpulp, hoofdzakelijk uit Scandinavië. Zij worden dienvolgens eveneens getroffen door de speculatieve aankopen aldaar en de aanzienlijke prijsstijging. Dit legt de schommeling tussen 39 en 68 t.h. van de binnenlandse prijsverhoging uit. De binnenlandse papierprijzen zijn inderdaad van 6,30 fr. het kg. gestegen tot onderscheidenlijk 8,80 fr. en 10,60 fr. De op 1 Januari toegepaste verhoging van de verkoopprijs der dagbladen bedraagt slechts 20 t.h. voor de lezers, maar is geringer voor de dagbladen, vermits de korting voor de verkopers wegens de gestegen verkoopprijs is toegenomen.

Het kwam ons gewenst voor tamelijk uitvoerig de aandacht te vestigen op het vraagstuk van de productiekosten van de dagbladen, in de eerste plaats, omdat het verminderen van het aantal bladzijden steeds de inkrimping of verdwijning meebrengt van de rubrieken, die niet zozeer nieuws bevatten dan wel tot de opvoeding van de lezers bijdragen; vervolgens omdat verminderde vooruitzichten voor de journalisten het gehalte van het beroep kunnen aantasten en ten slotte omdat het verdwijnen van bladen wegens financiële moeilijkheden afbreuk zou doen aan het veelzijdige karakter van de pers.

3 Januari 1950.

M. STIJNS