De Vlaamse Gids. Jaargang 34

[p. 577]

Maurits Sabbe herdacht te Brugge

HET betaamt, dat ook ‘De Vlaamse Gids’ aansluit bij de hulde, die op Zondag, 30 Juli, te Brugge aan Maurits Sabbe gebracht werd. De schrijver van ‘De Filosoof van 't Sashuis’ behoorde immers gedurende vele jaren tot de redactie van het tijdschrift en speelde er vaak een leidende rol in. In het zilveren jubileumnummer, dat in October 1937 verscheen, legde hij de doelstellingen van ‘De Vlaamse Gids’ voor altijd en op heldere wijze vast, maar gaf meteen ook de sleutel tot zijn eigen persoonlijkheid. Inderdaad, waar hij het had over de breedheid van opvatting, de verdraagzaamheid en het humanisme, dat de leiders van ‘De Vlaamse Gids’ steeds bezield heeft, onthulde hij meteen de hoofdkenmerken van zijn karakter en kunst. In Maurits Sabbe begroet ‘De Vlaamse Gids’ niet alleen een van zijn beroemdste en merkwaardigste redacteurs, maar ook een kunstenaar, die als het ware al de oogmerken van het tijdschrift in zijn wezen en zijn werk verenigde.

De eerbied voor andermans opvatting en het verlangen om niet alleen zichzelf maar letterlijk iedereen te leren begrijpen, werd ten overvloede in het licht gesteld tijdens de hulde te Brugge, waar verscheidene sprekers op deze hoedanigheden van de ware humanist, die Maurits Sabbe was, gewezen hebben.

Deze hulde, die talrijke Vlamingen van zaterdagavond naar de stad aan het Minnewater gelokt had, werd echter overschaduwd door een zware rouw: de h. Richard Maerten-Lissnyder, die sedert jaren met het plan van deze hulde in het hoofd liep en waaraan al de eer van de inrichting toekomt, overleed enkele weken vóór dat de plechtigheden moesten plaats grijpen. Ook hem werd hulde gebracht op de zittingen en steeds werd hij erkend als een mens, die alles gegeven had voor de Vlaamse zaak en waarvan deze Sabbehulde wel het meesterwerk was.

De hulde werd zaterdagavond ingezet in de Brugse schouwburg, waar drie onder de beste éénakters van Sabbe opgevoerd werden. ‘Bietje’, dat natuurlijk op het programma stond, behaalde zijn gewoon succes.

Zondagochtend werd een plechtige academische zitting ingericht in de Gothische zaal, waarop talrijke overheidspersonen aanwezig waren. Het voorzitterschap van de plechtigheid werd waargenomen door de h. F. Duthoy, ter vervanging van de h. Lode Lagasse, weerhouden. Na hulde gebracht te hebben aan de nagedachtenis van de h. Richard Maerten, wees de h. Duthoy op de buitengewone werkkracht van Maurits Sabbe, die handelde als iemand, die niet weet ‘wat rust is en die, stappend in de voren van een ruim akkerland, nog de verten instaart en steeds nieuwe gronden ontdekt, waarin hij het zaad met een zegenend gebaar uitstrooien kan.

Maurits Sabbe was een bouwer. Daar waar hij uit eigen zin kwam of door de omstandigheden werd gebracht, paste hij zich aan, diepte zich in, gaf zich geheel en telkenmale ontstond de vrucht die wijd uitrijpte tot buiten zijn

[p. 578]

omgeving. Ieder kring waarin hij trad, schonk hij leven met de toverstaf van zijn geest en hand. Hij was een begenadigd man.’

Dit was hij, aldus de h. Duthoy, ‘voor Brugge vooral’.

Hem van alle zijden belichten is onbegonnen werk. Maar niemand meer dan hij, die zijn ganse leven buiten Brugge heeft geleefd, bleef Bruggeling voluit met in hem iets freels, iets teers van een eigen Brugse ziel waarvan hij de roerselen kende maar vooral aanvoelde.

Zijn literair werk is doorgaans zo intiem-Brugs en tevens zo sprankelend-volks, dat hij niet zonder reden de ‘Brugse Cremer’ wordt genoemd.

Maar om hem in zijn ‘Filosoof van 't Sashuis’, of zijn ‘Nood der Barisele's’, in zijn ‘Mei van Vroomheid’ of zijn ‘Aan 't Minnewater’ te kunnen volgen, moet U Brugge kennen, teruggaan tot de jeugd van Maurits Sabbe zelf, de ziel ontdekken van de godshuizen en de kleinburgerlijke mensjes, durven leunen over de halfdeurtjes van puntgevelhuisjes en U spiegelen in Zaterdags-geblonken koperen borden naast een vensterbank vol morgensterren en misschien met een vetplantje tegen allerlei kwalen. U moet de vrome geest aanvoelen, de hartelijke eenvoud van mensen-die-met-weinig-gelukkig-kunnen-zijn. U moet binnengaan in huisjes waar die ongerepte vrede, ook op onze dagen nog, leeft en iets in U voelen en laten glijden van die innige, enige atmosfeer waarin men, zonder het te weten, iets schept van het kunstige Brugge met zijn bewoners, in die kunst als opgezogen.’

Als eerste spreker kwam pater J. Van Mierlo aan de beurt, die vooral op de vriendschap wees, die hem met Maurits Sabbe verbond. Nadat hij hem had leren kennen in de Vlaamse Academie voor Taal en Letterkunde, groeide de vriendschap tussen beide academieleden en zag pater Van Mierlo welk ruimdenkend en verdraagzaam man de schrijver van ‘De Filosoof van 't Sashuis’ was.

Sabbe heeft nooit een andersdenkende gekwetst in zijn overtuiging. Verdraagzaamheid betekende voor hem eerbied voor de gedachte en de persoonlijke vrijheid van anderen.

Tot slot wees pater Van Mierlo op de diepe en begrijpelijke Vlaamsgezindheid van Maurits Sabbe, die vaak grote offers wist te brengen voor zijn opvattingen.

De tweede spreker, dr. Garmt Stuiveling, noemde Maurits Sabbe en Guido Gezelle de ‘kunstenaars van Brugge’. Gezelle gaf vooral de ziel van Brugge weer, terwijl Sabbe hoofdzakelijk het stadsbeeld en de mensen uit de tweede helft der 19de eeuw heeft geschetst. Een boek van Sabbe ondergaat men als een ‘gemeenschappelijke atmosfeer van Brugge’.

Sabbe paste niet in de letterkunde van zijn tijd. Hij bleef volledig open staan voor het mysterie van de mens. Dit in tegenstelling met naturalistische

[p. 579]

tijdgenoten als Couperus en Van Deyssel. Volgens dr. Garmt Stuyveling heeft hij zulke tegenstand geboden aan zijn tijd, omdat hij in wezen een romantieker was.

Zijn romantisme moet echter opgevat worden als een poging om het verleden te doen herleven en niet te laten doodgaan.

Te Antwerpen werd Sabbe opgeslorpt door zijn werk aan het Plantijn-museum. Daar leerde hij de verontwaardiging kennen om de onverdraagzaamheid van de 16de eeuw. Ook het leven van deze eeuw wilde hij opnieuw oproepen. Zodat hij zowel te Antwerpen als te Brugge bleef ijveren voor het voortbestaan van de Vlaamse traditie. Tot slot wees dokter Stuyveling op de ijver, die Sabbe aan de dag gelegd heeft om culturele eenheid tussen Nederland en Vlaanderen in het licht te stellen en te verdedigen.

Door Julius Hoste werd gewezen op Maurits Sabbe als humanist.

Hij had in het dromerige Brugge een diepe zin gekregen voor het leven van de eenvoudige mensen, en men mag getuigen, dat het proza van ‘Een Mei van Vroomheid’ en van ‘De Filosoof van 't Sashuis’ een onvergankelijke klank zal bewaren in onze literatuur.

Maurits Sabbe had de invloed van Brugge ondergaan, maar ook de jaren, die hij te Gent doorbracht, drukten hun stempel op zijn levensbeschouwing en op zijn Vlaamse overtuiging, zoals men er de uiting van vindt in ‘Het Kwartet der Jacobijnen’. Hoe ware het trouwens mogelijk, dat Maurits Sabbe de invloed niet zou ondergaan hebben van zijn vader, de stoere en tevens gemoedelijke Gentenaar, die aan de zijde van Peter Benoit de Vlaamse herleving hielp inluiden?

Zijn verblijf te Antwerpen als conservator van het Plantin-museum bracht hem op heel natuurlijke wijze tot meer wetenschappelijk werk; hij heeft er zich gewijd aan een cultuur-historische arbeid, die van de hoogste betekenis zal blijven voor het tijdperk van Plantin.

Maurits Sabbe heeft dus met volle overgave de geest van de Drie Zustersteden gediend.

Steeds leverde hij het getuigenis, dat de Vlaamse beweging in de eerste plaats de opgang moet zijn van een volk naar een hogere en algemeen menselijke beschaving.

Hij was een overtuigde voorstander van de culturele toenadering met Nederland en heeft er voor geijverd, opdat het Vlaamse volk deelachtig zou worden aan de brede stromingen, die door de wereldbeschaving gaan. Aldus heeft hij ons volk, ons land en de beschaving in de heerlijkste betekenis van het woord gediend.

De academische zitting werd besloten door de voorzitter, die de drie sprekers dankte om hun uiteenzettingen en allen uitnodigden aanwezig te zijn bij de onthulling van het Maurits Sabbe-gedenkteken, die in de namiddag nabij het Sashuis aan het Minnewater zou plaats hebben.

[p. 580]

Na een gezellig middagmaal vonden de deelnemers aan de hulde elkander inderdaad terug voor het Sabbe-gedenkteken. Dit gedenkteken is een beeld van de schrijver door beeldhouwer O. Rotsaert. Het staat op een zuiltje in witte steen. De uitvoering ervan is sober, maar indrukwekkend. Talrijke Vlaamse verenigingen hadden zich aangesloten bij de hulde en vormden de erehaag rond het gedenkteken. Bij de eerste tonen van de muziek stroomden de mensen uit de wijk toe en bleven zwijgend staan luisteren naar de hulde. die gebracht werd aan een schrijver, die hen met zoveel waarnemingsvermogen en gevoel in zijn talrijke roman uitgebeeld had.

Vóór het monument werden toespraken gehouden door de h. F. Duthoy, die andermaal op de edele inborst van de schrijver wees; door de h. Pierre van Outryve d'Ydewalle, die drukte op de apostolische waarde van het werk van Maurits Sabbe, en door de h. Van Hoestenberghe, burgemeester van Brugge, die in Sabbe vooral een grote Bruggeling zag.

Daarop sprak de h. Herman Sabbe, zoon van de letterkundige, Procureur des Konings te Antwerpen, volgend dankwoord uit:

Tot besluit van deze herdenking, dient een woord van dank gezegd.

Een woord van dank, namens Mevrouw Maurits Sabbe, die door haar leeftijd en haar wankele gezondheid, met spijt van deze plechtigheid verwijderd is.

Een woord van dank uit mijn persoonlijke naam en uit naam van alle nabestaanden van Maurits Sabbe.

Dank aan Zijne Excellentie de Heer Minister van Openbaar Onderwijs, de Heer Gouverneur der provincie West-Vlaanderen, de gezagvoerders en autoriteiten, die hun steun en hoge bescherming hebben verleend tot de verwezenlijking van de hulde welke heden zó veelzijdig aan de nagedachtenis van wijlen Maurits Sabbe werd gebracht.

Onze dankbare erkentelijkheid gaat eveneens naar de sprekers en redenaars: Dr. Garmt Stuiveling, Eerwaarde Pater Dr. J. Van Mierlo en oud-minister Julius Hoste, die - met het gezag van hun kennis, maar ook met de genegenheid van het hart, - tijdens de voorname academische zitting van hedenmorgen, het diepere wezen en de bestendige waarden van het werk van Maurits Sabbe in het licht der herdenking hebben doen herleven.

Onze ontroerde dank richt ik tot de kunstenaar-beeldhouwer, de heer Rotsaert, die voor de moeilijke opgave werd gesteld, op broze posthume gegevens, de beeltenis van Maurits Sabbe tot een blijvende gestalte te boetseren.

Mijn innige dank gaat naar de Heren Voorzitter en leden van het actiecomité die, met ongemeten zorgen en toewijding, het initiatief om Maurits Sabbe in zijn goede geboortestad te herdenken, - en zijn naam en zijn beeld onvergankelijk voor het nageslacht te bewaren, - hebben uitgewerkt tot de voorbeeldige culturele manifestatie die wij heden als een voedzaam geestelijk brood samen hebben gedeeld.

[p. 581]

Mijn persoonlijke ontroerde dankbaarheid gaat hierbij in het bijzonder tot de nagedachtenis van Richard Maerten-Lissnyder, voorzitter van het actiecomité, - de zo beminnelijke als eenvoudige maar overtuigde en geestdriftige Vlaming, gevormd en gelouterd in de Vlaamsgezinde democratische lering van Julius Sabbe, de trouwe en aanhankelijke leerling, medewerker en vriend der Sabbe's, - die in overwegende mate het initiatief voor deze herdenking nam, en die aan de uitvoering ervan zijn beste krachten, welwillend en onbeperkt heeft besteed, bijna... tot op de vooravond van deze plechtigheid, toen hij onvermoed maar plots bezweken is en de bekroning van zijn geestdriftige inspanningen niet heeft mogen kennen.

Ik buig eerbiedig bij de herinnering aan Richard Maerten-Lissnyder.

Mijn erkentelijkheid richt ik tevens tot de Heren leden van het Provinciebestuur van West-Vlaanderen, tot de Heren leden van het Gemeentebestuur van Brugge, en tot U, Mijnheer de Burgemeester, die voor de oprichting van het monument ter ere van een verdienstelijk Brugs zoon, een uitgelezen en bekoorlijke stadsplaats hebt voorbehouden.

In het milieu van de stemmige Wijngaardplaats is Uwe heerlijke stad Brugge op haar best.

Hier verzamelen zich de legendarische Brugse zwanen, bij de glooiende berm die met madelieven is besprenkeld.

Van uit deze ingetogen plaats geniet men van de dubbele uitkijk: enerzijds op de sierlijkheid van de Begijnhofsbrug, anderzijds op het huis van de Sasmeester, op de wonderlijke zilverglans van het Minnewater met zijn wijdse omkransing van wolkige boomkruinen en met de verhevenheid van de rijzige silhouet van de Poertoren.

Dit is de plaats waarvan de Filosoof van 't Sashuis zélf in vervoering zegt:

- ‘Hemel en aarde liggen hier lijk onder een glazen bol.’.

Hier zal het voor Maurits Sabbe goed zijn te kunnen blijven en verwijlen... te midden van zijn vertrouwde Bruggelingen en van zijn geliefde moederstad, onverminderd en ongestoord, als in die gestolde droom van waarachtige schoonheid die in zijn werk besloten ligt.

Zoals de dagelijkse bespiegelende rustigheid van deze Wijngaardplaats, zó lagen ook het leven en het werk van Maurits Sabbe boven de drukte en de strijd, boven de roeringen van de tijd, in een aandoenlijke sfeer van dromende windstilte.

Van Maurits Sabbe kan met de schrijver gezegd worden:

- ‘Ta vie est selon tes oeuvres’.

Maurits Sabbe's leven en werken waren één.

Zij waren gaaf, harmonisch, evenwichtig en geschraagd door een diep gevoel van naastenliefde en Brugse Caritate.

Zó werd het leven hem een weldaad, waaraan hij gehecht was en waarvan de scheiding hem wellicht moeilijk zou zijn.

Inderdaad treffen ons in de valavond van Maurits Sabbe's leven, bij de

[p. 582]

beduchtheid voor het uur der scheiding, vaag vermoede melancholische opwellingen.

Enkele maanden vóór zijn dood verbleef Maurits Sabbe met ziekverlof in de Kalmthoutse heide. Hij vertoefde er in zijn ligstoel, meestal op dezelfde lommerplaats, onder enkele wiegende dennen, vanwaar hij uitzicht had over de late bloei der heide.

Mijn vader las toen de roman ‘La nuit de la Saint Jean’, uit de ‘Chronique des Pasquier’, van George Duhamel.

Later, na zijn dood, nam ik toevallig dit boek ter hand en ik vond er nog onaangeroerd het bladteken in, op de plaats van het boek waar hij de lezing verlaten had.

Renaud Censier, - de geneesheer en wetenschapsmens, die in die roman het brandend bewustzijn behoudt van zijn ongerepte en gave werkkracht, - voelt met een stille maar obsederende weemoed dat het levenslicht verglijdt en dat de dood nakende is.

Censier zegt dan in dit boek het volgende:

- ‘Aujourd'hui, de telles pensées me visitent de nouveau. Elles ont la force d'une obsession: je ne peux m'en délivrer. Un jour, bientôt, oh! bientôt, les saisons passeront sur les forêts et je ne serai qu'un souvenir vacillant pour quelques êtres.’.

Deze opwelling moet Maurits Sabbe als het ware in een gelijkgaande beleving ondergaan hebben.

De lectuur van het boek schijnt op deze plaats te zijn stil gevallen en een weemoedige mijmering is ingetreden, een meditatie waarin de gevoelens en de beelden van Renaud Censier gelijktijdig getransposeerd werden in het wezen van Sabbe en in het kader van heide en dennen, waarin hij vertoefde.

Op het onaangeroerd bladteken van het boek vond ik met potlood gekribbeld deze getransposeerde vluchtige gedachte:

- die boomen zullen nog ruischen en ik zal ze niet meer hooren. Ik zal nog alleen een vage herinnering zijn bij énkelen, en dàn, niets meer...’

Er ligt in deze woorden geen greintje bitterheid, geen de minste neiging tot verzet in het hart, alleen berusting in het onvermijdelijke, maar berusting vol weemoed, als bij het landschap in de herfst bij het sterven zijner weelde, omdat voor Sabbe, leven én werk één geluk en één weldaad waren geweest.

- ‘Ik zal nog alleen een vage herinnering zijn bij enkelen, en dan niets meer.’

Zó mijmerde Maurits Sabbe veertien jaar geleden...

Dit was een besliste vergissing en het was ook een begrijpelijke vergissing voor hen die onthielden hoe eenvoudig, hoe bescheiden, ja, hoe geringschattend voor hemzelf Maturits Sabbe uiteraard was.

Er is sindsdien een wereldoorlog voorbijgestormd; legerdivisies werden vernietigd en zijn vergaan; krijgswallen van staal en steen werden ingebeukt en waardeloos verklaard. Zélfs de schamele dennebomen ginds verre in de

[p. 583]

Kalmthoutse heide werden door het oorlogsgeweld verbrijzeld en weggevaagd.

Iets is gebleven!

De kunstenaar en zijn werk leven!

Zij leven voort, met onvergankelijke luister, over de tijden heen, in het licht van de geestelijke waardigheid en in de liefde die de Vlaamse gemeenschap hun blijft toedragen.

Van deze onvergankelijkheid van de Kunstenaar én van deze hoogste liefde der gemeenschap, heeft Uw aller deelneming en aanwezighid op deze plaats een ontroerend, maar doorslaand getuigenis afgelegd.

Mevrouwen en Mijnheeren, ik besluit.

Laat mij toe dit te doen gelijk op een vriendenfeest.

Laat mij toe u allen, - die van verre of van bij gekomen zijt, -

- gedreven door gevoelens van waardering,

- gedreven door gevoelens van erkentelijkheid,

- bewogen door gevoelens van verering of van trouwe vriendschappelijkheid voor de herdachte,

Laat mij toe, U allen mijn diepe, hartelijke dank toe te sturen en U allen te betrekken in deze opperste wens:

dat de zin voor schoonheid, maar ook de zin voor naastenliefde, voor verdraagzaamheid en voor menswaardigheid, die U verenigd heeft op deze uitverkoren plaats rondom de geestelijke gestalte van wijlen Maurits Sabbe, dat deze zin over U allen vaardig moge blijven als een vaste en betrouwbare levenshouding en als een sterkende weldaad.

Tot slot werd het Maurits Sabbe-gedenkteken ingehuldigd, terwijl ‘Naar Wijd en Zijd’ weerklonk.

De Sabbe-hulde was tot een groot succes uitgegroeid, dank zij het Actie-Comité, opgericht door de h. Richard Maerten-Lissnyder, en ook dank zij de talrijke Vlamingen, die Maurits Sabbe blijven waarderen als een edel mens, een groot kunstenaar en een baanbrekend geleerde.