De Vlaamse Gids. Jaargang 34

[p. 32]

Herinneringen uit mijn dienstjaren

DE regering benoemde mij in Maart 1910 tot consul van België te Hankow. In Juni van hetzelfde jaar was ik op post.

Het Verre Oosten was mij niet onbekend. Ik was reeds verbonden geweest aan het consulaat te Manilla en aan het gezantschap te Tokio. Ik kende de grote steden Hongkong en Sjanghaï. Maar dit was de eerste keer, dat ik in China ging wonen, en in het binnenland dan nog. Ik trachtte bij degenen, die er al een zekere tijd verblijf hielden, zoveel mogelijk inlichtingen in te winnen over de politieke en economische toestand van het land.

Er heerste grote ontevredenheid onder de duizenden jongelieden, die in Japan, de Verenigde Staten en Europa hun studies hadden voltooid. Volgens het protokol, dat na de Boxers-opstand in 1900 te Peking werd ondertekend, zouden de vergoedingen, die aan de vreemde mogenheden moesten betaald worden als schadeloosstelling voor hun burgers, gebruikt worden voor de universitaire opleiding in het buitenland van jonge Chinezen. Die trokken naar Japan, Amerika, Europa. De financiën van het Midden-Keizerrijk hadden er geen belang bij of de opleidingskosten van deze studenten in den vreemde al dan niet hoog opliepen. Derhalve stelde de Tsung Li Yamen hoegenaamd geen belang in zijn beursstudenten. Men kan zich goed indenken, dat zij zich als uitverkorenen inbeeldden en er op rekenden na hun terugkeer in China er vooraanstaande en goedbetaalde ambten te bekleden.

Daar kwam echter niets van. Eens in China terug kregen zij de onbeduidendste betrekkingen. Al de voordelen, al de gunsten, al de goede ambten werden toegewezen aan de kameraden, die thuis waren gebleven en de madarijn-examina te Peking hadden afgelegd.

Hun ontevredenheid stond begrijpelijkerwijze in rechtstreekse verhouding tot hun ontgocheling. Geleidelijk sloten zij aan bij de revolutionnaire aanhangers van Sun Yat Sen.

De oudere residenten spraken van politieke moeilijkheden, opstanden en van een omwenteling. Zij waren het er echter over eens, dat deze niet 's winters zou beginnen, wegens de koude, en in alle geval niet te Hankow, daar de inwoners van de twee Hu-provincies en Honan uiterst vredelievend waren.

Zij wezen er op, dat de drie provincies bij de Boxer-opstand rustig gebleven waren. Ik vernam later, dat deze volkomen rust misschien wel te danken was aan de aanwezigheid te Hankow van vreemde oorlogsschepen, die de Yamen van de Vice-Koning, Chang Shih Tung, met hun vuur konden bestrijken.

In ieder geval vielen de voorspellingen van de oudere residenten verkeerd uit. De omwenteling begon in het hart van Hupeh, te Wuchang, en wel op een wintervooravond. Ziehier in welke omstandigheden.

De drie steden, Wuchang, Hanyang en Hankow liggen aan de samenloop van de stroom Yang Tse Kiang en de rivier Han: Wuchang op de rechterover van de stroom, Hanyang tussen de stroom en de rivier en Hankow op de linkeroever

[p. 33]

van de rivier aan haar monding. Daarop volgen de vreemde nederzettingen: de Britse, de Russische, de Franse, de Duitse en de Japanse op een afstand van ongeveer 4 km.

Dinsdag 10 October 1911, 's namiddags, ontplofte een bom in een Chinese woning achteraan de Russische nederzetting. Vier Chinese studenten werden aangehouden en de Russische politie nam tal van documenten in beslag, onder andere een revolutionnaire proclamatie aan het Consulaire Corps en ook een lijst van onder-officieren van het artillerie-regiment te Wuchang, die gemene zaak met de ontevredenen maakten.

Op bevel van de Russische consul-generaal zouden de studenten aan de Chinese overheden te Wuchang uitgeleverd worden, maar bij de overvaart sprongen twee van hen in de stroom: liever een zekere dood in de Yang Tse Kiang dan de folteringen, die hen te Wuchang te wachten stonden. De Vice-Koning was alom bekend om zijn wreedheid. Men vertelde, dat hij kort er voor een mooi Sing Song meisje had doen aanhouden en folteren omdat zij weigerde zijn zoveelste bijzit te worden.

Op de golfplaats en in de clubs spraken wij over niets anders dan over de ontploffing van de bom. Iedereen vroeg zich af wat zou gebeuren. Het verwonderde mij niet buitenmate toen ik dezelfde avond tijdens een wandeling langs de stroom grote branden te Wuchang waarnam. Enkele uren later vernam ik, dat de onderofficieren van het artillerie-regiment in opstand waren, dat zij hun kazerne in brand gestoken hadden en dat zij de Yamen van de Vice-Koning aanvielen.

Ik gaf bevel aan de Nr. one-boy van het consulaat de coolie naar Hanyang te sturen om de landgenoten en Luxemburgers van de staalfabrieken, (directeur, geneesheer, ingenieurs en ploegbazen), te verwittigen en hun aan te raden naar de nederzettingen over te komen. Dit deden zij in de voormiddag van de 11de.

Dezelfde nacht trachtten twee Amerikaanse vice-consuls per boot naar Wuchang over te steken om de Amerikaanse missionarissen en professoren van het Boone College terug te brengen. Het gelukte hun echter niet aan wal te gaan.

De opstandelingen waren algauw meester te Wuchang. Aan de militaire attaché van de Vice-Koning werd voorgesteld de leiding over te nemen. Generaal Li Yuan Hung, als ware Chinese filosoof, nam dit aan, want hij begreep, dat een weigering zijn doodvonnis zou betekenen. Terstond werd hij tot veldmaarschalk bevorderd. De officieren van zijn staf volgden zijn voorbeeld.

Een van hen, die aan de Belgische Militaire School had gestudeerd, werd van commandant tot generaal-majoor bevorderd. Een zo snelle promotie kwam hem geheel natuurlijk voor en enige dagen later, als de Franse consul er hem mede gelukwenste, antwoordde hij eenvoudig, dat op zijn ouderdom Bonaparte reeds luitenant-generaal was.

Met de overname van Wuchang kwam de massamoord van de officieren en manschappen van de Mansjoe Banner, aldaar in garnizoen, en van hun gezinnen. Die ongelukkigen hadden hun Mansjoekleren afgelegd en Chinese aangetrokken,

[p. 34]

maar dat kon weinig helpen. De opstandelingen hielden alle verdachten aan en verplichtten hen ‘Zeven en zeventig’ te zeggen. Wee hen die het mandarijns ‘lioe sheu lioe’ zegden in plaats van het Hupees ‘lao sheu lao’. Af viel hun hoofd. Weinigen konden ontsnappen.

Op 11 October om 4 u. 30 verwittigde de Hankow Taotai, - magistraat, - de Britse consul-generaal, de h. Goffe, dat Wuchang in de handen van de opstandelingen gevallen was, dat de Vice-Koning aan boord van het Brits oorlogsschip gevlucht was en dat het de Chinese overheden niet mogelijk zou zijn te helpen bij een aanval op de nederzettingen.

Aanstonds liet de h. Goffe het aan zijn collegas weten. Kort nadien begon H.M.S. Nightingale tussen Wuchang en Hankow te kruisen om de nederzettingen te bewaken. Terzelfdertijd werden de Britse en Duitse vrijwilligers onder de wapens geroepen. Men begon aan het vertrek van de vrouwen en de kinderen naar Sjanghaï te denken.

Ons bedreigde geen onmiddellijk gevaar. Wij hadden van de opstandelingen niets te vrezen, maar de toestand kon gevaarlijk worden omdat de beroering al de benden, bandieten en dieven uit het omliggende naar de drie steden zou lokken. Daarbij stelde zich het vraagstuk van de voeding der 20.000 werkloze havencoolies, want ook de handelshuizen moesten sluiten indien de vrijwilligers lang onder de wapens bleven.

In de nederzettingen ging de dag rustig voorbij. Het Europees personeel van de Hanyang Staalfabrieken was aangekomen, hun vrouwen en kinderen hadden een onderkomen gevonden aan boord van de SS. Ngankin. Op de Franse Municipaliteit waren Belgische geweren voorradig; ik had ze uitgereikt aan 23 Belgische en Luxemburgse vrijwilligers. Zij moesten op strozakken op het consulaat slapen, wat hun ontevredenheid wekte. Dit kon evenwel niet verholpen worden, want de twee kleine hotels in de nederzettingen waren proppensvol: het Terminus Hotel met Amerikaanse missionarissen en het Boehmers Hotel met Chinese ambtenaren uit Wuchang. Op de Franse nederzetting maakten onze vrijwilligers deel van de Compagnie des Volontaires Français, die om reden van de vele niet-Franse vrijwilligers tot Compagnie Française de Volontaires omgedoopt werd.

De nacht van de 11de op de 12de October verliep kalm in de nederzettingen, maar te Wuchang braken vele branden uit, alsook een kleine brand in de Chinese stad Hankow.

De 12de, om 3 uur 's morgens, namen de opstandelingen het Hanyang-arsenaal over en regelden seffens de voortzetting van de fabricage van patronen.

Dezelfde dag ontving het Consulaire Corps de proclamatie van het Revolutionnaire Comité met uitroeping van het einde van de Mansjoe Ta Ching-regering en de aanvang van de Republiek van de Zonen van Han. Het Comité beperkte het beheer der Republiek tot de 18 Chinese provincies en deed afstand van de buiten-bezittingen Mansjoerije, Mongolië, Sinkiang en Tibet. Verder gaf het Comité ons de verzekering, dat het het leven en de have van de vreemdelingen zou

[p. 35]

eerbiedigen. De proclamatie herhaalde, bijna woordelijk, degene die de Russische politie op 10 October gevonden had.

Om middernacht kwam de Amerikaanse kruiser Helena aan en kort nadien de Duitse kruiser Leipzig en de Japanse Tsushima. De Franse aviso ‘La Décidée’ was ook aangekomen. De oorlogsschepen hadden hun landingscompagnieën aan wal gezet. Wij stonden op hun aankomst te wachten om de vrijwilligers naar hun werk te kunnen terugzenden.

Enige moeilijkheden deden zich voor: de moestuinboeren vreesden naar de markten van de nederzettingen te komen met, als pijnlijk gevolg een grote schaarste van eetwaren. Ook weigerden de Chinese kooplieden alle bankbrieven Zij wilden enkel zilverdollars aannemen en die hadden onze banken niet.

Met Franse vrienden zag ik mij gedwongen een kist van 48 opgelegde wilde eenden te kopen, die oorspronkelijk bestemd waren voor de Londense markt. Alhoewel de Chinezen geen vertrouwen stelden in mijn brankbrieven noch in mijn handtekening, vertrouwden zij toch de handtekening van mijn Nr. one-boy. Na enkele dagen kregen wij genoeg zilverdollars van banken te Sjanhaï, zodat de voedseltoestand mettertijd toch min of meer in orde kwam. Het was gedaan met eenden eten 's noens en 's avonds.

De 13de October hadden de opstandelingen de Chinese stad Hankow veroverd. De rust werd in de drie steden gehandhaafd. Alleen de leden van het Mansjoe Banner werden vermoord.

In der nederzettingen heerste kalmte, maar de handel lag stil. Uit het binnenland kwamen geen waren meer aan. De havencoolies vielen zonder werk en moesten door de municipaliteiten gevoed worden. In de Chinese stad en achteraan de nederzettingen staken rovers twee branden aan.

Als de Chinezen hoorden, dat 12.000 keizerlijke soldaten uit Peking gingen aankomen, alsook de vloot van Admiraal Sah, werden zij zeer angstig. Beladen met hun kostbaarste goederen trokken mannen, vrouwen en kinderen over de Yang Tse Kiang of gingen naar het binnenland op wagens, rickshaws of zelfs te voet. Zij wilden niet verstaan, dat zij zich aan veel groter gevaren blootstelden, want roversbenden lagen rondom de drie steden en zouden een duur tolgeld verlangen en misschien wel hun have en hun leven.

De Europese vrouwen en kinderen van de Hanyang-staalfabrieken waren de 12de October naar Sjanghaï vertrokken. Twee dagen later zond de bestuurder, generaal V.K. Lee, ook al de mannen weg. De Belgische en Luxemburgse vrijwilligers legden hun wapens af en de weinige landgenoten, die in Hankow bleven, voegden zich bij de Franse vrijwilligers.

Dezelfde dag zonden de Britse consul-generaal en de Duitse consul hun echtgenoten en hun kinderen naar Sjanghaï. Hun voorbeeld werd door vele gezinnen gevolgd, alsook door de keizerlijke ambtenaren. De stoomboten waren proppensvol en de mannen van de staalfabrieken moesten op het dek van het S.S. Beigravia reizen.

De 16de October zette een eerste trein keizerlijke soldaten af bij de Govern-

[p. 36]

ment Paper Mill op km. 10 van de Kin-Han spoorweg. De vloot van Admiraal Sah kwam aan terwijl de opstandelingen het station Ta Chi Men achteraan de Franse nederzetting bezetten.

Nu zaten wij vast tussen de stroom, de opstandelingen en de keizerlijken. Gevechten waren in het vooruitzicht. Wel zouden mariniers en vrijwilligers de toegang naar de nederzettingen beletten, maar al te samen waren er nog geen 1200, de meesten zonder militaire opleiding, en dat op een front van 4 km.

Ook moest men denken aan een gebeurlijke ontruiming. De vrouwen en kinderen moesten zo gauw mogelijk naar Sjanghaï vertrekken. Bij een gebeurlijke terugtocht konden zij immers slechts hinderen.

De 17de October, 's morgens vroeg, ging ik te voet met twee vrienden naar km. 10. Wij kwamen terug over Ta Chi Men.

Op km. 10 waren ongeveer duizend soldaten gelegerd; zij waren deftig gekleed, goed gewapend en zagen er sterk uit; de spoorweg was bewaakt tot achteraan de Japanse nederzetting.

Het station Ta Chin Men stond ledig om 9 uur, maar 's avonds bezetten de opstandelingen het weer met het doel, door aanvallen het aankomen van meer keizerlijke soldaten op km. 10 te beletten.

Op 18 Octobr verwittigde Generaal Chang Piao, bevelhebber der keizerlijken, het Consulaire Corps, dat zijn troepen de Yang Tse Kiang stroomafwaarts gingen oversteken om Wuchang langs de rechteroever in te nemen.

In zulk geval zouden de nederzettingen midden de gevechtszone liggen. Gelukkig kwam er niets van. Integendeel, de 20ste October, 's morgens, vernamen wij, dat de keizerlijken zich 's nachts tot op km. 20 teruggetrokken hadden. Zij hadden ook het spoorwegstation aan de stroom verlaten en tenten en voorraad laten liggen.

De 21ste October nieuwe aftocht der keizerlijken, ditmaal tot op km. 42. Zij lieten munitie, voorraad, tenten, enz. achter. Aan een strategische terugtocht konden wij niet geloven. Wij dachten eerder, dat de zaken op hun Chinees verliepen en onderhandelingen tussen opstandelingen en keizerlijken begonnen waren.

Dezelfde dag gaf het Consulaire Corps een proclamatie uit over de onzijdigheid der nederzettingen.

De opstandelingen gingen moedig voorwaarts tot op km. 10. De volgende dagen hadden tussen hen en de keizerlijken tal van schermutselingen zonder betekenis plaats.

Dag na dag hernieuwde het Wuchang Comité zijn wekroep, opdat zijn aahangers zijn troepen zouden versterken. Van de eerste dag af had mijn Nr. one-boy mij zijn revolutionnaire geestdrift te kennen gegeven. Ik stelde hem dan ook voor als vrijwilliger op te trekken, maar hij antwoordde, dat hij er in het geheel niet aan dacht, ‘want hij had maar één leven’.

De 27ste October kondigden de dagbladen aan, dat de provincies Hunan, Honan, Kiangski en Kiangsu in opstand waren. 's Voormiddags trok een vloot van 40 oorlogsjonken, onder het wit paviljoen van de opstand, de nederzettingen

[p. 37]

voorbij naar Wuchang; de oorlogsschepen van Admiraal Sah lieten de jonken rustig hun weg gaan.

Dezelfde namiddag begon de beslissende slag. Met de hulp van de vloot van Admiraal Sah, die de linker vleugel van de opstandelingen beschoot, namen de keizerlijken het Station op km. 10 in. Zij veroverden een batterij Krupp van 4 kanonnen, die de opstandelingen de vorige dag met veel moeite hadden aangebracht.

Met de Franse consul ging ik naar het Ta Chi Men-station. Daar heerste een ongelooflijke wanorde. Officieren in Europese kledij met witte armband namen het bevel waar. Zij hadden hun lange haarstaart afgesneden. Een van hen droeg een bolhoed en een lange wintermantel; zijn vuile kraag stond los met op zij een zwart dasje gelijk een koordje; zijn hemd stond open; hij was pas uit Sjanghaï aangekomen.

Het station lag vol soldaten met afgesneden haarstaart. Zij waren de Death or Glory Boys en stonden op bevelen te wachten. Zij zagen er kalm en beslist uit. maar wat kan de kloekste moed tegenover de maxims en machinegeweren van de keizerlijken?

Als wij weggingen naderde de slag. De keizerlijken stonden reeds achteraan de Duitse nederzetting. De mariniers en vrijwilligers bezetten de zogenaamde verschansingen van de Franse nederzetting; het waren Spaanse ruiters en ballen plantenwas. Drie uren lang lagen wij op de harde cement van de straat.

Het kanon- en geweervuur werd heviger. Het plein vóór het station stond vol vluchtende opstandelingen. Vele gekwetsten kwamen achter de verschansing heil zoeken en werden naar de verscheidene ziekenhuizen van de nederzettingen gezonden.

Tegen 18 uur trokken de geslagen opstandelingen, onder de bescherming van de spoorwegdijk, terug naar de Chinese stad.

Een keizerlijke voorhoede bezette het station. De volgende morgen werd zij verdreven en al haar manschappen werden zonder barmhartigheid onthoofd.

De 28ste October om 18 uur bezetten de keizerlijken het station voorgoed. Hun voorposten stonden op Sing Seng-Road achteraan de Britse nederzetting en tegen de Chinese stad. De betere bewapening had de slag gewonnen.

Onder bescherming van het Rode Kruis ging de volgende dag een resident met karren naar het slagveld om de gekwetsten naar de nederzettingen te brengen. Voor de meesten kwam de hulp veel te laat; zij bezweken aan koudvuur.

Nu had Admiraal Sah Admiraal Winsloe verwittigd, dat hij om 15 uur Wuchang ging beschieten. Al de koopvaardijschepen verlieten de haven met een volle lading Chinezen. De Chinezen geloofden niet meer aan een overwinning van de opstandelingen en de ouderen van dagen herinnerden zich de slachting, die volgde op de bedwinging van de Taiping-opstand. Er kwam geen bombardement en de schepen kwamen terug aan wal met hun passagiers.

De Chinezen geloofden niet aan de onzijdigheid van de vreemdelingen. Allerhande geruchten waren in omloop. Enkele staaltjes: de vreemde oorlogs-

[p. 38]

schepen gingen liggen tussen de vloot van Admiraal Sah en de batterijen der opstandelingen om een bombardement te verhinderen; men schoot op de opstandelingen vanuit de Franse nederzetting; de opstandelingen konden naar hun voorposten munitie verzenden dwars door de nederzettingen; de Duitse kruiser had zijn kanonnen aan de opstandelingen verkocht.

Tot de 1ste November bleven de keizerlijken op Sing Road liggen; zij staken de huizen in brand om hun front een uitzicht te geven.

Dezelfde avond begon de Chinese stad Hankow te branden. Drie dagen lang brandde zij. Hoogstwaarschijnlijk hadden dieven de hand in het spel. Afgezien van zijn gruwelijkheid was het schouwspel vanuit de nederzettingen ongelooflijk groots. Overdag was de glans van de zon met rookwolken bedekt, maar 's nachts zagen de wolken er rozig uit. Enige zieken en gekwetsten heeft men uit de ziekenhuizen kunnen redden, maar honderden zijn in de vlammen omgekomen.

Bij het betreden van de Britse nederzetting werden talrijke plunderaars aangehouden. De buit moesten zij afgeven. Enkelen beweerden, dat het hun eigen goed was en zij kregen een ontvangstbewijs. Zouden zij ooit terugkeren?

Terwijl Hankow brandde beschoten Wuchang en Ta Chi Men elkander dwars over de nederzettingen. Bommen vielen meestal op de Britse nederzetting en veroorzaakten aanzienlijke schade. Enige Chinezen werden gedood, andere gekwetst. Het was raadzaam langs de muren te sluipen.

De 3de November deelde de keizerlijke militaire overheid aan het Consulaire Corps mede, dat de vreemdelingen niet meer buiten de nederzettingen toegelaten werden. Men verdacht enige vreemdelingen er van, ten voordele van de opstandelingen bespiedingswerk te doen.

De 4de November werd Shih Kai voorzitter benoemd van de Keizerlijke Hoge Raad. Hij kreeg absolute volmacht.

Dezelfde dag bezetten de keizerlijken de puinen van de Chinese stad. De toestand in de nederzettingen werd met de dag onrustbarender. Gewapende soldaten doorliepen de straten. Vele waren bedronken en beledigden de vreemdelingen, die zij ontmoetten. Wij moesten kalm en bedaard blijven.

De strijd tussen opstandelingen en keizerlijken verliep langzaam op zijn Chinees. De 9de November, zes dagen na de bezetting van Hankow hadden de keizerlijken de aanval op Hanyang nog niet ingezet. Wanneer zouden zij Wuchang innemen?

Toen de vreemde oorlogsschepen vertrokken, werden de residenten angstig. De 17de November bleven nog geen 500 mariniers in de nederzettingen, terwijl 100.000 keizerlijken te Hankow en 50.000 gewapende opstandelingen te Hanyang en Wuchang lagen.

De vreemde admiraals hadden aan het Consulaire Corps voorgesteld in geval van nood de nederzettingen te verlaten om ten koste van have en goed het leven van de residenten te redden. Dat voorstel kon men niet verstaan. Indien wij vertrokken, werd alles kort en klein geslagen en wie zou de schade, op 100 millioen taels berekend, vergoeden? Lagen wij tussen opstandelingen en keizerlijken, dan

[p. 39]

ware een ontruiming der nederzettingen misschien noodzakelijk geworden. Maar nu de keizerlijken Hankow bezet hadden en met hun overmacht Hanyang en Wuchang konden innemen wanneer zij wilden, was het enige gevaar, dat ons bedreigde, het losbreken van bedronken keizerlijken. Om ons te beschermen hadden wij dringend soldaten nodig.

Daarop verzonden de Franse, Britse en Duitse residenten telegrammen rechtstreeks aan hun regeringen met het verzoek zo spoedig mogelijk troepen te zenden. De Russische consul-generaal telegrafeerde in dezelfde zin naar St. Petersburg.

De 22ste November bezetten de keizerlijken twee kleine heuvels ten westen van Hanyang.

De Britse gemeenteraad richtte een officieel protest aan de Britse consul-generaal tegen de ontruiming van de nederzetting.

Dezelfde dag begonnen de petroleumtanks van de Standard Oil Co, gelegen op 5 km. stroomafwaarts, te branden.

De keizerlijke batterijen op Km. 10 hadden een sleper en vier boten, met munitie en kolen voor de opstandelingen, beschoten en doen zinken. Een bom was op de tanks gevallen.

Na vijf dagen vechten bezetten de keizerlijken de 27ste November Hanyang. Honderden jonken en sampans met doden en gekwetsten dreven stroomafwaarts de nederzettingen voorbij. Het schouwspel was afschuwelijk!

Langzaam gingen de dagen voorbij. Met een zekere angst stonden wij op de aankomst van troepen te wachten. Wij wisten, dat zij op weg waren. Eindelijk, op 5 December, stapten 900 Russische en 100 Engelse soldaten aan land.

Het was bijna twee maanden geleden dat de revolutie uitbrak en de opstandelingen waren nog altijd meester te Wuchang. Men had het zeker gevoel, dat Yuan Shih Kai zijn eigen spel speelde en enkel aan zijn persoonlijke belangen dacht.

Albert MOULAERT.