De Vlaamse Gids. Jaargang 33

[p. 231]

De Westerse Unie - een veelomvattende taak

IN verband met de Westerse Unie doen zich twee strekkingen gelden. De ene beperkt de hele kwestie tot het pact dat te Brussel ontworpen en in deze stad op 17 Maart 1948 ondertekend werd. De andere werpt vraagstukken op waarvan de behandeling zeer ver, en wellicht te ver kan leiden. Enerzijds wordt de waarde van het bereikte overschat; anderzijds wordt zij onderschat en geeft men er zich geen rekenschap van, dat talrijke afzonderlijke regelingen bestaan, die heel wat vooruitzichten op samenwerking bieden aan een gemeenschap van naties met gemeenschappelijke tradities en zeer uitgebreide economische betrekkingen doordat zij als buren leven op het Europese vasteland of verbonden zijn door de zee of de oceaan.

Het pact van Brussel vertoont zwakheden en is vatbaar voor critiek. Onlangs werd gezegd, dat sedert zijn ondertekening weinig was verwezenlijkt, met uitzondering van de militaire samenwerking en dan nog doen er zich in dat opzicht zwakke punten voor: automatische hulpverlening heeft slechts plaats in geval van een gewapende aanval in Europa. Welnu, van bij de aanvang is gebleken, dat de solidariteit van de vijf, namelijk Groot-Brittannië, Frankrijk, Nederland, België en Luxemburg ontoereikend is om het gevreesde gevaar af te weren. Op militair gebied heeft zich dan ook de noodzakelijkheid van een Atlantisch pact doen gelden.

In oorlogstijd zal economische en zelfs militaire hulp van bevriende naties van de andere werelddelen zeer belangrijk zijn. Kan West-Europa dergelijke hulp aanvaarden als vanzelfsprekend en zich tegelijkertijd onverschillig betonen tegenover de moeilijkheden en gevaren, die zich in deze gebieden kunnen voordoen? Men dient dus op zijn hoede te zijn voor een enggeestige, zelfzuchtige opvatting van de westerse unie.

Anderzijds dient de vastberadenheid in zake onvoorwaardelijke hulpverlening in geval van een conflict in Europa levendig te blijven. Het begrip Europa werd nooit duidelijk bepaald. Prof. Charles Seignobos, in zijn geschiedenis van Europa, uitgegeven in 1934, wijst er op, dat de benaming Europa gedurende eeuwen slechts toegepast werd op enige gewesten. In de diplomatieke taal deed de term ‘Europeaan’ slechts zijn intrede in de negentiende eeuw. Ook thans valt het moeilijk Europa af te bakenen. In tijden van zenuwoorlog of van koude oorlog kan een arglistige propaganda het er dus op aanleggen de solidariteit van de westerse landen te verzwakken en aan te tasten. Zij kan zich ook inspannen om het belang van de geschillen te verkleinen door deze voor te stellen als plaatselijke conflicten, zoals dit gedaan werd vóór de oorlog toen het gezag van de Volkenbond afgebrokkeld was. De Sudetenkwestie en de kwestie van Danzig werden al te dikwijls beschouwd als vraagstukken van plaatselijk belang en dit droeg bij tot de ontreddering en de verdeeldheid.

In militair opzicht is een plaatselijke verdediging van het Westen niet mogelijk. Kolonel de Fraiteur, de Belgische minister van Landsverdediging,

[p. 232]

heeft er zo pas op gewezen, dat de inrichting van een nationale vesting, zoals deze vóór 1914 en 1940 ten grondslag lag aan het Belgisch verdedigingsstelsel, geen zin meer heeft. Om deze reden zal een basis in Congo ingericht worden. Maar dit betekent geenszins, dat het nationaal grondgebied, na een kortstondige verdediging bij het uitbreken van een oorlog, zal prijsgegeven worden en dan later weer bevrijd. Een dergelijk vooruitzicht heeft reeds de openbare mening verontrust en haar zelfs, voornamelijk in Frankrijk en in Nederland, beroerd. Generaal Anthony Head, die in December de westerse verdediging behandelde in een radiolezing voor de B.B.C., stelde terecht de vraag of, benevens de oorlogsvernieling, een bezetting van West-Europa niet tot de vernietiging van de traditionele beschaving zou leiden. Het valt te vrezen, dat een nieuwe bezetting de strekking naar afzondering en provincialisme zou bevorderen, die ten grondslag heeft gelegen aan het Petainisme en gelijkaardige verschijnselen, waarvan de invloed in het Westen op het vasteland niet volledig verdwenen is.

Het gevaar voor ontreddering der geesten kan niet veronachtzaamd worden. De solidariteit en de vriendschap, die de westerse naties binden, zijn stellig diepgeankerd. De wapenbroederschap gedurende de laatste twee oorlogen en de gemeenschappelijk ondergane beproevingen geven aanleiding tot ontroerende getuigenissen wanneer zij ter herinnering geroepen worden. Dit zijn de stevigste bestanddelen van de westerse unie en men moet ze vrijwaren. Maar het belang van de economische factoren kan niet onderschat worden. Zij waren de oorzaak van de verwijdering, die zich soms voordeed tijdens de periode tussen de twee oorlogen. De mislukking in 1935 van de politiek van het goudblok, die door België en Frankrijk gevoerd werd, had een ongunstige weerslag, die bijdroeg tot de verzwakking van de collectieve veiligheid. Britse historici hebben eveneens de betreurenswaardige invloed erkend van het onbegrip, waarvan Groot-Brittannië in 1932 getuigde ten opzichte van het verdrag van Ouchy waarbij Nederland, België en Luxemburg voornemens waren hun toltarieven geleidelijk te verlagen.

Terugblikkend in het verleden ziet men, dat de verdragen, die ten tijde van Jacob Van Artevelde, in 1399 en 1340, gesloten werden tussen Brabant, Vlaanderen en Engeland tegelijk de veiligheid en de economische betrekkingen regelden. Deze verdragen kunnen als voorlopers van het westers pact beschouwd worden. Bij nader onderzoek is men inderdaad getroffen door de overeenkomst van zekere bestanddelen, door wat zij omvatten en door het voorbereidend werk, dat in 1299 en 1300 werd aangevangen en waarbij een aanpassing van de Brabantse en Vlaamse munt werd nagestreefd.

De westerse wereld is thans betrokken in onderhandelingen over vraagstukken, die verstrengeld zijn. Benevens het Atlantisch pact is er de groep van de negentien landen van het Marshall-plan, de studiegroep in zake het vraagstuk van een Europese tolunie en de studiegroep in zake een Europese Unie met raadgevend parlement.

[p. 233]

Het Atlantisch pact is van militaire aard. Het steunt op een bondgenootschap tussen de vijf landen van het pact van Brussel, de Verenigde Staten en Canada, bondgenootschap waarvan de uitbreiding wordt overwogen.

De Europese tolunie wordt aangemoedigd door de Europese Organisatie van Economische Samenwerking. Onder de naties, die in het vraagstuk belang stellen, bevinden zich Australië, Canada, Indië, Nieuw-Zeeland, Pakistan en Zuid-Afrika, die buiten de Marshall-organisatie staan. De Europese Unie zal nog een ander beeld vertonen.

Deze verscheidenheid is nuttig. Zij laat het toe de vraagstukken van verschillende standpunten uit te onderzoeken. Niettemin zijn de landen van het pact van Brussel het aan zichzelf verschuldigd de vraagstukken gezamenlijk te bestuderen en aan te durven. Zij mogen deze vraagstukken niet van zich afwentelen door ze naar andere bestaande of in wording zijnde organisaties te verwijzen. Voorzeker dient men, bij voorbeeld, bij de economische betrekkingen tussen Groot-Brittannië en België de plannen van de Europese Organisatie voor Economische Samenwerking indachtig te zijn, maar andere overwegingen doen zich eveneens gelden. Indien de opvattingen van de westerse landen niet overeenstemmen en er zich botsingen voordoen tussen de vijf in de schoot van de Marshall-organisatie, dan moet men een verzwakking van de westerse groep duchten. De vijf landen van het pact van Brussel moeten dienvolgens een stevige kern vormen. Zij moeten overleg plegen en overeenstemming zoeken met het oog op hun deelneming aan andere werkzaamheden. Dergelijke methode heeft het sluiten van de Benelux-overeenkomst en haar gunstige gevolgen mogelijk gemaakt. De ervaring met Benelux leert, dat men in zeer grote mate kan samengaan zonder te verzaken aan de nationale soevereiniteit en zonder overdreven gelijkschakeling. Na meer dan vijf-en-twintig jaar economische unie bestaan er tussen België en Luxemburg nog prijsverschillen en fiscale regimes, die op zekere plaatsen uiteenlopen zonder afbreuk te doen aan de toepassing van het accoord. De economische samenwerking tussen Groot-Brittannië en de andere westerse landen kan zeer goed plaats vinden zonder de banden te verzwakken, die tussen Groot-Brittannië en de landen van het Gemenebest bestaan, te meer daar het behoud van deze banden van overwegend belang is voor de westerse groep in haar geheel.

Op koloniaal gebied bestaan er eveneens grote gemeenschappelijke belangen naast speciale toestanden, die men niet kan verwaarlozen of verborgen houden. Integendeel moeten de leden van de westerse groep er zich rekenschap van geven en ze verstaan. Een veelomvattende taak is ons dus beschoren die moet toelaten wederzijds begrip te verwezenlijken in de vijf landen van het pact van Brussel. Tijdens de oorlog hebben de voorlichtingsdiensten zich beijverd om de geschiedenis, de tradities en het nationaal karakter der geallieerde volkeren beter te doen kennen. In dit opzicht heeft de B.B.C. een nog grotere bedrijvigheid aan de dag gelegd en deze dient voortgezet. Het ruilen van radioprogramma's heeft tot zeer gewaardeerde resultaten geleid. De uitzending van Kerstdag- en

[p. 234]

Nieuwjaarboodschappen uit verschillende landen bevordert en verstevigt de solidariteit.

De intellectuele overeenkomsten hebben reeds aanleiding gegeven tot een vruchtbare uitwisseling. Op economisch gebied kwam overleg tot stand tussen organisaties van werkgevers en tussen vakorganisaties. Dit overleg zou tot overeenkomsten moeten uitgroeien. De onderscheiden regeringen kunnen inderdaad niet alles bedisselen en de regeringsactie dient geschraagd te worden door de openbare mening. Tot deze slotsom is men gekomen bij het uitvoeren van de Benelux-overeenkomst; zij geldt evenzeer voor de westerse unie. Door aldus te handelen zullen de volkeren, die door het pact van Brussel verbonden zijn, handelen als broeders die wederzijds steun verlenen en die hun krachten en goede zakenrelaties aanwenden voor een zelfde doel.

Het pact van Brussel is een verdrag van verdedigende maar ook van opbouwende aard. Het heeft zijns gelijke niet gehad na 1918. Van Belgisch standpunt uit moet men zich zowel verheugen om de militaire bijstand in oorlogstijd als om de samenwerking op economisch, sociaal en cultureel gebied in vredestijd. Na de eerste wereldoorlog bekreunden de Verenigde Staten zich spoedig niet meer om de Europese vraagstukken. De politiek van Briand en Lloyd George viel niet mee en dienvolgens kwam er geen militair accoord tot stand tussen Frankrijk en Groot-Brittannië. De betrekkingen tussen beide landen waren niet zoals het behoorde en de toestand waarin België verkeerde, tussen deze bevriende buurlanden in, was pijnlijk. Een dergelijke kiese toestand doet zich thans niet voor. Doordat de Franse bezorgdheid op veiligheidsgebied beter begrepen wordt door Groot-Brittannië kon onlangs een vergelijk tot stand komen, wat het lot van de Ruhr betreft, terwijl dit vraagstuk na de eerste wereldoorlog aanleiding gaf tot een diepe kloof tussen Frankrijk en Groot-Brittannië. Dit vergelijk zal een regeling van het West-Duitse vraagstuk met betrekking tot het pact van Brussel bevorderen.

M. STIJNS