De Vlaamse Gids. Jaargang 32

[p. 764]

Conscience en Beets
Twee brieven uit 1881.

OP 25 September 1881 is te Brussel aan Hendrik Conscience een grootse hulde gebracht. De aanleiding er toe was het verschijnen van wat gezegd werd zijn honderdste boek te zijn, Geld en Adel. Pol de Mont heeft de eer opgeëist het eerst de idee van de viering te hebben opgevat. Door Theophiel Coopman in ‘De Zweep’ naar voor gebracht, heeft het initiatief bij alle Vlaamsgezinden onmiddellijk ingang gevonden. De afgevaardigden van de Vlaamse verenigingen legden, in een vergadering op 1 Mei te Brussel gehouden, de grondslagen van de organisatie der feestelijkheden. Een week later, op 9 Mei, werd Conscience tot grootofficier in de Leopoldsorde bevorderd.

Waar zeer vele Nederlanders zich later bij de vermelde hulde zouden aansluiten, heeft Nicolaas Beets zich toen reeds niet onbetuigd gelaten. Hij bood Conscience zijn laatste werk aan, de uitgave van Alle de gedichten van Anna Roemers Visscher, en zond hem de hierna volgende brief.

Het origineel van dit schrijven heb ik niet teruggevonden. Het is hier afgedrukt volgens een copie, die berust onder de nagelaten briefwisseling van Nicolaas Beets, bij de kleinzoon van de dichter, dhr Dr. N. Beets, te Amsterdam, die mij heeft medegedeeld dat het afschrift genomen is door Mej. Aleide Beets, dochter van Nicolaas, en die zo vriendelijk is geweest mij toelating tot publicatie te verlenen. Een andere copie is bewaard op het Archief en Museum van het Vlaamse Cultuurleven, te Antwerpen. Zij is ongedateerd, van de hand van Conscience zelf en wijkt hier en daar af van deze van Mej. Beets. De varianten zijn in nota aangegeven.

De brief van Beets is niet een stuk uit een meer omvattende correspondentie met Conscience. Van contact tussen beide schrijvers heb ik geen spoor gevonden. Beets heeft overigens met de Vlamingen niet in nauwe relatie gestaan. Wel is hij een van de eerste Nederlanders geweest, die na 1839 het hunne tot de toenadering hebben bijgedragen. Als redacteur van de Nederlandsche Muzen-Almanak heeft hij immers in 1840 Willems, Van Duyse en Ledeganck tot medewerking uitgenodigd en verzen van de laatste twee opgenomen. Al is Beets, van 1849 af, geregeld op de Nederlandsche Taal- en Letterkundige Congressen verschenen, de bewaarde briefwisseling toont aan dat zijn initiatief van 1840 niet het begin is geweest van drukke betrekkingen met het Zuiden. Voor meer dan vijftig jaren volgend op 1840, is er in het familie-archief te Amsterdam niet meer bewaard dan vijf brieven van De Geyter, vier van Max Rooses, drie van Dautzenberg en één van Versnaeyen, Vuylsteke, vader Bergmann en Conscience. Het zijn meestal gelegenheidsbrieven, zoals een dankbetuiging voor of begeleiding van een presentexemplaar, of een mededeling in verband met een

[p. 765]

administratieve kwestie betreffende een congres. In de Belgische archieven heb ik voor die periode nog veel minder brieven van Beets zelf aangetroffen.

Dit neemt echter niet weg dat Beets in die jaren in Vlaanderen gelezen en gewaardeerd is. Hij genoot ook hier het prestige van de schrijver van de Camera Obscura. Zo weze vermeld dat J.F. Willems, begin Juli 1840, in een vergadering van ‘De Tael is gantsch het Volk’ een hoofdstuk heeft voorgelezen uit de Camera, die hem door Beets was aangeboden. Hij werd met grote belangstelling aanhoord en naar het getuigenis van Van Duyse heeft hij de aanwezige letterminnaars ‘in een blygeestigen luim’ weten te brengen. Dit is blijkbaar het vertrekpunt geweest. In de hierna volgende brief van Conscience vindt men, veertig jaar later, een andere uiting van dit enthousiasme.

Het origineel van deze brief berust bij de heer Beets, een afschrift, mogelijk van de minute, op het Museum, te Antwerpen. Dit afschrift is van de hand van Conscience en onvolledig: de laatste alinea van het origineel ontbreekt. Bovenaan de copie heeft Conscience de vermelding aangebracht: ‘Ziehier het antwoord van H. Conscience op den vleienden brief van Nicolaas Beets’. Boven zijn afschrift van Beets' schrijven is door Conscience het volgende aangetekend: ‘Bij het verzenden van een schoon ingebonden exemplaar zijner prachtuitgave, 2 boekdeelen in 4o, der Gedichten van Anna Roemers, schreef de hooggevierde Nederlandsche Dichter Nicolaas Beets den volgenden brief aan Hendrik Conscience’. Mag men uit deze twee aantekeningen de veronderstelling afleiden dat een uitgave is ontworpen van de brieven, Conscience in 1881 bij zijn viering toegestuurd? Die uitgave zou dan aangesloten hebben bij het Gedenkboek der Conscience-feesten. Brussel 1881 en bij het album Nederlandse bijdragen, Conscience op losse bladen tijdens de feestelijkheden aangeboden en daarna gepubliceerd onder de titel Noord-Nederland aan Hendrik Conscience. 25 September 1881. Ger Schmook, die me deze veronderstelling heeft gesuggereerd, wijst op nog andere dergelijke afschriften van de hand van Conscience. Ook het weglaten van de vermelde alinea kan een argument zijn: op het ogenblik van de uitgave zou zij haar actualiteit verloren hebben. In het Gedenkboek is alleen vermeld dat ontelbare brieven en telegrammen de schrijver werden toegestuurd, waarvan de uitgave naar het heet onbescheiden zou zijn geweest wegens hun private en intieme aard.

Hoe het zij, zeer weinig brieven van Conscience zijn bewaard, vooral dan van na 1857, toen hij voorgoed uit Antwerpen vertrokken is. Alleen hierdoor mag publicatie reeds gerechtvaardigd heten. Men leze dit schrijven overigens niet zozeer als het antwoord op Beets' brief, dan wel om zijn betekenis zelf. Het past uitstekend bij de bekende woorden van liefde voor zijn volk, door Conscience op 25 September 1831 uitgesproken, en het werpt bovendien een aardig licht op de figuur van deze zoveel besproken schrijver voor dat volk.

M. DE VROEDE

[p. 766]

I.

Waarde Taal- en Kunstgenoot!

Bij het⁽¹⁾ in 't licht verschijnen van het honderdste der boekdeelen⁽²⁾, waarmede Gij de Vlaamsche Letterkunde hebt verrijkt, en het Vlaamsche volk verkwikt, heeft Uw koning⁽³⁾ U een nieuw en schitterend eereblijk op de borst gehecht, en bereidt Uw volk U eene algemeene en welgemeende hulde.

Vergun eenen vriend uit het U evenzeer waardeerend Nederland zich daarbij aan te sluiten, door U, als een gering bewijs van ook zijne oprechte hoogachting voor Uwe gaven en verdiensten, als een onevenredig blijk van hartelijke deelneming in de gerechte eere, die U wedervaart, bijgaande boekdeelen aan te bieden. Zijn honderdste werk bevatten zij niet; maar zijn nieuwste, en eigenlijk niet meer dan het geleide, dat hij geeft aan het werk eener Oudere⁽⁴⁾, maar van eene die, in den schoonen dageraad der Nederlandsche Letteren, die een tijd van oorlog was tusschen de zonen van denzelfden stam, de Noordelijke Nederlanden als ‘haar Vaderland’, de Zuidelijke als een ‘Vriendenland’ liefhad (2.279)⁽⁵⁾. Laat het dan deze; - de begroeting door eene⁽⁶⁾ vrouw in de hoogtijden onzes levens heeft voor het mannenhart altijd hare bijzondere waarde; - laat het Anna Roemers zijn, die uit mijn' naam en met mij op den achtergrond, een bloem komt steken in den welverdienden krans, welken vereering en dankbaarheid U dezer dagen op den schedel komt drukken.

(get) Nicolaas Beets

Utrecht 28 Mei 1881.

(1) 't

(2) honderste boekdeel der boekdeelen

(3) Koning

(4) andere

(5) Het gaat hier om een brief aan Pieter Roose, de voorzitter van de geheime raad te Brussel, dd. 28 Febr. 1642, waarin Anna Roemer Visscher het schone Nederland beklaagt omdat het door de vervloekte oorlog wordt geteisterd, de vraag stelt of er geen vredesapostelen meer zijn en dan uitroept: ‘O, mijn lieve vaderlant! daer ick natuurlijck aen verplicht ben, en gij mijn waerde vrindenlant! dat mij door soo veel beleeftheyt dwingt om alles goets te kunnen; ick wensch, en ach! of Godt gave dat mijn wensch geen wensch en bleeff! dat ick mocht cussen de voetstappen van die de vrede vercundigen’.
In het afschrift van Conscience is de plaatsaanduiding weggelaten.

(6) eener

II.

Brussel den 30e Mei 1881.

Hooggeachte heer,

Ik ben U van harte dankbaar voor den vriendelijken gelukwensch dien Gij, Meester in de Nederlandsche Kunst, de goedheid hebt den min begaafden Vlaamschen broeder, ter gelegenheid der verschijning van zijn zoogezegd 100e boekdeel, toe te sturen.

Het Vlaamsche volk wil mij eene plechtige hulde bewijzen. Heb ik deze eenigszins verdiend, dan is het slechts door het nagejaagde doel en door de hoeveelheid, niet door de verdiensten van het geleverde. Onder dit laatste opzicht toch kan niets van wat ik heb geschreven, opwegen tegen uwe helstralende Camera Obscura.

Ik had in alle geval in mijne lange loopbaan en met het oog op den toestand van het Vlaamsche volk, aan vele andere vereischten dan die der hoogere esthetiek te beantwoorden, en heb als kunstenaar daartoe vele opofferingen ge-

[p. 767]

daan. Beseft ons volk dit, en wil het mij daarvoor beloonen? Dat alleen neem ik in gemoede aan.

Hoe het zij, U zal wel gelooven, dat het mij uiterst vleiend is en mij met erkentenis vervult, van uwe hooggeëerde hand eenen zoo hartelijken gelukwensch te ontvangen.

Uw geschenk Anna Roemers is mij nog niet toegekomen. Ik kon evenwel niet langer wachten om U mijnen dank te betuigen.

Uw nederige dienaar en verkleefde kunstgenoot

Conscience