De Vlaamse Gids. Jaargang 32

[p. 416]

Top Naeff over Willem Royaards

ALS feestgeschenk aan de Nederlandse taalgemeenschap heeft de bekende Hollandse schrijfster, Mevrouw Antoinette van Rhijn-Naeff, in de letterkunde kortweg Top Naeff genoemd, enkele maanden voor haar zeventigste verjaardag een lijvige monografie over ‘Willem Royaards’, bij D.A. Daamen's Uitg. Mij. te 's-Gravenhage laten verschijnen.

En enkele maanden na haar viering komen we thans pas met de bespreking van dit werk af. Wij hadden het zo graag in de maand zelf van dit jubileum gedaan; maar het heeft wat moeite gekost om de uitgever ervan te overtuigen dat de Vlamingen belang stellen in het werk van Top Naeff en in de figuur van dr. Willem Royaards. We hebben het nog ondervonden, dat vele mensen, die kunst en zaken, cultuur en geld verhandelen, de mening zijn toegedaan, dat de cultuur door dezelfde beperkingen wordt begrensd als bijv. de economie. Zij beweren, en zulks op onbetwistbare gronden van soms bittere ervaring, dat zekere boeken de Vlamingen, andere de Hollanders onverschillig laten. Daar zal, helaas, wel iets waar van zijn; maar we mogen daarin niet berusten, vooral niet in een tijd als deze; trachten we daarom dat elk van ons uit zijn enge afzondering loskome.

Om tot Top Naeff's boek thans terug te keren, ben ik ervan overtuigd, dat haar werk over Willem Royaards geenszins als een ‘Hollandse’ aangelegenheid dient beschouwd, enkel geschreven voor Hollandse lezers en uitsluitend bestemd voor hen die Royaards zagen spelen. Men mag niet vergeten, dat vele Vlamingen dr. Willem Royaards een hoge verering toedragen en hem nog niet vergeten zijn. En als een zo heerlijk In Memoriam dan nog door een van de beste Hollandse romancières werd geschreven, dan wil Vlaanderen zeker niet ten achter blijven. We moeten bij dergelijke gelegenheden veel ruimer leren zien. Welhoe, Nederlanders en Belgen kijken reikhalzend uit naar monografieën over Stanislawski, Craig en Reinhardt, naar studies over Chinees, Amerikaans, Frans en Duits toneel; en voor eigen prominenten zouden ze niets voelen? De Vlaming zou zich niet warm kunnen maken voor de kunst van Royaards en de Hollander niets voelen voor wat dr. De Gruyter presteerde? Het is niet aan te nemen; en indien zulks een droeve waarheid zou blijken, dan dient er tegen zulke onverschilligheid heftig gereageerd.

Als er bij de lezers werkelijk de totaal verkeerde mening bestaat, dat er over Nederlandse toneelkunstenaars niets te vertellen valt, dat zij dan dit werk van Top Naeff maar eens nemen, om van het tegenovergestelde overtuigd te worden. Top Naeff was wel de meest geschikte persoonlijkheid om zulke arbeid tot een goed einde en op een hoog peil te voeren. Als toneelrecensente beschikte ze niet alleen over een rijke ervaring en een door de jaren gerijpt inzicht, als romanschrijfster kon zij daarenboven diep in de ziel van haar toneelheld doordringen. Gaaf en volledig, hoog, breed en diep rijst de figuur van Royaards voor ons op, met zijn licht- en schaduwzijden; want Top Naeff kent te goed

[p. 417]

de kunst van het portret om niet te weten dat éénzijdige bewondering meer schaadt dan dient. En zij heeft Royaards dus niet op een isolerend voetstuk geplaatst, doch hem gesitueerd als ‘de toneelkunstenaar in zijn tijd’. Achter Royaards, die het eerste plan met zijn dromen en daden, zijn glanzende verwezenlijkingen en zijn schrijnende tegenslagen beheerst, schetst de auteur een zeer levendige achtergrond, waar de tijdskroniek in honderden trekjes wordt aangegeven. Monografie en mémoire, critiek en kroniek, mensentypering en tijdspanorama steunen hier gedurig elkaar, geven elkander een sterk reliëf van echtheid, zodat de lezer werkelijk Willem Royaards als levend mens en strijdend kunstenaar voor zich ziet en mét hem in diens tijd mééleeft.

In de eerste plaats bestemt de auteur, zoals ze het in een Woord vooraf zegt, dit boek voor ‘de vrienden en tijdgenoten’; dit wil dus ook betekenen dat ze het eveneens voor eigen genot heeft geschreven En met de kracht van iemand, die iets dierbaars wil beschermen tegen de dreiging der vergetelheid, tegen de grofheid van het liefdeloze onbegrip. Onloochenbaar spreekt inderdaad de weemoed om voorbije jaren uit deze ontroerende bladzijden. Het is me niet ontgaan, hoe een pastel-tedere romantiek, eigen aan al Top Naeff's geschriften (met uitzondering van een paar jeugdwerken), ook hier weer zoveel innige schakeringen legt.

Geen artiest staat meer te midden van de maatschappelijke branding als de toneelkunstenaar, geen ondervindt meer last (in afwachting dat het worde: meer steun) van publiek en overheid. Waar Royaards' moeilijkheden met een niet immer begrijpende samenleving moesten worden uitgebeeld, lag het voor de hand dat Top Naeff, volledig meevoelend met haar neld en opgaande in zijn ondankbare strijd, aan zijn zijde stond. Haar reacties op de sociaal-economische zowel als op de artistieke evolutie uit Royaards' en haar tijd, wijzen er duidelijk op hoezeer zij algeheel opging in deze periode, hoezeer zij het mééleefde en in een werk als dit zegevierend overschouwde. Haar boek toont helder aan, hoezeer zij gehecht en gebonden bleef aan de dromen en de verwezenlijkingen van haar generatie, waarvan Royaards een van de glansrijkste vaandeldragers was. En deze zielsverwantschap, dit kunst-broeder-en-zuster-schap tussen hem, wiens stem uitstierf, en haar, wier woord gedrukt blijft, biedt een zo mooi voorbeeld van kunstenaarssolidariteit, legt zo'n hecht getuigenis van generatieverbondenheid af, dat het ons ontegensprekelijk geestelijk en moreel sterkt voor de huidige strijd en voor die van morgen. Als Top Naeff ons dan ook in haar inleiding vraagt, met een zeker aarzelend scepticisme, wat dit haar boek nog kan ‘beteekenen voor de jongere generaties’, dan kan in volle oprechtheid ons antwoord geruststellender luiden dan zij allicht van anderen en van ons verwacht.

Voor elk onzer komt eens de tijd, nog eerder misschien dan voor haar het geval was, waarop het opmaken van een of meer levensbalansen dringend gewenst zal zijn. Vóór de drempel van hun veertig jaar hebben tragische figuren als Du Perron en Marsman er zich, helaas, al te ras toe genoopt gevoeld. Gelukkige Top Naeff, die nog langer mocht wachten en daardoor de weemoed om het

[p. 418]

vervlogene kon temperen met de sereniteit van de ouderdom en verlevendigen met de verrukkingen van jeugd en volwassen leeftijd. Zij heeft in dit boek haar tijd uitgebeeld en gestalte gegeven in de krachtige figuur van dr. Willem Royaards, zij, de innig meelevende toeschouwster die op andere gebieden even levenskrachtig meestreed om Holland artistiek hoger op te tillen. Royaards wordt hier gezien als de exponent van een dadenrijke generatie; en we begroeten in Top Naeff een van de begaafdste, een van de fijnzinnigste ooggetuigen en tevens de met het hart volkomen meevoelende en met de geest alles overschouwende tolk van hen, die Royaards en de Tachtigers hebben begrepen, gesteund en bewonderd. Dit boek vertelt op zo'n indringende wijze over een belangrijk verleden, dat ook de jongere geslachten aandachtig naar haar zullen luisteren, zelfs al worden zij helemaal en even ongenadig als vroeger door eigen strijd meegesleurd en opgeslorpt. Wie maar enig gevoel heeft voor de innige verbondenheid tussen verleden en heden, zal Top Naeff's kostbare bijdrage tot de kennis van haar tijd niet ongelezen laten. Een schrijfster, die op haar zeventigste verjaardag zulk een prachtig geschenk aanbieden kan, zulke blijken geeft van artistieke vitaliteit, verdient een eresaluut. En wie dit nù niet inziet, uit kortzichtigheid of uit een te drukke bekommering over eigen problemen, zal toch vroeg of laat tot bezinning komen.

‘Het land van Herman Teirlinck’, zoals Top Naeff hier Vlaanderen noemt, zal zeker met meer dan gewone belangstelling kennis nemen van dit heerlijke boek, dat niet alleen over Royaards en diens vele puike prestaties handelt en een leerrijk en bont overzicht geeft van een halve eeuw Nederlands geestesleven, maar dat tevens vele interessante bladzijden bevat over het wezen van toneelregie en -spel en over de waardeverhoudingen tussen Royaards en beroemde binnen- en buitenlandse toneelartiesten. Tenslotte is dit werk in niet geringe mate ook een welsprekende aanklacht tegen al degenen, die mede verantwoordelijk zijn voor de malaise waarin ons toneel zich al sinds lang bevindt, een malaise die ook nog op de jongsten onder ons drukt.

Jan SCHEPENS