De Vlaamse Gids. Jaargang 32

[p. 401]

Rouw om Stalingrad

IK had een logé, een vriend, die Willem Muis heette. Hij was een zachte, vriendelijke jongen met een babyachtig gezicht. Hij woonde in een klein dood stadje, waar hij op een kantoor brieven schreef over chemicaliën. Hij was daar een beetje door verdroogd. Bovendien had hij ouders, die hem streng opvoedden en na elke maaltijd een half uur uit de bijbel lazen. Ook daardoor was hij aan vrije bewegingen te kort gekomen. Nu hij bij mij was, waren de brieven over chemicaliën weggevallen en hadden wij het bijbellezen tot vijf minuten terug gebracht, zodat hij zijn te kort aan vrije bewegingen enigszins in kon halen.

Ik wandelde met hem door de stad en ik hing de man van de wereld uit.

‘Kijk’, zei ik, ‘als wij nu deze kroeg ingaan, dan moet je goed opletten. Dan zul je zien dat de leider van de band mij groet’.

‘Heb je iets met zijn dochter gehad?’ vroeg hij, al enigszins gewend aan der gelijke verhalen.

‘Nee, dat niet’, zei ik. ‘Dit geval is anders. Ik heb de vorige week de band een rondje gegeven. Als gevolg daarvan word ik veertien dagen gegroet. Als de veertien dagen om zijn, houdt het groeten op en dan moet ik opnieuw een rondje geven om weer veertien dagen gegroet te worden. Begrijp je?’

‘Ja, ik begrijp het’, zei hij.

Wij gingen de kroeg binnen. Het was een hele nette bodega, met zitplaatsen als banken uit een ouderwetse eerste klas treincoupé. Ik deed de glazen binnendeur open en ik zei: ‘Let op’. Ik keek naar de kleine verhoging, waar de band gewoonlijk zat te spelen. Maar op die kleine veihoging zat nu niemand. Er stonden alleen een paar verlaten muzieklessenaartjes. ‘Dat treffen wij niet’, zei ik, ‘de band is juist bezig de aardappelen af te gieten’.

‘Waarom juist nu’, zei hij.

‘Ja, dat weet ik niet’, zei ik. ‘Vrijdags is gewoonlijk hun vrije dag en het is vandaag geen Vrijdag, als ik het goed heb. Ik weet niet waarom ze dat juist nu doen. Maar misschien is er nog een andere reden. Er zat hier altijd een meisje naar de leider van de band te kijken, dat er uitzag alsof ze in zes dagen niet geslapen had. Misschien is hij daarmee vandaag gaan trouwen. Laten wij in elk geval een fles wijn bestellen’.

De ober, die door de lange dienst schuivelende platvoeten had gekregen, kwam nader strompelen. ‘Bertus’, zei ik, ‘mag ik twee glaasjes moezelwijn van je?’

Er zaten niet veel mensen in de bodega. Een paar oude mannetjes en enkele Duitse officieren. Maar toen wij ons eerste glaasje wijn op hadden, kwam een jong meisje binnen. Een meisje van een jaar of twee en twintig, met dikke wangen en dromerige ogen. ‘Dat is Paula’, zei ik, ‘dat is een van de fijnste meisjes van deze stad. Die ga ik straks naar huis brengen. Zij is naar een concert geweest, zij gaat altijd eenmaal in de week naar een concert en zij gaat altijd

[p. 402]

met de pauze weg. Na de pauze worden er namelijk moderne composities gespeeld en die maken voor haar oren te veel lawaai. Daar kan zij niet tegen. Zij stelt zich een beetje aan, maar het is werkelijk een heel fijn meisje. En straks komt haar zuster, ook niet slecht, maar met wat minder gevoelige oren en wat minder dikke wangen. Die breng jij naar huis. Zij heet Ada, dat weet je nu alvast’.

‘Ik vind het best’, zei mijn vriend, ‘wij nemen nog een glas wijn en dan op mijn rekening’.

Wij bestelden nog een glas wijn en ik liep even langs Paula. ‘Was het een goed concert ditmaal?’ vroeg ik.

Paula glimlachte en er kwamen twee kuiltjes in haar wangen. ‘Er was helemaal geen concert’, zei ze.

‘Geen concert’, zei ik, ‘op Dinsdagavond?’

‘Neen’, zei ze, ‘er is geen concert. Er is nergens in de stad muziek. Heb je 't nog niet gehoord? Wij moeten rouwen om Stalingrad’.

‘Stalingrad’, zei ik, ‘nee, nog niets van gehoord’.

‘Ja’, zei ze, ‘de Duitsers in Stalingrad hebben zich over gegeven’.

‘Dat is de moeite van het rouwen waard’, zei ik. ‘Wacht even, ik zal het even aan mijn logé vertellen’.

Ik ging weer naar Willem en ik zei: ‘Zij is niet naar een concert geweest. Er is nergens in de hele stad muziek. Wij rouwen om Stalingrad. Wij rouwen omdat de Duitsers in Stalingrad zich hebben over gegeven. Daarom speelt de band hier vanavond ook niet. Wij moeten vier dagen rouwen.

‘Nou’, zei mijn vriend, ‘dat is fijn. Wat mij betreft, hebben wij elke week zo'n rouw. Laten wij er een glos wijn op drinken’.

Wij dronken er een glas wijn op en daarna gingen wij bij Paula zitten. Mijn vriend Willem ging het best naar de zin. ‘Dat is het’, fluisterde hij mij toe, ‘wat ik zolang ontbeerd heb. Een glas wijn, wat praten met een meisje en rouw om Stalingrad. Daar heb ik jarenlang op gewacht. Ik begin mij nou lekker te voelen’.

‘Ja’, zei ik, ‘het is een welgeslaagde avond’. Wij dronken nog een glas wijn met ons drieën voor mijn rekening.

Er kwam een andere vriend van mij binnen. Een jonge man met een donker, negerachtig uiterlijk. Hij was een van de opgewekste mensen die ik kende.

‘Kijk’, zei ik tegen Willem, ‘daar komt Jim. Hij heeft niets op de hele wereld, maar hij is optimist. Hij zingt altijd’.

‘Laat hem aan ons tafeltje komen zitten’, vei Willem, ‘hij lijkt mij geschikt.

Hij kwam aan ons tafeltje zitten en ik zei: ‘Jim, de hele stad is zonder muziek. Zing je nog?’

‘Rouw om Stalingrad’, zei Jim, ‘ik heb in lange tijd geen betere reden

[p. 403]

gehad om te zingen’. Zijn donker, zwart gezicht straalde. Hij neuriede: Al in een groen, groen knolle-knolleland, daar zaten twee haasjes heel parmant.

‘Jim’, zei ik, ‘pas op, er zitten twee Duitsers achter je rug’.

‘Dat weet ik’, zei hij. En hij zong verder: De een die blies de fluite-fluite-fluit. Hij zei: ‘Nou is het gauw afgelopen. Nou is het gauw met de Duitsers gedaan’. En hij neuriede: En de ander sloeg de trommel.

‘Laten wij er nog een glas wijn op drinken, met ons vieren’, zei Willem. Hij riep Bertus, de ober en hij zei: ‘Nog vier glazen, Bertus’.

‘Je kunt er vijf van maken’, zei ik, ‘want daar komt Ada ook’. Ada kwam, schudde ons allemaal de hand en ik stelde haar aan Willem voor.

‘Dat is in orde’, zei Willem tegen mij, ‘die breng ik wel naar huis. Ik heb nog nooit zo'n avond gehad. Geluk komt op mij af’. Hij had rode koontjes gekregen op zijn gladde, babyachtige wangen.

‘Bevalt het je hier goed?’ vroeg Ada. Ada was veel magerder dan haar zuster, veel levenslustiger en veel spraakzamer. Zij was heel aardig, werkelijk heel aardig, maar ik mocht haar zuster liever. Ik heb altijd een zwak gehad voor meisjes die weinig zeggen.

‘Het bevalt me hier reusachtig’, zei Willem. ‘Ik vind deze stad prachtig. Mooier dan enige andere stad in de wereld. Ik vind het prettig om hier te zitten, om wijn te drinken, om te rouwen om Stalingrad; om met jullie te praten. Het leven is hier goed’.

‘Kalm aan’, zei ik, ‘doe het kalm aan. Wij hebben nog een groot deel van de avond voor ons. Verdeel je welsprekendheid verstandig’.

‘Ik heb woorden genoeg om nog de hele verdere avond te vullen’, zei Willem. ‘Ik heb jarenlang zuinig op mijn woorden moeten zijn, maar nu kan ik er dan ook royaal mee wezen. Dit is de beste avond van mijn leven. Ik wil alles zeggen wat mij op mijn hart ligt. Straks de bizonderheden’ - hij knipoogde naar Ada - ‘nu de algemeenheden: ik houd van dit leven. Ik heb nog nooit zo goed gevoeld dat ik leef en ik moet zeggen dat het een prettig gevoel is’.

Ada keek hem uitdagend aan. Zij is te uitdagend, dacht ik, verdomd, zij weet niet dat hij bezig is lange brieven over chemicaliën en lange hoofdstukken uit te bijbel te vergeten. Ik ontving een begrijpende blik van Paula. Jim neuriede: Toen kwam opeens een jagers-jagersman, die heeft er één geschoten.

‘Luister eens, Willem’, zei ik, ‘wij gaan dadelijk naar Astoria met ons allen. Dat is een kroeg, die voor Duitsers verboden is en daar kunnen wij dansen’.

‘Fijn’, zei Willem, ‘dat doen wij dan dadelijk. Wij drinken hier nog één glas wijn en dan gaan wij naar Astoria. Dan gaan wij dansen. Ik heb in jaren niet gedanst. Ik heb er trek in. Ik heb er vooral nu vanavond trek in. Ik heb een gevoel alsof ik tegen de zolder moet springen. Ik moet gek doen. Ik heb plezier. Ik heb plezier in deze wereld. Ik wil de hele wereld zeggen dat ik plezier heb in deze wereld’. Hij wordt nu al dronken, dacht ik, ik zal goed op hem moeten passen. Hij zei: ‘Er is iets in deze stad, dat mij opwindt. Iets heel moois. Ik

[p. 404]

voel mij prettiger dan ik mij ooit heb gevoeld. Ik haat de mensen vaak, maar nu houd ik van ze. Ik houd van jou, omdat jij mijn beste vriend bent, ik houd van Jim omdat hij zingt, ik houd van Paula omdat zij niets zegt, ik houd van Ada omdat zij Ada is. Ik houd van de wereld, omdat er gerouwd wordt om Stalingrad. Wat een feest. Ik moet het zeggen, ik moet het aan iedereen zeggen’. Hij stond op en begaf zich in de richting van de glazen binnendeur.

‘Praat hij altijd zoveel?’ vroeg Ada.

‘Nee’, zei ik, ‘alleen vandaag. Je moet hem goed onder je hoede nemen dadelijk, hij is bezig dronken te worden’.

Hij was door de glazen binnendeur verdwenen. Ik wachtte een ogenblik, toen ging ik hem na. Ik stond even later in de gang. Het was een lange gang, waar achterin een trap uitkwam en een telefooncel was. De deur van de telefooncel stond open en ik hoorde Willem roepen: ‘Heil Stalingrad! Ik zeg tegen u: heil Stalingrad! Onbekende vriend: heil Stalingrad!’. Die stommeling, dacht ik, die stommeling is helemaal dronken. Hij kan er slecht tegen. Ik wilde naar de telefooncel lopen, maar het was al niet meer nodig. Op hetzelfde ogenblik kwamen drie Duitse officieren de trap af. Zij bleven even staan, toen gingen er twee de telefooncel in.

Ik keerde naar het tafeltje met Paula, Ada en Jim terug en ik zei: ‘Ik moet gaan. En het is het beste dat wij allemaal gaan. Het is misgelopen’.

‘Is je vriend dronken geworden’, vroeg Ada, ‘heeft hij gespuwd?’

‘Ja’, zei ik, ‘hij heeft gespuwd. Laten wij gaan.

Op dat ogenblik klonk er geschreeuw uit de gang en werd de glazen binnendeur open geworpen. Een Duitse officier kwam met een rood opgewonden gezicht binnen en riep: ‘Heraus! Heraus!’

Paula, Ada en Jim stonden op. ‘Wat heeft hij gezegd? vroeg Ada.

‘Hij heeft gezegd’, zei ik, ‘heil Stalingrad! Onbekende vriend: heil Stalingrad! Dat is alles’. Wij keken elkaar een ogenblik aan, zonder een woord te spreken. Toen gingen wij weg, achter elkaar aan. Jim liep achter mij en ik hoorde hem nog steeds neuriën. In de gang keken wij naar de telefooncel, maar daar was niets meer te zien. Mijn vriend Willem Muis heb ik niet meer gesproken. Hij werd veertien dagen later dood geschoten.

Ferdinand LANGEN