|
| |
| |
| |
Richard J. Neutra
De industrialisering van de architectuur
WIJ hadden hier reeds de gelegenheid bij de bisonderste ideeën van Le Corbusier stil te staan, en - misschien wat schuchter - zijn sprong in de toekomst te meten (1). In dit opstel verlangen wij een Amerikaans architect op het voorplan te brengen, die wij als één van de meest evenwichtige persoonlijkheden op de strijdposten van de moderne architectuur beschouwen. Wij beogen alleen de voornaamste gedachten van Richard J. Neutra te belichten en met een paar voorbeelden uit zijn werk te illustreren. Wij weten dat in Vlaanderen deze Amerikaanse taal gewaagd zal klinken, maar wij zullen met opzet de nadruk leggen op het stoutmoedige en opstandige karakter van deze man, die aan onze oude - aan traditie gekluisterde - wereld ontsnapte, om na weinige jaren noeste arbeid uit de enorme en chaotische mogelijkheden van de Nieuwe Wereld een wondermooie architectuur te distilleren.
Er zijn in het werk van Neutra parels van vormschoonheid en plastisch evenwicht, die hun weerga niet hebben. Zijn leermeester Frank L. Wright streefde hij op esthetisch gebied verre voorbij. Men zal bij hem niet het ouderwetse, vereenzaamde romantisme vinden, dat de eigenaardigheid van het oeuvre van Wright uitmaakt, ook niet dezes verlangen naar monumentaliteit, maar wél de eenvoud en bescheidenheid van middelen, die het resultaat zijn van een langdurige en hardnekkige studie. Men zal bij hem geen spoor van preciositeit vinden, die bij onze moderne architecten zo vaak met oorspronkelijkheid verward wordt. Naar een gelukkige uitdrukking van Alexandre Persitz zijn de woning, de school, de tuinwijk geen monumenten die de architect aan het eigen genie wijdt. Neutra bouwt om aan de mensen, de kinderen, de bloemen, de bomen een passende plaats in een harmonieus geheel te bezorgen.
Wij zouden verraad plegen aan de ware betekenis van deze pionier van een gerationaliseerde architectuur, indien wij hem esthetische experimenten en vondsten toeschreven, of stil bleven staan bij één of ander van zijn verwezenlijkingen. Want een architect kan of mag voor geen van zijn werken een bizondere aandacht opeisen. Het oeuvre van een architect is slechts dan waardevol, wanneer de menselijke en maatschappelijke functie van de architectuur in ieder van zijn verwezenlijkingen krachtig en evenwichtig tot uiting komt; wanneer de technische vaardigheid niet om zichzelf bewonderd of aan het esthetisch beginsel ondergeschikt wordt, maar wanneer techniek en esthetiek hun natuurlijke sociale rol vervullen.
Wij zouden ook tekort komen aan ons opzet indien wij hierop niet hameren moesten, want wij weten dat in ons land en bizonder in Vlaanderen, een volledig gebrek aan inzicht in de betrachtingen van de moderne architectuur heerst. Heb- | |
| |
ben de architecten zelf geen schuld aan dit onbegrip? Moeten wij niet bekennen, dat Huib Hoste een merkwaardig resultaat voor de ontvoogding van de architectuur boekte - zij het ook na jarenlange strijd? Slaagde hij er niet in tenminste de intellectuele Vlamingen te overtuigen, dat de doelmatigheid van een gebouw de voorrang heeft op het esthetisch beginsel? Hij weerde zich met woord en pen en passer: tegenover zijn opdrachtgever voor de verdediging van zijn conceptie, aan de voet van zijn werken voor de eerbiediging van zijn plannen, in het tijdschrift ‘Opbouwen’ voor de expansie van de moderne opvattingen in Vlaanderen.
Voorzeker is onze taak nog moeilijker dan deze van onze voorgangers, omdat wij niet het inzicht van individuele opdrachtgevers te veranderen hebben, maar dit van onze bevolking en van het staatsbestuur. Hoe de moderne architect zich ook inspant, zijn werk kan in de huidige tijdsomstandigheden slechts een fragmentarische verwezenlijking van zijn sociale visie worden. Daarom schrijft hij ook zoveel. Le Corbusier heeft een dozijn boeken op zijn actief, en Richard Neutra werkt sedert meer dan twintig jaar aan een theoretische studie, die hij betitelde: ‘Ruch City Reformed’. Zeker zullen wij nooit het ideale plan van een moderne stad - waarvan deze studie een inleiding en een schets is - verwezenlijken, maar indien wij willen dat onze kinderen het beste uit onze ideeën putten en ten uitvoer brengen, moeten wij er ons rekenschap van geven hoe schaars de mensen zijn, die de sociale rol van de architectuur begrijpen. Indien wij het besef kunnen wekken, dat de huisvesting van de mens zijn levenswijze bepaalt, dat het minderwaardigheidskomplex van het proletariaat het gevolg is van de lucht, die het sedert 150 jaar in gore straten en krotwoningen inademt, dat de opvoeding een kwestie is van indrukken, stemmingen en herinneringen, die door de architectuur van de woonwijk en het schoolgebouw hoofdzakelijk bepaald worden, dan zullen wij een grote stap voorwaarts gezet hebben, voor de volledige ontvoogding van de architectuur.
Ten allen tijde heeft men de beschaving naar de kenmerken van haar architectuur beoordeeld. Geen menselijke uiting ondergaat in onze tijd een grondiger wijziging dan de architectuur. Kan iemand beter dan de moderne architect aantonen, dat wij andere mensen worden, dat onze oude behoeften van ons afvallen als afgedragen klederen, en dit omdat wij gemakkelijker en aangenamer weten te leven? Kan ook iemand juister onze nieuwe behoeften beschrijven, en wat wij dromen en verlangen precieser uittekenen? Neen, want in de mate, dat de mens als architect ontwerpt en bouwt, in dezelfde mate vernieuwt hij zijn beschaving.
***
Richard J. Neutra, die zich nochtans door een grote werkkracht en een noeste vlijt kenmerkt, beleefde een avontuurlijk debuut toen - ruim vijftig jaar geleden - de eerste sterren aan de hemel van de moderne architectuur rezen. Eigenlijk gaven deze speurders naar nieuwe wegen zich geen rekenschap van hetgene te veranderen viel, noch van de vérstrekkende gevolgen van hun actie.
Henri Van de Velde reageerde tegen de valse praal, waarin hij zijn jeugd had doorgebracht. Louis H. Sullivan, de grote meester van Frank L. Wright,
| |
| |
liet op de Columbia-tentoonstelling van Chicago zijn ontwerp van uiteenneembare woningen zien. De Europeaan had esthetische bekommernisen en wou tot de expressie komen van een nieuw en persoonlijk architectonisch aanvoelen. Daarom greep hij naar een van deze slogans, waarvan de betekenis dikwijls aan de auteur ontsnapt. Onze meester vocht voor het functionalisme. De Amerikaan daarentegen had zich voor een technisch probleem gesteld, waarvan de commerciële uitbating gewaagd, maar niet zonder beloften was. Zo het functionalisme voor Van de Velde een esthetische, voor Louis Sullivan een commerciële bekommernis was, voor geen van beiden had het een sociale inhoud.
Nochtans hadden de industriebedrijven sedert tientallen jaren hun bouwprogramma's op eigen hand, zo goed en zo kwaad als het ging, uitgevoerd. Eenieder weet, dat bij deze gelegenheidsbouwers het rendement van uitsluitend belang was, en dat zij als hoofdzaak beschouwden dat de machines gesmeerd liepen, Rond het grote, grauwe fabrieksgebouw met besmeurde vensters, troppelden de krotwoningen van de werklieden. De bedrijfsexploitanten, die de lange dode straten van onze huidige voorsteden bouwden, sloegen uit de huishuur en de georganiseerde kroegen hun onmenselijke winsten.
In deze periode van sociale gisting en opstandigheid zag Richard J. Neutra het levenslicht in Wenen. Men schreef 1892. Zijn vader was mecanicien, zijn broeder ingenieur-mecanicien, en van hemzelf verhaalt men, dat hij op vijfjarige leeftijd eveneens besloot zich aan het ingenieursvak te wijden. Hij zou zijn klasboeken volgeklad hebben met graphieken en schema's in de hoop het perpetuum mobile op te lossen, het rijwiel te verbeteren of een vliegtoestel uit te vinden. Mogen dit slechts jeugdige fantasiën geweest zijn, de latere Neutra zou geen ogenblik zijn enthousiaste kinderjaren en zijn avontuurlijke jeugd verloochenen.
Na zijn Grieks-Latijnse humaniora, de Poly-technische school, die hij verliet als ingenieur-architect, en enkele reizen in Italië en Dalmatië, kwam de oorlog. Met de malaria op het lijf, opgedaan in het slijk van de slachtvelden van Montenegro en Albanië, kwam hij terecht in een Tsjechoslowaaks hospitaal, op het ogenblik dat het Oostenrijks keizerrijk ineenstortte. Als Oostenrijker vervolgd en door de Tsjechen en door de Hongaren, die strijd leverden, vluchtte hij naar Zwitserland, waar hij werk vond in een architecten-bureau, kennis maakte met de gekende landschapsarchitect Karl Moser, en vriendschap sloot met Alfred Loos. Maar de herinnering aan Wenen vervolgde hem. Hij keerde terug naar zijn vaderstad, waar, te midden van het puin, het leven zelf een probleem geworden was. Hij wijdde zich aan de nood van zijn stadsgenoten en deelde voedsel en klederen uit. Maar gebeurtenisen als deze die Oostenrijk kwam te beleven, scheuren gewoonlijk de banden, die een mens aan traditie en geschiedenis vasthouden.
Toen kwam een uitnodiging uit Berlijn tot samenwerking met verschillende confraters. Vooral de oproep van Erich Mendelsohn was belangrijk en aanmoedigend. Voor de stad Luckenwalde bekwam Neutra de opdracht het stadskerkhof aan te leggen. De omvangrijke werken omvatten de ontbossing, de herbeplanting
| |
| |
van de vrijgekomen oppervlakte en de bouw van een crematorium. Maar het ontwakend succes wakkerde ook zijn stoutste droom aan: een vage maar obsederende gedachte die hij koesterde sedert zijn adolescentenjaren. Nieuwsoortig apostel - en wel van de industrialisering - wou hij in de Verenigde Staten, het meest geindustrialiseerde land van de wereld, de bouwmethodes bestuderen. Hij verwezenlijkte zijn verlangen, en na vier jaar hard werken in talrijke tekenbureau's van architecten, ondernemers en industriëlen, publiceerde hij het resultaat van zijn opzoekingen in een enthousiast boek: ‘Hoe bouwt Amerika?’, waarin hij de behoeften en mogelijkheden van het nijverheidsregime in Amerika aantoonde en de logische gevolgtrekkingen maakte, die naar een nieuwe, architecturale uitdrukking leiden moesten.
In 1926 vestigde Neutra zich in Los Angeles, en voortaan zouden zijn beste verwezenlijkingen als het ware organisch groeien uit het heuvelachtig en vruchtbaar landschap van Californië. Hij schreef een tweede boek over het bouwen in de Verenigde Staten, dat het eerste herziet en vervolledigt; nam actief deel aan de Internationale Congressen van Moderne Architectuur, die bekend zijn onder de naam C.I.A.M.; doorliep de Latijnse, Noordse, Slavische landen, Japan, China, Indië en Noord-Afrika, waar zijn voordrachten alom gegeerd werden; en sloot eindelijk aan bij het ‘Bauhaus’ van Dessau, waar zijn Amerikaanse invloed sterk ondergaan werd.
***
Cosmopoliet naar hart en geest voedt Richard J. Neutra een warme kultus voor het Frans intellect. Met hem moeten wij beamen, dat de expansie van de artistieke smaak in alle werelddelen in hoofdzaak aan de Franse artisten te danken is. Overzien wij in vogelvlucht de inspanningen en verwezenlijkingen van de moderne architectuur, dan stellen wij vast met hem de langdurige en nog altijd niet besliste strijd van de traditionele gevoelselementen en de imperatieven van godsdienstige en patriotische aard met de rationalistische geest van de Franse revolutie. Het lamentabel verloop van het Wederopbouw-proces in alle Europese landen bewijst, dat deze strijd in de blinde gestreden wordt. De aarzelingen en het gebrek aan initiatief in Frankrijk baart des te meer verwondering, daar dit land de bakermat van het moderne denken en de moderne methodes is.
Zo de Amerikaanse technici het succes boekten dat wij allen kennen, dan is het omdat zij zich het Frans rationalisme volkomen hebben eigen gemaakt. Op het ogenblik dat Europa zich splitst en uiteenrafelt in meningsverschillen, achterlijke instellingen, staatslichamen en devoties, trekken de Amerikanen, luciede erfgenamen van onze Westerse beschaving, de lijn door, die loopt van de wijdse bouwplannen van de kristene middeleeuwen, over de koninklijke manufacturen van Lodewijk XIV, die beschikten over- en bezorgd waren voor de minste onderdelen van de ontworpen werken (het vensterglas zowel als de baksteenen, het porcelein, de meubilering en de tapijtweverijen maakten hun aandacht gaande). Zij vergaten niet de stalen constructies van 1880, de verrassende verwezen- | |
| |
lijkingen in gewapend beton van Freyssinet, de gemoduleerde architectuur van August Perret en de préfabricatie-ontwerpen van Marcel Lods na de eerste wereldoorlog.
Frankrijk is eeuwen lang een voorbeeld en een leermeester geweest voor de andere landen, omdat het de nadruk legde op de noodzakelijkheid van een methode, zowel in het bouwen en het organiseren van de productie als in het denken. Maar de enorme Amerikaanse reserven aan grondstoffen en industriële werkkracht enerzijds, en zijn nooit-verzadigde markt anderzijds, verplichtten de voortbrengers methodisch en rationeel te werk te gaan.
Neutra behoort tot deze groep van intellectuelen die, niettegenstaande zij over de wereld verspreid en onsamenhangend voor hun ideeën vechten, in Amerika meestal praktisch de hand aan de ploeg konden slaan, en die van de twintigste eeuw verwachten dat zij de beloften van de Franse revolutie zou verwezenlijken. Lazen wij niet in één van zijn opstellen, dat hij zich sedert het begin van zijn loopbaan overtuigd voelde dat het ogenblik gekomen is de sociale orde en de politieke voorwaarden van het pré-industriele tijdperk te vernietigen, en dat het eindelijk tijd is al de bewoners van de aardbol deelachtig te maken aan de nieuwe welstand, die door de industrialisering van het bouwen en de voortbrengst mogelijk is geworden.
Wij resumeren hier een zeer treffende thesis van Neutra, die ons inziens zo rijk aan betekenis is, dat voor hem, die er de nodige besluiten uittrekt en deze toepast, de verwarrende problemen van deze tijd een ruime oplossing vinden. ‘Vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid’ waren geen ijdele woorden ten tijde van de Franse revolutie. Het waren drie magische termen, die een ideaal schetsten, waarvan de verwezenlijking gegrondvest was op een zakelijk programma van productie-uitbreiding. Men voorzag en ontwierp de massale productie-methodes die - eenmaal bevrijd van de oude gewoonten en instellingen, de hinderlijke tradities en de onvermijdelijke vooroordelen die daaruit voortvloeien - de behoeften zouden voldoen van millioenen verbruikers. De in zwang zijnde methodes daarentegen stelden een ganse - in ellende en onwetendheid levende - bevolking te werk, ter bevoorrading van het Hof en de aristocratische kringen.
Verrassend is het feit dat de industriele productie-methodes niet alleen voorzien in de behoeften van de bevolking van een land, een continent of zelfs van de wereldmarkt, maar dat zij in hun bestaan zelf en in hun ontwikkelingsmogelijkheden afhangen van een immer groter wordend afzetgebied en een steeds veeleisender publiek.
Inderdaad, met Harold A. Stassen en de Amerikaanse politici gelooft Neutra in het Amerikaans kapitalisme, dat steunt op de tot hiertoe onuitgebaatte reserven van hun land, op de grote koopkracht van zijn bevolking, op het persoonlijk initiatief dat systhematisch aangewakkerd wordt, op zijn intensieve productie en de zekere expansie van zijn wereldhandel. Hij weet ook dat het kapitalisme van het mechanistisch tijdperk een wet in zich draagt, die het doet evolueren in de zin van de ontvoogding van het proletariaat. En dit is begrijpelijk, want
| |
| |
de bedrijfsuitbater zoekt zijn kapitaal te verhogen en zijn mededingers voorbij te streven door betere qualiteit van zijn producten en lagere prijzen. Daarom zoekt hij enerzijds de technische uitrusting van zijn bedrijf te vervolmaken, en anderzijds zijn afzetgebied te vergroten.
Maar de instandhouding en de gedurige modernisering van deze industriebedrijven, vergen zodanige onkosten dat een regime van economische oligarchie niet langer leefbaar is. Het kapitaal, dat bij zijn ontstaan wél de draak was die door Marx met zoveel haat bekampt werd, is ten slotte aan de verbruiker ondergeschikt. Alleen in landen met een gedirigeerde economie heeft het aanbod overwicht op de vraag. Het gevolg is dat ginds de productie gecontroleerd en de individuele vrijheid gekortwiekt wordt. In de kapitalistische landen ziet men zelfs met beklemd hart, dat de verbruiker niet in staat is zijn markt te beheersen. Vele mensen wrijven het kapitaal de slechtste bedoelingen aan. Maar terwijl zij de verlagende invloed van de Amerikaanse filmindustrie b.v. aanklagen, beelden zij zich nochtans in dat hetzelfde kapitaal een opvoedende taak zou kunnen vervullen. Natuurlijk blijft het kapitaal niet doof voor een dergelijke suggestie, en probeert haar opvoedende taak met publicaties als ‘Raeder's Digest’ en katholieke films met Bing Crosby in de priesterrol. Dat dit óók geld opbrengt konden wij rap genoeg ervaren.
Het gaat nochtans niet op aan het kapitaal een demonische activiteit toe te schrijven. Het grondvest, het stoffelijk welzijn van de mens, die uit zichzelf de kracht te putten heeft verstandelijk in dezelfde graad te evolueren. Wanneer een hoge levensstandaard een algemeen verschijnsel wordt, verliest het kapitaal zijn privileges, en gaat de zin van de communistische grondonteigeningen en staatsinmengingen te loor.
150 jaar vergingen sedert de voorvechters van de Franse revolutie de triomf van het machinisme voorbereidden door het omverstoten van het aristocratisch regime. Maar de revolutionairen van 1789 bouwden de individualistische burgerij van nu. Zij verrijkte zich vér boven haar verwachtingen en verloochende het oud ideaal om de verworven privileges te handhaven. Maar zij zelf heeft de machines met duizendtallen vermenigvuldigd. En hoe zij zich ook inspant om haar beschavingsoverwicht te grondvesten door het opwekken van slogans en banbliksems zoals deze van Bernanos en Charlie Chaplin, die de verslaving aan - en de ondergang van het mensdom door de machine voorspellen, toch weet zij dat de machine het proletariaat tot een menselijk bestaan opvoert.
Naar het voorbeeld van de zware industrie hebben de Amerikaanse architecten klaarder dan wie ook ingezien, dat men in het bouwbedrijf slechts dan waardevol werk verricht, wanneer de opdrachten zo opgelost worden, dat zij gemakkelijk in serie uitgevoerd kunnen worden. Eertijds was ‘hoedanigheid’ synoniem van ‘rariteit’; een voorwerp was kostbaar in de mate het weinig voorkwam. Maar onze tijd schiep en verspreidde over de ganse wereld de electrische gloeilamp van Edison, oneindig minder kostbaar dan de oude olielamp van de Mandarijnen, en toch oneindig volmaakter en praktischer. Sedert de bevrijding
| |
| |
zagen wij slechts een klein aantal auto-typen. Oldsmobile, Ford, Buick, Packard, Studebaker en enkele andere grote fabrieken, wedijveren om de lijn en het confort van hun wagens tot het uiterste te verfijnen. Maar zij kunnen dit slechts door de uitgebreidheid en de enorme uitrusting van hun bedrijven. De kleinere bedrijven kunnen zich onmogelijk met hen meten en moeten dientengevolge verdwijnen. Zulke voorbeelden kunnen in de moderne wereld naar believen vermenigvuldigd worden.
Het werk van Neutra illustreert de problemen van de moderne techniek; hij beproefde haar mogelijkheden gelijk de boogschutter zijn wapen op de vooravond van de wedstrijd. Nochtans gaf hij meer dan experimenten, hij beperkte zich niet tot de coördinatie en de aanpassing van de elementen die hij op de Amerikaanse bouwmarkt gereed liggen vond, en dit volgens zekere constructieve en esthetische normen. Neen, hij heeft de bouwtechniek in haar eigen wezen herdacht en volledig nieuwe methodes uitgewerkt met dit éne, grote doel voor ogen: de totale industrialisatie van het bouwen.
Een machtige maatschappij voor de bouw van rollend materiaal in de Verenigde Staten vroeg hem een nieuw type van ‘Pullman’ te ontwerpen. Deze opdracht stelde hem in staat grondig de problemen van de serie-uitrusting, de coördinatie van de verschillende ambachten en de preciese tekening, die aan elke ingenieursarbeid eigen is, te bestuderen. Voortaan zou zijn werk klaar en nauwgezet in opvatting en uitdrukking worden, en wedijveren met de feilloosheid van de werktuigkundige. Neutra kende de moeilijkheden waaraan bij ons de meeste architecten ten gronde gaan. Hij ook won zijn opdrachtgevers onder de gefortuneerde Amerikaanse individualisten, geneesheren, artisten, kineasten en zaken lui. Maar hij gelukte erin aan de dwang van het geld, de publieke slechte smaak en de banaliteit te ontsnappen, omdat hij op het tekenbureau ieder ontwerp zo doorwerkte, dat het een typische oplossing werd, die als basis van een productie op industriele schaal kon dienen.
***
Gelijktijdig met zijn praktische verwezenlijkingen, werkt Neutra gestadig aan een theoretische en systhematische studie van de problemen die door het verkeer en de huisvesting in een grote moderne stad gesteld worden. Sedert twintig jaar vervolgt hij deze studie, die hij doorlopend aanpast, verbetert en verrijkt met nieuwe aspecten van het sociale leven. Hij behandelt in het ‘Rush City Reformed’ ontwerp, de eenvoudigste en de ingewikkeldste problemen: de familiale cel, het gemeentecentrum, het grote station, het vliegveld, de indeling van de stad zelve.
De idealist Neutra probeerde niet het ideaal plan van de Amerikaanse stad te ontwerpen, plan dat geen kans tot uitvoering zou hebben in de huidige omstandigheden. Hij poogde alleen haar stedebouwkundig probleem te preciseren aan de hand van statistieken, die haar ontoereikendheid bewijzen, en haar diep- | |
| |
gaand verschil met wat verwezenlijkt werd in de eerste periode van het industrieel kapitalisme in Europa.
Vooraan noteert hij het feit dat - vóór de bemoeiingen van Roosevelt op economisch gebied - de vooruitgang van de techniek niet kon beletten, dat de urbanisatie van het land met al zijn nevenproblemen: huisvesting, voortbrengst, verkeer, uitbating, opvoeding, enz., een reusachtige ontplooiing van de private speculatie was. Sedert de grondvesting over ongeveer 150 jaar, van Washington, haar hoofdstad, heeft in de Amerikaanse republiek de speculatie op de onroerende goederen zich op een veel grotere schaal ontwikkeld dan in Europa ergens het geval is.
In het ‘Rucsh City Reformed’-ontwerp zijn de bewoners in groepen over de woonwijken verdeeld volgens hun leeftijd en in functie van de behoeften van de opvoeding. Het ontwerp is niet alleen gebaseerd op het principe van de volledige scheiding overdag van ouders en kinderen. (systeem dat totnogtoe slechts door een minderheid van de bevolking aanvaard wordt), maar ook op de localisering van de huisgezinnen en het verschillend lot dat hen toebedeeld wordt volgens hun leeftijd, of beter gezegd, volgens de leeftijd van hun kroost. De woningen van de huisgezinnen van de eerste decade - hebbende kinderen van één tot tien jaar - verschillen volledig van deze van de tweede decade, zowel wat betreft hun oppervlakte en omvang, als wat betreft hun afstand van de scholen en ontspanningsgelegenheden.
Iedere sector is zowat een ‘symbiose’ van de generaties, bestaande uit activiteits- en verpoozingscentra, en de nodige ruimte voor de familiewoningen van de eerste groep - hebbende kinderen in de leeftijd van bewaarschool, kindertuin en lagere school - en van de tweede groep - hebbende kinderen, die de middelbare- en beroepsscholen volgen.
Een bizondere sector is voorbehouden aan het deel van de bevolking dat nog geen of geen kinderen meer heeft op te voeden en te onderwijzen.
Bij uitzondering van de bewaarscholen, die in de woonwijk hun plaats vinden, zijn alle schoolinrichtingen in de ‘groene zone’ ondergebracht, waar ook de vergaderzalen, het sportstadium, de parken en ontspanningsgelegenheden voorzien zijn. Elk dezer woonwijken met haar groene zone en industrie-afdeling, is berekend voor 22.040 bewoners.
De indeling van de bevolking in de zoeven bepaalde groepen, geschiedt volgens een percentage dat het resultaat is van talrijke opzoekingen. In een centrum als Los Angeles b.v. leven 20 t.h. volwassenen buiten het familieverband, 15 t.h. zijn gehuwd maar zonder kinderen, hetzij zij nog gene hebben, hetzij deze hen na voltooide opvoeding verlaten hebben, 22 t.h. volwassenen hebben kinderen van 1 tot 6 jaar (bewaarschool), 22 t.h. hebben kinderen van 6 tot 11 jaar (lagere school), 15 t.h. hebben kinderen van 11 tot 18 jaar (middelbare school). Tenslotte schat hij op 8 t.h. de familiegroepen van verschillende leeftijd met een volwassen kroost.
Men zal zich afvragen of dit percentage niet aan verandering onderhevig
| |
| |
is. Nauwelijks. Niettegenstaande de onzekerheid van de matrimoniale verbindingen, gaat het niet op in de Verenigde Staten te spreken van een systhematische vernietiging van het familiaal regime. Nochtans boeken de collectieve opvoedingsmethodes rasse vooruitgang, en daalt de invloed van de familie zeer snel.
De families die een eigen huis bewonen, vormen in het Westelijk gedeelte van Amerika de grote meerderheid. Hun aantal kan in stand gehouden worden en zelfs opgedreven worden door het veralgemeend gebruik van uiteenneembare huizen die op de fabriek in serie vervaardigd worden. Zoals wij reeds hoger zegden, hangt het succes van deze huizen - en dus ook de uitgebreidheid van hun afzetgebied en hun voordelige kostprijs - niet alleen af van de economische omstandigheden, maar vooral van de doelmatigheid waarmee de heersende vooroordelen omtrent iedere normalisatie bevochten worden.
Een gedetailleerde studie van het ‘Rush City Reformed’-ontwerp zou de lezer wellicht te zwaar wegen. Laten wij dus besluiten en een laatste maal de nadruk leggen op de afstand, die een man als Neutra scheidt van de individualistische traditie, die aan de Europese architecten zo dierbaar is.
In de moderne maatschappij kan alleen équipe-arbeid doelmatig zijn. Het persoonlijk karakter, het talent en de goede smaak van de kunstenaar zijn van groot gewicht. Maar de technische eerlijkheid en het begrip van de kunde van een ieder van de medewerkers, zij het de architect, de ingenieur, de aannemer of de werkman, zijn daarentegen van vitaal belang.
Albert BONTRIDDER
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd