De Vlaamse Gids. Jaargang 32

[p. 275]

De Labourregering halverwege

MET de hervatting van de parlementaire zittingen in het nieuwe jaar trad de socialistische regering van Groot-Brittannië de tweede helft van haar bestuurstermijn in. Uitlatingen van Clement Attlee en zijn medewerkers doen veronderstellen, dat zij voornemens zijn hun tijd van vijf jaar uit te dienen en zelf te bepalen wanneer zij, tegen het einde van die tijd, in algemene verkiezingen zullen pogen opnieuw de gunst en het vertrouwen van de meerderheid der kiezers te winnen.

Dit is, bij het bestaande twee-partijen stelsel, de gewone gang van zaken in de Britse politiek. Als een der partijen in de verkiezingen een volstrekte meerderheid van de Lagerhuiszetels heeft gewonnen, dan moet er heel wat gebeuren voordat de regering, welke op de zegevierende partij steunt, binnen haar wettige bostuurstermijn uit de zetels van de macht wordt gelicht.

De meerderheid, welke Labour in de algemene verkiezingen van de zomer van 1945 behaalde, was overweldigend. De ‘luck of the poll’, die in het Engels kiesstelsel onthutsende uitkomsten kan geven, verschafte Labour, voor de ongeveer 11 millicen stemmen die het kreeg, 393 zetels in het Lagerhuis. De conservatieven kregen er 189 voor ongeveer 9 millioen stemmen, de liberalen 12 voor 3 millioen stemmen.

De zo even aangegeven gang van zaken kan worden verstoord als er in de bevolking een niet te dempen verzet tegen de regering uitbarst, hetwelk haar zou moeten nopen op morele gronden af te treden. Die gang van zaken kan ook worden verstoord als er in de regeringspartij een scheuring ontstaat, welke haar zodanig zou verzwakken dat ze zou worden overgeleverd aan de genade van de tegenpartij.

‘H.M.'s Opposition’ - zoals de politieke tegenpartij in het parlement officieel heet - heeft zich van de eerste maanden van het Labourbewind af ten zeerste ingespannen in de bevolking de stemming te wekken, die regeringen kan doen vallen. De omstandigheden waren daarvoor zeer gunstig. Het peil van de stoffelijke welstand, dat bij het einde van de oorlog nog vrij goed stond, is gedurende het socialistisch bestuur en tot op de huidige dag, gestadig gezakt. Daaruit kon klinkende politieke munt worden geslagen; en Winston Churchill en zijn medestanders in en buiten het parlement hebben de kansen daartoe niet gemist.

De economische en financiële toestand van het land bood zulke kansen nagenoeg van dag tot dag. De schaarste van grondstoffen, voedingsmiddelen en fabrikaten voor binnenlands gebruik werd geleidelijk ernstiger. Een kolencrisis in het begin van het vorig jaar voegde aan de ontberingen, die voortkwamen uit de magere voedsel- en kledingsrantsoenen, de e'lende toe van een strenge winter met ontoereikende verwarmingsmiddelen in lichtloze woonkamers. De Amerikaanse lening van meer dan duizend millioen pond sterling raakte met verbijsterende gezwindheid uitgeput, hoewel de zegeningen, die men er van had menen te mogen tegemoetzien, nauwelijks aan de dag waren getreden. De mijnwerkersbond

[p. 276]

kreeg zijn zin in de zaak van de werkweek van vijf dagen, hoewel er een tekort was aan huisbrand en aan kolen voor arbeidsvermogen in de nijverheid. De regering bleef beknibbelen op de voedsel- en kledingrantsoenen, hetgeen samenging met verontrustende prijsverhogingen. De huisvrouwen, in de groeiende slierten aan de winkels, bleven haar geduld sterken met luider gemopper, dat hoger naar de daken steeg, na veel kostbaar tijdverlies haar manden vullend met groenten van twijfelachtige hoedanigheid en ongehoorde prijs, met vlees dat moest dienen voor een week maar niet voldoende was voor een halve, met een stukje zeep dat tot de helft van zijn vroegere omvang was geslonken en ontoereikend was voor de oppervlakkigste reiniging. Dan was er het nijpend tekort aan woonruimte. Het benzinerantsoen werd afgeschaft, tot groot ongerief voor hen wier bestaansomstandigheden het gebruik van een auto wenselijk, zo niet noodzakelijk maakten. Deviezenvergunningen voor reizen in het buitenland werden opgeschort. Ambtenaren gingen voorschrijven welke arbeid de Britse werkman zou verrichten en waar hij die zou verrichten. Meer dan 25.000 voorschriften, op welker uitvoering een zwellend leger dienstknechten van het landsbestuur toezicht hielden, spanden de ondernemende man in een knellend gareel, dat zijn beweging belemmerde en zijn initiatief doofde...

De troosteloze opsomming zou kunnen worden voortgezet. Maar ze is al uitgebreid genoeg om een idee te geven van de rijkdom en de verscheidenheid der munitie, waarover de politieke tegenpartij kon beschikken om te beproeven het volk te overtuigen van de mateloze ongeschiktheid van zijn bestuurders voor de taak die het dezen in een ogenblik van, overigens vergeeflijke, dwaling had opgelegd.

Het grootste deel van de pers in dit land, onwrikbaar in zijn verknochtheid aan de conservatieve staatsleer, verschafte de oppositie onschatbare bijstand in haar streven deze overtuiging in de bevolking te doen postvatten. En er kwam zelfs hulp voor dat doel van Labourbestuurders zelf, die zich inderdaad onvast of onbekwaam toonden in hun beleid, die de indruk wekten dat zij niet waren opgewassen tegen de gebeurtenissen, wier blijmoedige verwachtingen op ernstige teleurstellingen uitliepen, en die vandaag moesten herroepen wat zij gisteren hadden georakeld.

Tot heden zijn al die vereende krachten niet bij machte geweest het leven van de socialistische regering in gevaar te brengen. Ze hebben de stemming tegen de regering niet tot de voor het oogmerk vereiste hevigheid kunnen opzwepen. Twee redenen dringen zich naar voren in de gedachten. De ene is dat in wijde kring wordt beseft dat de ernstige beproevingen en beperkingen van het bestaan voor een aanzienlijk deel moeten worden geweten aan wereldmachten en omstandigheden, waarop de regering geen invloed kan uitoefenen. De andere ligt in het geduld en de lankmoedigheid van het Britse volk, die zich niet licht laten verzwakken en aan de maatschappelijke tucht en de zin voor een ordelijk verloop van het bestuursproces, die het eigen zijn.

Daarnaast zijn er ongetwijfeld andere factoren, welke voorkomen dat de

[p. 277]

ontevredenheid in de boezem der bevolking om zich heen grijpt en groeit tot een onweerstaanbare beweging tegen het bewind. Afgescheiden van de stoffelijke ontberingen, waarvoor - naar een groot deel der bevolking aanneemt - geen politiek kruid is gewassen, van welke kleur of geur het ook moge zijn, voelen belangrijke groepen in de maatschappij dat haar staat financieel en economisch is verbeterd vergeleken bij vroeger. De werkman heeft veel meer geld op zak of in het laadje; en dat geeft hem een gevoel van zekerheid en welstand, ook al kan hij er het goede der aarde niet mee kopen. Een aanzienlijk deel van de winkelstand voelt zijn belangen met de heersende schaarste gediend. Het rantsoenstelsel, met zijn inschrijving bij leveranciers welke het wegnemen van klandizie zeer moeilijk maakt, brengt voor de winkelier wer wat administratieve rompslomp maar verschaft hem een vast leger klanten en vereenvoudigt zijn taak. De schaarste van allerlei goederen, welke niet onder de prijsbeheersing komen, stelt hem in staat zulke hoge prijzen te vragen dat zijn onderneming kan bloeien; en de klant, die volkomen afhankelijk is van de welwillendheid van de man achter de toonbank, is de gedweeheid zelf. Het is niet meer dan menselijk dat de winkelier een zekere voldoening ondergaat van het feit ‘that he is on top of his customer’ en dat het genus lastige klant hem niet langer kwelt.

*_**

Bij afwezigheid, dus, van een echte, dwingende volkstoorn, die de huidige bewindsmannen uit de bestuurskamers van de staat zou kunnen jagen, blijft er over: een zo ernstige scheuring in de regeringspartij, dat ze de oppositie in staat zou stellen dit werk te verrichten. Die scheuring is er niet en behoeft de regering ook in de toekomst niet te vrezen. De verschillen die in de partij rijzen gaan niet diep. Er is een ‘ginger group’ die ‘de onvermijdelijkheid der geleidelijkheid’ (de traditionele leuze der Britse socialisten) niet erkent en die, in een sneller tempo dan de regering blijkt te wensen, van Groot-Brittanniê een socialistische staat wil maken. Dat groepje heeft zich de laatste tijd weinig geroerd. Het deed enige weken levendig van zich spreken toen de gemeenteraadsverkiezingen in November van het vorig jaar duidden op een sterk verlies van volksgunst. De ‘ginger group’ haastte zich dit toe te schrijven aan gebrek aan socialistische geestdrift in Downing Street. Sedert is het weer stil geworden in haar midden; en ze heeft de hechtheid van de Labourpartij nimmer kunnen of willen bedreigen.

Het scherpe verschil in de regeringspartij over de buitenlandse politiek ontstond ook uit teleurstelling over de verzaking van de socialistische beginselen in die politiek. Aan Bevin werd verweten dat hij te zeer aan de leiband liep van het ‘kapitalistisch Amerika’ en dat zijn beleid eenvoudig een voortzetting was van dat van Winston Churchill en Anthony Eden in de coalitie. Er was tot voor kort een luidruchtige anti-Bevin beweging, en de luidruchtigheid er van verborg dat haar aanhang klein was. Ook dit verschil is nu grotendeels geluwd. Het plan Marshall en de volstrekt ontegemoetkomende houding der Russen hebben er alle scherpte aan ontnomen.

[p. 278]

De enige ‘opstand’ van enigszins verrassende omvang, welke in de loop van het vorig jaar in de regeringspartij rees, was die van de 72 ‘backbenchers’ die stemden tegen de bepaling in het wetsontwerp voor militaire dienstplicht, waarbij de eerste cefentijd werd vastgesteld op achttien maanden. De regering had doen weten dat die tijd noodzakelijk was, hetgeen de opstandelingen er niet van weerhield in hun verzet te volharden. De regering gaf hun hun zin door van de achttien maanden twaalf maanden te maken; en daarmee was de innerljke woede hersteld.

De regering behoeft inderdaad geen tweespalt in haar partij te vrezen, welke haar noodlottig zou kunnen worden. De politici die de parlementaire meerderheid vormen, hebben er het hoogste belang bij ontijdige algemene verkiezingen te voorkomen. In dit opzicht kan de oppositie alleen nog de hoop koesteren - een zwakke hoop die ze overigens fatsoenshalve niet zou mogen koesteren - dat het socialistisch bewind zal tuimelen onder de kracht van een nieuwe financiële en economische storm, hachelijker, heviger dan die welke het tot heden heeft doorstaan. Naar het oordeel van zekere, misschien niet helemaal belangeloze deskundigen, kan zulke storm binnen enkele maanden tegemoet worden gezien. De regering meent dat het zo'n vaart niet zal lopen, dat met nog wat meer ‘austerity’, met verhoogde productie voor het exportprogram, met nog wat verder teren op de goud- en andere reserves, met verder lenen waar nog te lenen valt, en met de bijstand van het plan Marshall in het vooruitzicht het ergste zal worden voorkomen.

*_**

Zo dan staan, in brede trekken aangeduid, de zaken in Groot-Brittannië en voor Labour aan het begin van de tweede helft van dit bestuur.

Het kan wel niet anders of de versobering, die de regering in toenemende mate blijft afdwingen, het gesukkel zo wel als de hooghartigheid die haar soms kenmerken, haar partijzuchtig karakter, hoewel ze moet beseffen dat de helft van de bevolking haar doctrines en de toepassing er van afkeurt, haar volharding in tijdrovende en personeel eisende nationalisatie in plaats van prioriteit te geven aan de noden van het ogenblik, de vele fnuikende vrijheidsbeperkingen en de hoe langer hoe meer aan de dag tredende bevoorrechting van bestuurders, partijmannen en volgelingen, niet hebben nagelaten een deel van de bevolking van haar te vervreemden, te meer daar de oppositie de onvolmaaktheden - die overigens elke regering heeft - er zo dik mogelijk op legt.

Het verlies van vertrouwen in de regering heeft zich het sterkst geopenbaard in de reeds aangehaalde verkiezingen voor een deel der gemeenteraden in November van verleden jaar. De Labourpartij verloor toen niet minder dan 695 plaatselijke zetels; en de conservatieven wonnen er 643. Dit voor de oppositie zo bemoedigend feit, viel samen met ernstig en welsprekend verzet in het Lagerhuis van enige Labourleden, die even zeer als de tegenpartij de persoonlijke vrijheid aangetast voelden met zulke maatregel als de aanwijzing van arbeid door de overheid.

[p. 279]

aan allen die geacht konden worden onvoldoende bij te dragen aan het arbeidsproces. Daarbij gingen ook uit de vakbonden gezaghebbende stemmen op, die getuigden van teleurstelling over het regeringsbeleid dat - zo verklaarden die stemmen - gelijkelijk toenemende schaarste van levensbehoeften en de verhoging van de kosten van levensonderhoud in de hand werkte.

Het was het zwartste ogenblik voor Clement Attlee en zijn medebestuurders. De ‘direction of labour’ order paste in de stelling, zo vaak verkondigd door de tegenpartij, dat socialisme onvermijdelijk moet leiden naar totalitarisme. Maar de bui woei over. En tot het einde van het jaar kon Labour er prat op gaan, dat het in de twee en een half jaar van zijn bestuur geen enkele zetel in tussentijdse verkiezingen had verloren. Dat record - want het was een record - had de partij echter alleen te danken aan het feit, dat de verkiezingen hadden plaats gehad in voor haar veilige districten. In alle gevallen was de Labourmeerderheid aanmerkelijk gedaald. Er zijn dus bewijzen genoeg dat er sedert Juni 1945 een niet onbelangrijke wijziging is ingetreden in de gevoelens der bevolking. Maar zo de meerderheid de Labourbeker nu bitter vindt, het lijkt wel zo goed als zeker dat ze hem tot de laatste druppel zal moeten ledigen.

ROVER

Londen, Januari 1948.