De Vlaamse Gids. Jaargang 32

[p. 221]

De helderziende

Hinterm Ofen is gut kriegen, man hofft immer auf bessere Zeiten.

HET is niet aanmoedigend te polemiseren met een jongen Turk als Jan Walravens. Men vindt namelijk bij hem geen enkel houvast.

Zoekt men naar iets dat zijn persoonlijkheid zou bewijzen, dan komt met platzak thuis: noch gedicht, noch verhaal, noch drama, noch blijspel. Men stuit alleen op wat essayistisch werk, maar een mistbank tussen de Shetlands en de Faeroër is er een kristalberg bij.

Tussen het lezen van Sartre en kopij voor ‘De Zweep’ is hij tot de bevinding gekomen dat er ‘nood’ heerst in de Vlaamse letteren. Dat een jongere zoiets vaststelt, is zeer sympathiek. Wie blijken geeft van dergelijk acuut bewustzijn, is én een vierkante én een onderlegde persoonlijkheid. Vierkant omdat hij zich niet akkoord kan verklaren met het gepresteerde naar geest en kwaliteit; onderlegd, omdat men van hem verwachten mag dat hij zijn hedendaagse auteurs onder de knie heeft.

Tracht men een pad te vinden door het gehakt stro van Walravens paragrafen, zichzelf steeds tot kalmte aanmanend omwille van de tegenspraken, de plots stopgezette argumentatie en de kromme vergissingen, dan moet men ontgoocheld het besluit trekken dat hier een jongmens aan het drukdoen is, waar het voor hem veel nuttiger ware geweest te trachten met zichzelf in het reine te komen.

Als Walravens met zijn noodkreet dit laatste bedoelt, dan willen we gaarne pogen hem te helpen om boven dien nood uit te geraken.

*_**

Vooreerst, wat zou de jongere generatie in Vlaanderen eigenlijk willen?

Wij zijn zo vrij te veronderstellen dat Walravens iets of wat gemeens heeft met zijn tijdgenoten en zijn overmoed niet zo ver drijven zal een literatuur voor zich alleen te willen. Moest dit echter blijken niet zo te zijn, dan kunnen we hem als eerste aanwinst voor zijn bibliotheek een cursus in de logika aanbevelen.

Het is het probleem van alle jongeren dat ze, op het ogenblik waarop ze tot bewustzijn van de pen ontwaken, twee soorten van schrifturen wensen. Eén die hen als eeuwig en absoluut mens stoffeert en een - die liefst tot de eerste reeks mede behoort - welke hun huidig door de conjunctuur geïmpliceerd complex kan afreageren. Deze afreactie is tweeërlei: ze wil zowel ontvangend als uitzendend zijn. Er moeten derhalve boeken bestaan, die hun dubbel verlangen tegemoet komen, en zij moeten zelf over beide waarden kunnen schrijven. Eerbied voor deze dubbele functie.

Soms kan men opmerken dat voor enkele meelopers zonder innerlijke resonantiekast het ‘uitzenden’ het voornaamste is. Ze roepen het luidst om een eigen tijdschrift; eens om hun naam bij de redactie te zien prijken; eens om hun

[p. 222]

stuntelige producten, die elders geweerd worden, toch op de markt te kunnen brengen. Ze vatten de letterkunde niet op als een normale functie, zoals eten en drinken en afscheiden, neen, ze verwachten van de literatuur hun uitstraling, bijkomstigheid, die aan kinderlijke naturen dezelfde vreugden verschaft als het dragen van een uniform.

Maar welk complex hebben de jongeren?

Om mee te beginnen mogen ze schrijven waarover ze willen. Deze opmerking is niet van belang ontbloot, want we hebben soms den indruk dat de jongeren van deze vrijheid geen gebruik weten te maken. Ze zouden willen tegen iets schrijven, wat hun echter niet verboden wordt, en ze zouden willen voor iets schrijven, doch voelen dat anderen dit reeds hebben gedaan. Vandaag bijvoorbeeld zijn het boeken over China en Spanje die hun de ogen uitsteken; Malraux en Hemingway. Dat deze werken niet door Vlamingen werden geschreven, is van geen belang. Van belang is dat ze er zijn en dat men ze kan lezen. Men kan dan evengoed aan Gezelle verwijten, dat hij ‘Madame Bovary’ niet geschreven heeft of ‘The gold Bug’ van Edgar Poe. Beseft men dan niet dat men over eigen afgronden even sterk kan schrijven als over die van anderen... als het talent en die afgronden maar aanwezig zijn? Er zijn nog één millioen meesterwerken over Vlaanderen zelf te schrijven, als men over den greep beschikt om het onderwerp een pakkend accent te ontwringen. Dat zo'n meesterwerk niet met Amerikaanse reclame de wereld zal veroveren, weten we vooraf. Eveneens dat wij niet veel dagbladen hebben, die een auteur naar een front zenden om van hem een onbevangen en diep menselijk relaas in artistieken vorm te aanvaarden. Dit alles kan, maar het moet niet, hier wordt immers ook geleefd.

Grif geven we onmiddellijk toe dat gelijk welke jongere, die nog zijn goede carburatie niet gevonden heeft, zich als een Sint Antonius voelt te midden van de vele bekoringen, verwarrende bekoringen bovendien, die de plotse groei van eigen streek tot wereldfragment heeft meegebracht. Als Louis-Paul Boon een paar verdiepingen hoger wil gaan wonen en wat minder babbelwater drinkt, dan zijn wij aardig op weg.

De talloze bekoringen mogen echter geen voorwendsel worden tot inactiviteit en onvruchtbaar gezeur. Ten tijde van Dante en Shakespeare, van Racine, Huxley, Sartre en Koestier bestonden en bestaan die woelingen evenzeer. Wie bokkig doet en op de ouderen scheldt, is gewoonlijk iemand, die zijn onmacht voor offerlam neemt en zijn zogezegde miskenning of zijn niet gestilden dorst naar grrrote literatuur als surrogaat beschouwt van werkelijke prestaties.

*_**

Bieden de Vlaamse letteren niets om Walravens van zijn minderwaardigheidscomplex te genezen?

Poneren we vooraf dat er geen enkele literatuur meer bestaat, die volledig den geestes- of gemoedshonger van haar taalgemeenschap bevredigt en dat er nooit

[p. 223]

ene bestaan heeft, die de ganse wereld door haar apport van de op dat ogenblik gewenste vitamines heeft voorzien. Hoe waren en zijn anders het aantal vertalingen te verklaren? Vooral vandaag. Wij leven zo intens met de ganse aarde mee dat het misdaad ware van één letterkunde, laat staan van één generatie, die motieven en die intensiteit te vergen, waartoe het aanzitten aan de wereldtafel aanleiding geeft. Walravens eist dit wel van een volk van vijf millioen inwoners.

Een letterkunde moet men trouwens in haar geheel ondervragen.

Eerst en vooral moet men zichzelf kennen. Zichzelf, dat zijn ook degenen, die ons vooraf zijn gegaan.

De middeleeuwer in ons - il y pend toujours une goutte de sang - kan zonder blozen in onze taal voldoende stof en potentieel vinden om zich met zijn voorgangers, die tevens in hun sfeer wereldburgers waren voor dien tijd, te confronteren.

Voor den renaissancist in ons, gaat het inderdaad moeilijker, die lere beter Frans, Italiaans of Engels. Tenzij Karel van de Woestijne hem voldoende leek.

Wie romanticus bleef kan, tot zelfs op onze dagen, heel wat in Vlaandersen stijl verwerken en wie het met de realisten houdt, kan ook enkele weken voort.

Maar de litteraire scholen daargelaten, wie, zal Walravens triomfantelijk zeggen, wie schonk ons het avontuur en de onrust? Roelants, Herreman, Minne, Brulez, Elsschot ‘hebben hardnekkig elke hartstocht, die de mens naar de moord of het heldendom drijft versmoord’.

Al bestaan er andere dingen op de wereld dan moord en heldendom, als Walravens, die misschien verzuimde in zijn vroege wijsheid ‘De Bende van Baekelandt’ en ‘De Leeuw van Vlaanderen’ te lezen, als hij, tussen twee pijpen in, voor het heroïsche een zwak heeft, dan respecteren we zonder schaduw zijn voorkeur.

Maar dat de auteurs, die hij aanhaalt, ‘hardnekkig’ iets versmoord hebben, is pertinent vals. Geen van hen behoort tot de hardnekkigen. Moesten zij er wel toe behoord hebben, dan vergeet Walravens dat iemand, die hardnekkig iets versmoort, een even grote hartstochtelijke is als hij, die zich een broer waant van om het even welken razenden Roeland. De burgerij, waartoe wij, n'en déplaise a lui, Walravens hardnekkig rekenen, op grond van zijn zeurende mentaliteit, maakt van uit haar standpunt een even groot avontuur mee als ze zich verdedigt als de eerste de beste anarchist, die de redactie van ‘De Vlaamse Gids’ zou willen vermoorden. Men leze maar Galsworthy en Thomas Mann.

We wensen Walravens een lang leven toe. Wanneer hij dan later bij den haard, na tegenslagen en verkropping, denzelfden zedelijken moed aan den dag zal gelegd hebben als de man uit Elsschots ‘Huwelijk’, dan zal hij een meneer zijn.

Het is soms moediger het avontuur niet te willen, dan er zich dwaas en blindelings in te storten. Maar men moet het avontuur aan den ketting voelen snokken. Wij hebben niets speciaals tegen den heldenmoed, maar eisen met klem eerbied op voor den zedelijken moed. We hebben minder respect voor één, die het avontuur aan het Oostfront zocht en met vervroren tenen terugkwam, dan voor

[p. 224]

iemand, die verteerd door een inwendig vuur, nooit zijn huis verliet, niet uit lafheid, maar uit beheersing en evenwicht, en die op zijn zestigste jaar in zijn pantoffels ‘bewegingloos en zwijgend bij het vuur gezeten een godvergeten en vervaarlijke aanblik’ biedt.

De grootheid ligt niet in uitersten, ze ligt in het aanwenden van de wilskracht om in het midden te blijven. Het zijn de losbollen, de heethoofden, de mislukkelingen, de aan zelfmoord ontsnapte verliefden, die van uitersten houden. Deze uitersten hebben geen verdiensten, tenzij soms voor resultaten, die eigenlijk niet werden beoogd. De ‘bewerkers’ er van blijven in den grond caricaturen van de Alain Gerbault's, de Charcot's en, waarom niet, de Piccard's.

*_**

Walravens moet het hebben van de barricaden en de gevangenissen. Niets belet hem er een meesterstuk aan te wijden. Dat hij het vliegtuig neme naar Griekenland, Lord Byron heeft het hem voorgedaan.

De echte Weerstand in ons land wacht ook nog op een epos. Maar het moet een goed boek worden, een helder en een moedig boek, sober en eerlijk. Waarom moet Richard Minne dit werk maken, de tijdgenoten van Walravens zijn toch even erg gekneusd geweest?

‘Het Fonteintje’ moeten wij niet verdedigen. Roelants, Herreman, Leroux en de wijze Richard Minne kunnen dit veel beter als ze het de moeite waard achten.

‘Het Fonteintje’ heeft gedaan wat het moest en wat het kon. Het is eerlijk geweest en heeft nooit gevraagd dat de jongeren tijdschriften of studentenbonden zouden stichten met hun naam in top. Er kon zoveel geêxperimenteerd worden als men maar wilde, maar zij, die gewaakt hebben op den toren en zorgden voor een verbinding met het verleden, zonder armgezwaai of brooddronken leuzen, hebben recht op achting, zoals andere ware zoekers.

Walravens wijst ‘Fonteiniers’ en geestesgenoten af van op een zeer wankel pieterstaal. Hij roept om een treurspeldichter en een wijsgeer. Ook wij zullen hem welkom heten als hij komt, omdat in het huis onzer Vlaamse moeder nog vele kameren leeg staan. Maar als hij komt, de treurspeldichter, dan wensen we hem evenveel psychologisch inzicht toe als Maurits Roelants, evenveel levenswijsheid als Herreman, evenveel zelfcontrole als Minne, evenveel geest als Brulez en evenveel talent als Elsschot. En, is de filosoof in aantocht, dan vragen we hem rekening te houden met onzen levenszin, die positief is zonder den droom te schuwen, simpel maar niet oppervlakkig, aards maar niet triviaal. Sommige elementen uit een vorige generatie riepen ook om een treurspeldichter en een wijsgeer, en ze hebben er een gekregen. Hij heet Cyriel Verschaeve. Wij bedanken voor dergelijke profeten en lezen liever Max Lamberty.

_**_*

[p. 225]

Het kan de verdienste worden van Walravens de theorieën van Sartre, in duidelijke taal dan echter, voor de Vlamingen te ontwikkelen. Maar zolang hij buitenlandsen indigesten kost in zijn maag niet verteert, raden we hem aan ' Tsjip’ te lezen. ‘Onze tijd is een tragische’, zegt hij en, ga ziet hem staan, nietwaar?, ‘het lot van ons volk is een smartelijk lot’. Zulke pose is inderdaad tragisch, maar Walravens late ons toe ze ook komisch te vinden.

Elke generatie schrijft zich uit in het licht van haar psyche. Dat men na 1918 naar een rustig burgerdom heeft verlangd, om met meer gemak den mens van Racine te doorgronden, was logisch en gewenst. Elk tijdvak voelt zijn eigen zeer en mag het voorgangers niet kwalijk nemen als andere idealen in de lucht hangen.

Deze voorgangers omwille van het nieuwe uitschelden, is het werk van een onmondige en, in Vlaanderen, van een ondankbare. Vermeylen verwijt Walravens niet te hebben gezien of althans nooit te hebben uitgesproken ‘dat het Vlaamse volk een volk van zinnenluister en gevoelsuitstorting, maar geen intellectueel volk is’. Iedereen herinnert zich echter iemand, die toevallig ook Vermeylen heette, in de Vlaamse Academie om ‘more brains’ riep. Of heeft Vermeylen het te laat gezien? In dit geval is het spijtig dat Walravens geen vijftig jaar vroeger op de wereld kwam, hij had er den blinde, die ‘De Critiek der Vlaamsche Beweging’ schreef, in volle hederziendheid kunnen op wijzen..

Wij kunnen er ons alleen toe bepalen te doen wat Walravens wellicht ook had kunnen doen: vaststellen, oorzaken opsporen (deze hebben we reeds in de laattijdige existentie van onzen zegsman) en dan besluiten met de oude wijsheid, dat men niet beter gediend is dan door zichzelf. Er zijn Vlaamse jongeren en ze zullen hun vruchten geven als ze rijp zijn. We hebben bstrouwen in hen en zijn niet zenuwachtig. We moeten hen gerust laten en ze laten werken, zoniet zullen de jongeren van 1975 er over klagen dat ze luie, maar dan ook zeer luie voorgangers hebben gehad.

K. JONCKHEERE