De Vlaamse Gids. Jaargang 32

[p. 133]

Die heildronk

Oom Gilles de Meer het min van 'n Hollander nog oor hom gehad. Van uitsig, spraak, maniere en insigte was hy soos 'n Afrikaner van die platteland; 'n plaasboer, 'n man met grond en vee, met 'n groot gesin en met belangstelling vir die kerk en die politiek; 'n man met 'n baard en 'n pyp; 'n geselser, 'n jagter en 'n boer, 'n veelsydige mens.

Die wat hom geken het voor hy as 'n seun van twintig jaar Holland verlaat het om hier op plase in Transvaal te kom skoolhou sou hom nie herken het nie. Twintig jaar was hy toe hy gekom het en twee en twintig toe hy met 'n Boere nooi trou. Toe het hy die skoolmeestersvak laat vaar.

Die mense noem hom oom Gilles. 'n Aartsvaderlike man, 'n man soos jy baie gekry het in die ou dae. Hy was iemand wat niks meer van 'n Hollander oor hom gehad het nie, by wie sy jeug, sy Hollandse kenmerke, verborge was onder 'n Afrikaanse bedekking. Sy taal kon hy niet meer praat nie; sy Hollansde geestigheid het plaats gemaak vir Afrikaanse humor en vrolikheid; sy Hollandse spitsvondigheid en sinisme het verdwyn. In die begin het hy nog Hollandse vriende aangehou, maar hulle het hy na 'n tijd ook laat staan.

Maar as 'n mens oud word, kom dinge wat lank begrawe was ondie die stof en die groeisels van die tyd moontlik weer te voorskyn. Dit het gebeur dat oom Gilles soms weer 'n paar woorde Hollands praat sonder dat hy dit wou, en soms het 'n wysie uit sy jong jare weer in sy keel gekom.

Een dag gaan hy vir 'n paar dae na Johannesburg en daar kom hy in aanraking met 'n lid van die Christelike Vereniging van Nederlanders. Die man nooi hom na 'n fees.

‘Ja’ sê oom Gilles ‘laat ek saamgaan; laat ek nog eenmaal, miskien vir oulaas, saam met my landgenote 'n glasie drink op die welsyn van die koningin’.

Sy vrou wou nie saamgaan nie. ‘Wat maak ek tussen die klomp Hollanders’ sê sy. Dus gaan hy toe alleen.

Daar sit hy toe. Hulle stel hom voor aan die voorsitter. Die vindt dit merkwaardig om hom te ontmoet, 'n man wat so grondig verander het van 'n Nederlander tot 'n Afrikaner dat niemand sy oorspronklike nasionaliteit sou vermoed nie.

‘U moet net-nou ook 'n woordjie sê’, versoek hy oom Gilles. ‘Goed’ sê die ou, want hy is nie bang om te praat nie, hy is dit gewoon; hy is lankal in kerkrade en besture en dit is vir hom lekker om op vergaderings 'n woordjie te spreek. Maar wat hy moet sê weet hy nog nie.

Terwyl hy die verrigtings volg, sit hy by homzelf en oorlê wat hy sal sê as sy beurt kom. Maar hoemeer hy daaroor dink, hoe moeiliker dit vir hom lyk en vergeefs soek hy na 'n gedagte wat hom leiding sal gee. Dit was 'n christelike vereniging; daar word 'n gebed gedoen, daar word psalms gesing sowel als nasionale liedere. Daar is voordragte en musiek. 'n Predikant hou 'n rede.

Daar is veel wat oom Gilles nie aanstaan nie. Die mense is in hulle toesprake en gebed te dogmaties na sy smaak; van die nasionale liedere is party te self-

[p. 134]

verheerlikend; daar is in voordragte en redevoerings 'n gespog op die Nederlandse aard en geskiedenis wat vir kom stuitend is; die predikant prys die koningin en die hele Oranjehuis, nie met mate nie, soos dit hoort, maar uitbundig, die perke van waaragtigheid te buiten gaande. Maar tog geniet hy die fees. Daar is 'n gees van saamhorigheid by die mense, daar is vrolikheid en daar is christelike erns.

'n Liedjie uit sy jeug kom in sy kop. ‘Adêle’. Dis 'n liedjie van 'n meisie wat kermis hou, 'n lelike meisie. Sy het 'n boggel en sy is skeel, sy het 'n horrelvoet. Maar daar is niemand wat dit raaksien nie; elkeen het plesier op die kermis. Die mense is so vriendelik bymekaar, so vasbeslote om vrolik te wees en goed vir elkeen wat saam feesvier dat hulle mekaar se gebreke nie eens sien nie; dat hulle nie wil sien hoe lelik Adêle is nie, nie wil sien dat sy 'n boggel het nie, dat sy skeel is en met 'n horrelvoet, en hulle sing haar toe om dit alles self te vergeet en plesierig te wees, want daar is niemand wat dit vanaand oplet nie.

Vir die eerste maal besef hy hoe vol mensliewendheid daardie ou straatliedjie is. Hierdie gedagte ontroer hom.

Almal hou van die meisie. Almal is bly dat sy daar is, want sy is een van hulle, een van die wat saam kermis vier.

Hy maak ook 'n vergelyking. Hierdie aand is soos Adêle. Daar is veel aan te merk op die feesviering. Daar is die geswollenheid in die patriottiese toesprake; die spoggerigheid, die selfverheerliking in die nasionale liedere, die buitensporige ophemeling van die Oranjehuis. Maar daar is een ding wat alles vergoed, dit is die gevoel van saamhorigheid in hul liefde vir Nederland en in die duidelik waarneembare christelike gees. De fees is soos sy, met baie gebreke, maar tog mooi deur die innerlike blydskap n verhewe erns.

Nou weet hy wat hy net-nou sal sê. Hy sal die feesviering van vanaand vergelyk met Adêle van die Hollandse kermis.

Maar hy besef hoe moeilik dit sal gaan om dit so te doen dat jy nie onaangenaam kritiserend word nie, en om dit so te doen dat die vergelyking ook nie belaglik word nie. Hy word bang vir die toespraak wat hy sit en uitwerk; hy sweet van angs. Tog wil hy dit doen, en dan weer twyfel hy. Maar hy is nou so diep in daardie gedagte vasgeraak dat hy nou nie meer aan iets beters kan dink nie.

Eindelik het sy beurt gekom. Die voorsitter kondig aan dat meneer De Meer, oom Gilles, 'n Hollander wat al meer as veertig jaar lief en leed met die Boere nasie gedeel het, hulle sal toespreek.

Langsaam staan oom Gilles van sy stoel op. Vir 'n oomblik is hy so bang dat hy lus voel om homself te verontskuldig en te vra om van die toespraak vrygestel te word. Hy wat nooit bang is om te praat nie, hy is nou bang. Want hy voel dat hierdie vergelyking te moeilik is vir hom; dat hy onbekwaam is om dit so voor te dra dat dit tegelyk goed begryplik en tegelyk aangenaam en besielend is.

Vir 'n oomblik sien hy niks nie, sien hy niks as vaag en swewend die tafel voor hom, die wit tafellaken met die bordjies, die tertjies, die lekkergoed en die glase wyn. Daar staan hy elke bordjie 'n groot glas rooi wyn. Party glase is vol

[p. 135]

tot bo toe, party is half vol, party is amper leeg. En toe meteens kom terug in hom die jare toe hy nog onderwyser was; die twee, drie jaar dat hy skoolgehou het, dat hy sy tyd gegee het aan die opvoeding van kinders, die tyd toe hy gesien het dat 'n kind beter is as 'n volwasse mens, dat 'n kind die wêreld inkom met 'n skat van deugde wat hy later vir die grootste deel verloor. Party verloor alles, party verloor die meeste; party behou veel. Dis die glase wyn wat hom op die gedagte gebring het, waarvan party nog vol is en party leeg. In daardie twee oomblikke dat hij vooroorbuig om op te staan van sy stoel, verander hy van voorneme en besluit hy om nie oor Adêle te praat nie maar oor kinderlikheid.

Almal bekyk hom nuuskierig; 'n ou plaasboer, van uitsig 't tipe van 'n Afrikaner van 'n verbygegane geslag, en tog 'n gebore Hollander. Dis doodstil. Wat sal so'n man sê? Hulle weet al wat dit waarskynlik sal wees. Dat Hollanders aansluiting by die Afrikaners moet soek; die Afrikanersaak as hul eie saak moet beskou en Suid-Afrika aanneem as 'n nuwe vaderland; Afrikaans praat en soos Afrikaners dink en voel.

Maar dis nie die verafrikaanste Hollander wat nou praat nie, dis die jong onderwyser van voor veertig jaar wat praat, met die wysheid wat hij deur oordenking en belewing in al die latere jare opgedoen het. Hy sê: 'n mens word gebore met 'n skat van kinderlike deugde, deugde wat in die loop van die jare vergaan, tot hy leeg is van daardie heerlike kinderlikheid soos 'n vat waarvan die kraan oopstaan, leeggeloop het. Wat kan die kraan toedraai? Slegs die christelijke erns. Wat kan die vat as dit leeg is weer volmaak? Slegs die christelike geloof.

Hy praat oor die Nederlandse nasie en oor die Oranjehuis. Hy meen dat in die nasie nog 'n sekere mate van kinderlikheid aanwesig is; in elk geval was daar tye dat daardie kinderlikheid sigbaar was. Hy praat ook oor Willem de Zwyger. As so'n man jou vors is, of liewer jou leier, jou rigter eintlik, dan kan jy as volk God dankbaar wees. Dit was 'n man met 'n kinderlike geloof. Hy was ook een van die weinige vorste wat die gebod, wat Samuel aan die Israelietiese volk moes bring, dat 'n koning in betreklike armoede moet leef, nagekom het.

So praat hy. Hy is nou kalm en sy woorde kom vanself. Hy sien die mense om hom, voor hom, hoe hulle luister. Sal hy nou nog iets sê oor die dinge wat hy afkeur? Ag nee, laat staan maar. Die aand is vir hom soos Adêle. Laat hy nou nie op haar foute let nie. Vanaand is dit kermis. Vanaand vier hulle fees; 'n christelike fees.

Toe hy in sy hotel kom slaap sy vrou al.

‘Jy is laat’ sê sy en sluimer weer in.

Hy voel dat hij nog niet genoeg gedring het niet en hij kry die brandewyn en die kan water. Nog eenmaal wil hy drink op die koningin en op die christelike vereniging van Johannesburg, ook op homself, sy kinderlike deugde. As hy daarop drink moet sy glas boordevol wees, want daarvan wens hy om geheel vol te word. Hy staan daar in die stil kamer. Sy vrou lê met haar rug na hom toe, weer vas aan die slaap. Hy gaan sit en drink af en toe 'n teug. Op sy kinderlikheid; dat al die kinderlike deugde waarmee hy in die wêreld gekom het weer syne mag word.

[p. 136]

Op Wilhelmina, wat wal geen Willem de Zwyger is nie, maar tog 'n koningin oor wie Holland verheug kan voel. Ook op Adêle, die christelike vereniging van Johannesburg.

Toe sy vrou weer wakker word van die lig draai sy haar om. Oom Gilles lê daar in sy stoel, sy bene lank uitgestrek, sy leë glas in sy hand, vas aan die slaap.

‘Gilles!’ sê sy ‘Gilles!’.

Met 'n gesukkel kom hy orent.

‘Vrou’ sê hy ‘dit was 'n mooi fees, maar ik wou hier by myself nog een slag op haar welsyn drink’.

‘Op wie drink?’ vra sy.

‘Op die koningin, en ook op Adêle’.

J. VAN MELLE