De Vlaamse Gids. Jaargang 32

[p. 125]

Van de hak op de tak

De Lierse Normaalschool en onze literatuur.

Ter gelegenheid van het halve-eeuwfeest van de Lierse Rijksnormaalschool (1894) stelde een van haar oudleerlingen, schoolinspecteur Jacob Stinissen, een bloemlezing samen uit het werk van oudleraren en oudleerlingen. Hij voorzag ze van een korte inleiding, geschreven in Mei 1899, en zijn boek ‘De Normaalschool van Lier in de Nederlandsche Taal- en Letterkunde’ verscheen in 1900, tot nut en stichting van hen die in déze eeuw Stinissen en anderen zouden volgen. Van de 64 auteurs, die door Stinissen met een welsprekende bio- en bibliografie werden bedacht, werden er juist 50 gebloemleesd, symbolisch getal! Daaronder zijn en blijven de meest bekende en vermaardste: Jan van Beers, Alfons de Cock, Jan-Baptist Courtmans, Jan van Droogenbroeck, Lodewijk de Koninck, Jan van Rijswijck, Arnold Sauwen, Gustaaf Segers, Domien Sleeckx en Isidoor Teirlinck. Zegge: 10, weer symbolisch!

Het is heel wat, véél zelfs, enorm voor wie het negentiendeeuwse Vlaanderen kent. Dan zijn er onder de overigen nog hoogst belangrijke figuren te ‘redden’, maar niet meer van het formaat der eerste tien (waarvan meer dan de helft er trouwens ook niet meer zo glorieus voorstaat als een halve eeuw geleden). Toch verdient het wel aanbeveling in het werk van Adriaensen, Brans, Bruylants, van Cuyck, de Kinder, Minnaert, Sevens, Smits en andere Stinissen's eens te grasduinen, om na te gaan of ‘de tand des tijds’ wel alles tot stof-der-vergetelheid ‘maalde’. Als ik die indrukwekkende lijsten van uitgegeven en zelfs vaak bekroonde werken lees, die Stinissen in zijn 64 bio- en bibliografietjes vlijtig neerpende (waarvoor enkele papiersnuffelaars hem dankbaar zullen blijven), dan moeten we het wel uit literair-historisch oogpunt jammer heten dat in Stinissen's tijd geen enkel directeur het nodig achtte daarvan een volledige verzameling voer zijn school aan te leggen. En voor de volgende directeurs was het natuurlijk reeds te laat. Of werd dit vroeger wél gedaan en...? En ik denk aan 1914-18, aan brand, oorlog en de reeds bespotte, maar steeds te duchten tand des tijds. Deze tientallen, honderdtallen dicht- en verhalenbundeltjes en toneelstukjes, allemaal waardeloze druksels? Is er daar niets meer van bruikbaar, op te poetsen, op te frissen?...

Diep ondr de indruk van het vergankelijke van 's mensen arbeid sluit ik Stinissen's boek. De auteur sprak van ‘een volgende uitgave’. En sceptisch stel ik me de vraag: is die er wel ooit gekomen?

Maar ik schud die nare gedachten van me af en ik open het even vergankelijke, maar thans nog gloednieuwe ‘Groot Gedenkboek der Lierse Rijksnormaalschool’ (Uitg. Boekuil en Karveel, Antwerpen), waaraan Gaston Moorkens zijn beste krachten wijdde, geholpen door tal van Lierse vrienden en oudleerlingen. In 1944 bestond de Lierse Normaalschool reeds 100 jaar; maar tengevolge van de oorlog kon het vieren van het eeuwfeest pas in 1946 doorgaan. En in 1947

[p. 126]

verscheen Moorkens' Gedenkboek. We leven in een sneller tijd! Documentair is Moorkens' werk een echte goudmijn. Stinissen beperkte zich, op een paar uitzonderingen na, tot het aandeel van de Lierse Normaalschool in de Vlaamse letterkunde. Moorkers heeft ook de andere cultuurgebieden systematisch afgezocht, zodat zijn werk veel vollediger is. Toch had Stinissen in zijn tijd het bij het rechte eind, vooral op de glanspunten (o.a. Van Beers en Sleeckx) te wijzen. Een betere propaganda was toen niet denkbaar. Ze heeft trouwens haar vruchten afgeworpen, vermits de Lierse litteraire traditie werd voortgezot. Uit Moorkens' werk leren we dat Hugo van Walden, Jean Laenen, Jaak Lemmers, Prosper Arents, Frans de Wilde, Frans Smits en Frits Francken leerlingen waren van de Normaalschool. En enkele andere figuren als Mommens, Kinnie en Selens verdienen allicht eens uit de schaduw te worden gehaald: aldus mijn indruk bij het lezen van Moorkens' notities. En ook voor de kinder- en jeugdboeken zijn oud-normalisten te noemen: Jan Peeters, Aimé de Cort, Gaston Moorkens e.a.

Een Normaalschool is inderdaad ‘in de eerste plaats een instelling voor opvoeding en onderwijs’; maar één van de mooiste bloemen van elke cultuur is de literatuur. Dat de Lierse Rijksnormaalschool niet enkel 2.466 onderwijzers, bekwame vakmensen, vormde, doch ook het centrum is geweest waarrond en waarin erkele belangrijke figuren hebben gewerkt en geëvolueerd, deze twee activiteiten, de pedagogische en de artistieke, mogen nooit worden gescheiden; zij zijn er beide broodnodig. En dit boek meldt, officieel in de inleiding van Minister Herman Vos en officieus in Moorkens' woord vooraf, dat het Lierse Normaalschoolarchief in 1914 tijdens een brand teloor ging. Dan toch een brand... Moge de Lierse Normaalschool er in slagen haar archief zo goed en zo volledig mogelijk weder samen te stellen en een rijke en enige verzameling aan te leggen van al de boeken en documenten, door Stinissen eerst en daarna door Moorkens vermeld: onze Vlaamse cultuur zal er ten zeerste mee gebaat zijn. - Js.

Prof. Paul van Oye, water- en literatuurkenner.

De laatste maal dat ik prof. Paul van Oye te Gent ontmoette, was ik zo onbescheiden hem naar zijn leeftijd te vragen (ik weet niet meer waarom ik dit wenste te weten). Hij scheen daar helemaal niet door gebiologeerd, glimlachte eens en stak het Biologisch Jaarboek 1946 onder mijn nieuwsgierige neus. En toen zag ik dat dit eerbiedwaardige dertiende jaarboek op 24 Augustus 1946 aan hem werd opgedragen ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag. En ik was wel wat beschaamd om mijn onwetendheid daaromtrent; want de professor had me juist over Vlaamse geleerden gesproken die blijk geven van wetenschappelijke belangstelling voor literatuur en ik moest wel bij mezelf erkennen dat ik een prachtgelegenheid had gemist om te bewijzen dat ook de letterkunde zich voor de wetenschap interesseert.

Ik zal de lezer nu niet de vele hydrobiologische geheimen verklappen, welke een dertigtal geleerden uit verschillende Europese landen in dit dertiende jaarboek

[p. 127]

hebben medegedeeld, boek dat ik met de onschuld van een kind en de genegenheid van een vriend doorbladerde; maar ik wil toch even vertellen hoe de illustratie op blz. 21 me heeft geboeid, evenals de levensschets door Robert Bracke. Die foto stelt prof. van Oye voor, gezeten op een bootje en luisterend naar het ruisen van het ranke riet. En hij kijkt mij en u terzelfdertijd spottend en goelijk aan. Goelijk, uit geest van gemeenschap met al wat leeft; spottend: ik weet niet waarom, allicht omdat ik het verschil niet ken tussen riet en ander oevergewas. Veronderstel nu, dat het géén riet is, dan heeft hij daarmee tóch iets te maken, want hij is de zoon van Eugeen van Oye, die een leerling van Guido Gezelle was, die Wél het riet en het andere oevergewas kende. En hij is de kleinzoon van René van Oye, de stichter van de landbouwhogeschool te Gembloers... Gehoorzamend aan de wet van Mendel (of van een moderner iemand anders) en aan de andere natuurmysteriën, heeft hij in een reeds welvervulde loopbaan meer de voetstappen van zijn grootvader gevolgd dan die van zijn vader. Immers: natuurlyriek hadden we reeds, natuuronderzoek was dringender nodig. Maar om te bewijzen dat hij niet enkel de kleinzoon van een geleerde, doch ook de zoon van een dichter is, stuurt hij zo nu en dan aan ‘De Vlaamse Gids’ en andere tijdschriften een litterair artikel. Hij weze er om geprezen. - Js.

Het oude huis.

Er verscheen zopas een tweede druk van ‘Het oude Huis’, Arthur van Schendel's laatste roman (Uitg. J.M. Meulenhoff, A'dam). Belangstellenden verwijzen wij naar Karel Jonckheere's bespreking, blz. 56-58 van de vorige jaargang. Een boek dat we thans moeten lezen of herlezen, nu de huishuur is opgeslagen en de tellingsagenten ons vragen over hoeveel woonvertrekken we beschikken en we constateren hoe invalide vele woningen uit de lage landen bij de zee zijn geworden en hoe stevig ze ondanks oorlogen en vochtigheid, regen, sneeuw en zon toch zijn gebleven.

En welke ook onze kritiek op dit boek, op het oude huis, de oude huizen en het voorgeslacht moge wezen, deze kritiek zal steeds vermengd zijn met een zeer sterke dosis gehechtheid aan traditie en bewondering voor de stevige arbeid van wie ons voorgingen, of het nu personen of personages, boek of werkelijkheid geldt. Want wij leven allen langer met het verleden dan met de toekomst. Een boek om in uw zetel te lezen tijdens de winterdagen en om daarna tot het leven terug te keren. Nog steviger dan dit Oude Huis: het werk van Arthur van Schendel. - Js.

Bloemlezingen voor de jeugd.

Aantrekkelijke bloemlezingen zijn van het grootste belang voor de letterkundige vorming van onze jeugd. Van twee bekende uitgaven verscheen thans

[p. 128]

een nieuwe druk tengevolge o.a. van de spellingswijzigingen. Wat het sinds lang gewaardeerde ‘Jeugd’ (Uitg. N.V. Drukkerij L. Vanmelle, Gent) betreft, is dr. Paul Rogghé als derde samensteller zich bij de twee vorige, M. Brants en O. van Hauwaert, komen voegen. Aldus zal de schooljeugd ook een voorsmaakje krijgen van het werk van onze jongste auteurs, naast dat van onze alleroudste uit de vorige eeuw. Oud en jong gaan hier hand in hand. De hoofdverdienste van deze mooi geïllustreerde ‘Jeugd’ blijft het harmonische samengaan van ethisch en aesthetisch streven.

Tony Heidekens verzamelde uitsluitend gedichten in zijn verdienstelijke bundeltjes ‘Ik zeg het met een Vers’ (Uitg. Frans van Belle, Brussel). Aesthetisch wordt hier minder hoog gemikt, maar aan het werk van enkele Vlaamse kinderdichters meer aandacht besteed. En ik weet uit ervaring hoe de kinderen sommige dezer gedichtjes graag leren. Heidekens neme me miln voorliefde voor ‘Jeugd’ niet kwalijk, al zeg ik het niet met een vers; het maakte deel uit van mijn eigen jeugd (een vorige, Rogghéloze uitgave wel te verstaan!). Beide boekjes vullen elkaar trouwens aan. - Js.