De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 621]

Gaston Burssens als prozaist

VELE jaren hebben wij in de meening verkeerd, dat Gaston Burssens van Antwerpen was, uit Antwerpen moest zijn, vermits Paul van Ostaijen daar vandaan kwam, tot we op zekeren dag dank zij een of andere bloemlezing of almanak voor ons zelf ontdekten, dat zijn wieg te Dendermonde heeft gestaan: Dendermonde, de stad die in de jongste eeuw aan ons land niet alleen een schildersschool, maar ook en vooral het hoogste percentage rederijkers heeft geschonken. Deze ‘ontdekking’ bracht hem in onzen geest wat dichter bij Gent, maar daarom nog niet dichter bij Wies Moens, al hebben zij beiden in 1918 celverzen geschreven en barricadenpoëzie opgetimmerd. Neen, Gaston Burssens bleek ons toen reeds, ten tijde van die Dendermondsche verrassing, al zoo ver verwijderd van Moens als Sint-Gillis-Brussel het steeds van Sint-Gillis-Dendermonde zal zijn.

Het gaat hier vandaag enkel over den prozaschrijver Burssens (Gaston, niet Amaat), die ter gelegenheid van zijn halve-eeuwfeest zijn vriend Eug. de Bock en diens uitgeverij ‘De Sikkel’ bereid vond, het meest ‘klassieke’( en we veronderstellen: ook het deftigste en voortreffelijkste) gedeelte van ‘Fabula Rasa’ te publiceeren: een werk, waarvan we vandaag dus het officieele deel krijgen, en later, hopen we, het Museum voor Viaamsche letterkunde de niet voor 1946-ooren en -gewetens geschikte rest. Aldus wordt Gaston Burssens dit jaar met dezelfde maat gemeten, waarmede een lustrum tevoren de vijftigjarige Richard Minne door zijn even goede vrienden Herreman en Roelants werd bedacht. Zulks verwondert ons niet; want voor ons is Gaston Burssens altijd de R. Minne van het Van Ostaijenkamp geweest, al moet het ons eerlijkheidshalve van 't hart dat ‘In den Zoeten Inval’ ónze ‘Piano’ is en wij graag Burssens' ‘Piano’ als Van Ostaijen's ‘Zoeten Inval’ in het andere kamp laten. We hebben het nu trouwens niet over den dichter, die los van Van Ostaijen sindsdien heel wat anders presteerde en dien we bij gelegenheid graag recht zullen laten wedervaren.

In ‘Fabula Rasa’ komt G.B. ons voor als een bruisende persoonlijkheid, door allerlei levensomstandigheden geknot en gehinderd, die de geweldige hoeveelheid door hemzelf en anderen gedwarsboomde vitaliteit als een destructieve kracht op de hem vijandige wereld wil loslaten, doch evenwel reeds te wijs (en te grijs?) werd om zijn impulsen ten uitvoer te brengen en achter een min of meer kunstmatigen mist van luchthartige, spottende onverschilligheid zijn grimmigen wrok verbergt. De meest onthutsende mystificatie als een noodzakelijke camouflage. De dolk (‘tabula rasa’) wordt door een fluweelen handschoen (‘fabula rasa’) gestreeld. Aan den drang naar vernietiging geeft Burssens niet toe; integendeel, hij remt thans zelf. En dat het hier een gestadige oefening betreft, bewijst dit ‘dagboek’ genoeg, aangezien het fragmenten bevat, geschreven tusschen 1925 en 1943.

‘Het is dus mijn recht met de waarheid een loopje te nemen’, verkondigt Gaston Burssens. Evenals met den lezer, die op evenwicht en duidelijkheid is

[p. 622]

gesteld en gewoon is, den schijn voor werkelijkheid te nemen. G.B. verplicht ons het masker, dat hij voor eigen gelaat houdt, af te rukken. Een zekere categorie lezers, voor wie hij niet schrijft (de verhaaltjeslezers en de liefhebbers van de pap-in-den-mond-methode), zullen zich laten afschrikken door zijn extravagante losheid en daar waar zij zijn werk begrijpen, het niet ‘mooi’ vinden; zij, die achter het masker den mensch Burssens vinden en in de mozaïek van bont gevarieerde levensindrukken, fabels, ideeën en anecdoten, die ‘Fabula Rasa’ is, de eenheid ontdekken, zullen dit dagboek hebben beluisterd als de lange alleenspraak van iemand, wien het lot verplicht burger te zijn en wiens verlangen het is daarmee te breken.

Juist zooals Richard Minne en andere ‘humoristen’ bouwt Gaston Burssens zijn luchtige, comische constructies (net kaartenhuisjes zoo klein) op een basis, een ondergrond van levensontgoocheling en -bitterheid. Achter elke ‘burgerlijkě’ geste raadt men de ‘heroïsche’ artistennatuur. Bij voorkeur neemt Burssens zijn toevlucht tot de logica van het absurde. Wien hij haat of misprijst, diens methodes en beheptheden bootst hij na, om het des te grondiger te kunnen verachten. Het brani-achtig hanteeren van gevaarlijke woorden- en ideeënspringstof, het bewuste ge- en misbruik van allerlei conventioneele taalvormen en ‘gekke’ associaties, het logisch redeneeren met absurde denkbeelden, zijn zonderlinge en ontstellende rederijkerijtjes, dit alles en nog veel meer beoefent Gaston Burssens als een soort van weerwraakoefening op leven, mensch en maatschappij.

Met ‘Fabula Rasa’ heeft Gaston Burssens zich vrijgevochten uit de door Van Ostaijen uitgedachte Burssens-legende, zich nu en dan in eigen gedaante vertoond, om zich daarna meestal achter eigen mystificatie schuil te houden. Maar voor de kenners is deze tweede eclipseering een doorzichtig maneuver, waarachter zij Gaston Burssens' zuivere gestalte thans beter kunnen raden.

Ook dit dagboek draagt al de kenmerken, eigen aan de periode, waarin het werd geschreven: meer afbrekend dan opbouwend, meer negatief dan positief, meer verbrokkelend dan vormgevend. De liefde tot het nieuwe is er in groote mate in aanwezig; maar de haat tegen het oude slorpt nog het grootste deel van de levens- en scheppingskracht op. Veel van wat wij in de prozastukjes van Gaston Burssens waardeeren, kunnen wij in James Joyce's ‘Ulysses’ in volle expansie bewonderen. Al deze kleine beekjes werden bij den genialen Ier een machtigen stroom.

Wij durven de hoop koesteren, dat Gaston Burssens, die jong van geest is gebleven, in dezen constructieven tijd de figuur moge scheppen van een Vlaming, die van 1915 tot 1930 wou vernietigen, en van 1930 tot nu weer aan het opbouwen ging. Het moet daarom precies geen Jood uit Antwerpen wezen in plaats van uit Dublin, en het is niet noodzakelijk dat Homeros er weer wordt bijgesleurd.

Jan SCHEPENS