De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 598]

Onze kust, honderd jaar her...

LOONT het de moeite even na te gaan, hoe onze kust er uitzag toen, honderd jaar geleden, de ‘Chemin de Fer’, onze eerste mailboot - de gekke naam is een teken des tijds - door de Oostendse ‘geule’ voer, op weg naar Engeland? Het komt ons voor dat velen geneigd zijn aan te nemen, dat er geen bijster groot verschil bestaat tussen de physionomie vàn onze kust honderd jaar geleden en nu.

Er is wellicht in heel het land geen demografisch diagram, dat in de laatste eeuw - en vooral in de tweede helft er van - zulke fel steigerende lijnen, beschrijft als dat van deze 60 kilometer lange en een paar kilometer brede land-streep. De grillige ‘guirlandes des dunes’ van Verhaeren is een strak gespannen paternoster van mondaine casino's, weelderige hotels, luchtige solariums en knusse bungalows geworden, en door de oeroude pannen, ijden en schorren, honderd jaar geleden alleen door vissers, boeren en konijnen bewoond, glijden nu geruisloos, op metaalgladde banen, de laatste creatie van de aerodynamica van de ene badplaats in de andere zonder het gewaar te worden. De pannen, ijden en schorren zijn verdwenen, of gecamoufleerd; de vissers, boeren en konijnen zijn er nog - goddank - doch in de ogen van de moderne toerist zijn ze niet meer dan een anachronisme, dat in liet beste geval zijn zin voor folklore streelt, als hij zoiets tenminste niet als overbodige bagage achterliet...

Onze kust honderd jaar geleden? Moeten wij over De Panne spreken, toen nog een gehuchtje van Adinkerke, met moeite 400 zielen tellend? Moeten wij het hebben over Nieuwpoort met zijn paar duizend inwoners, meestal zeilmakers, touwslagers en vissers? Of zullen wij een kijkje nemen te Blankenberge? Daar tenminste staat één hotel, het Hotel Royal, - eigenlijk een ruime herberg - en tijdens het seizoen brengt de diligencie u voor 2 frank naar Brugge, heen en terug. Baden kunt u er ook al, als u er niet tegen opziet, uw badpak aan te trekken in het ‘hotel’, en dwars door het duin de lange weg naar het strand af te leggen, onder de spottende blikken van de strand vissers, keuterboertjes en kwajongens. ‘Wat een verschrikkelijk goedje woont me daar’, roept de Engelsman Addison uit in zijn Belgische reisgids van 1843, ‘nauwelijks beter dan wilden!’ Wellicht begreep hij de argwaan niet van deze kleine luiden tegenover de vreemde indringer - zo moet ook de houding geweest zijn van de neger die voor de eerste keer een blanke zag - en meer dan waarschijnlijk wist hij weinig of niets af van het vreselijk pauperisme dat toen in onze streken hoogtij vierde.

Doch laten we liever terug gaan naar Oostende, waar we nog juist op tijd aankomen om het zog van de ‘Chemin de Fer’ te zien uitsterven, twee melkachtige strepen, veroorzaakt door twee zwoegende ‘paddles’. 200 Ton, 120 PK, 12 knopen...

Op de dijk, rond de oude vuurtoren, gebouwd in Maria-Theresia's tijd, werd verleden jaar het ‘Cercle du Phare’ opgetrokken, een deftige naam voor een doodgewoon taphuis. Een weinig verder staat het ‘Pavillon des Bains’, met zijn warme en koude baden; daar ook heeft Ko Hamers, een vindingrijk Oosten-

[p. 599]

‘Neue Gedichte’ en Conscience's ‘Sketches of Flemish life’ te hebben gekocht, gaan we aan de Westpoort van de stad de diligencie van 12 uur afwachten.

Is dat alles? Daar zijn nog de ezeltjes op het strand, de sloepjes in het schuildok; daar is nog, ten Oosten van de stad, het Kapelletje der Duinen, en ten Westen, in het dorpje Mariakerke, een herberg met een uithangbord ‘Albrecht en Isabella’, alwaar nieuwsgierige geesten een blik kunnen werpen in de kamer waar deze vorsten tijdens het beleg van 1601 tot 1604 verbleven, de eigenste kamer waar Isabella de eed aflegde niet van ondergoed te veranderen tot de stad zou ingenomen zijn.

Ja, dat is alles. En moet dit het elk jaar stijgend aantal bezoekers verklaren, dat in 1846 naar de 40.000 ging? En is het daarvoor dat monarken, prinsen en hoge waardigheidsbekleders uit alle delen van Europa hun middeleeuwse kastelen of elegante residenties voor enkele weken sluiten om zichzelf aan de Vlaamse kust een reeks van ontberingen op te leggen, waarvoor ze thuis heel zeker in een aristocratische woede zouden ontstoken zijn?

Waarin bestond dan die aantrekkingskracht? Ze was tweevoudig: de mode - het leek veeleer op een cultus - der zeebaden en het veelvuldig verblijf aldaar van onze eigen vorst met zijn familie.

Alhoewel slechts in het begin van de 19e eeuw van zeebaden in toeristische zin kan gesproken worden, weten we dat in het verbrande archief van de stad Oostende een brief berustte van een Engelsman, een zekere William Hesketh, die aan Keizer Jozef II de toelating vroeg op het strand een loods op te timmeren om aan de baders verversingen te verkopen. Dat was in 1781, tijdens de zeeoorlog tussen Frankrijk en Engeland, waarin later ook Holland betrokken werd, en de neutrale haven van Oostende kende toen een ongemene bloei. Waarschijnlijk kwam het initiatief van de Engelsen, die alhier verbleven. Reeds heel vroeg hadden ze immers de tonische kracht van zeewater en zeelucht ontdekt en hadden ze hun zeewater-badhuizen te Brighton, Harwich en Margate.

Toen de beroemde globe-trotter Georg Forster in 1790 van Duinkerke via Adinkerke, Veurne, Nieuwpoort in Oostende aankwam, meende hij met een Engelse badstad te doen te hebben. ‘Eén huis op de vier is altijd door Engelsen bewoond’, zegt hij. ‘Niet alleen kooplui en makelaars, maar tevens winkeliers en ambachtslui van deze natie hebben zich hier in groten getale neergezet. Derhalve bemerkt men ook in de zeden en levenswijze der hier verblijvende inwoners een flagrante overeenkomst met deze der Britse eilanden, zelfs wat huisraad, toebereiding der spijzen en levensmiddelen betreft’. Hij vergeet van de taal te spreken, alhoewel kustbewoners nooit fles zeggen, maar wel ‘bottel’, en zoals de Engelsen een vis ‘gutten’.

En Paquet Syphorien, een jonge Fransman die in 1811-1812 onze kust bezocht, vertelt in zijn reisverhaal: ‘Niet zonder verwondering zag ik dames, juffrouwen en heren gemeenschappelijk baden. Ik maakte van de gelegenheid

[p. 600]

denaar, een Camera Obscura ingericht, waar men voor 25 centimes een kijkje kan gaan nemen, en er weer buiten komt zonder dàt gezien te hebben waarvoor men eigenlijk betaalde...

Op het strand, links van de havengeul, bevinden zich reeds een dertigtal badkoetsjes. Er heerst heel wat drukte, bijna zoveel als verleden Zondag, toen voor de eerste maal een internationale yachtwedstrijd plaats had. God, wat fijne Engelse zeilschepen waren daarbij....

Het lollig gedoe dezer bebaarde romantiekers en hun amazones in hun lange gestreepte badpakken zou alleen door kleurfilm of televisie tot zijn recht kunnen komen. Vergeet het niet, we schrijven Augustus 1846...

Om van de dijk in de stad te geraken, moet men één van de twee bruggen over, die over de wallen geslagen waren. De stad ligt immers nog bekneld in haar vestingen. Op de grote markt gaan we een glas drinken in de ‘Société Littéraire’, een ruim café op de gelijkvloerse verdieping van het stadhuis.

Een paar Duitse studenten met lang haar zitten er brieven te schrijven. Een Engelsman in geruit kostuum is verdiept in de beursberichten van de ‘Times’. In de leeszaal liggen bijna alle Europese kranten, en aan een tafeltje in de hoek is Dr Noppe bezig de laatste hand te leggen aan zijn werkje ‘Le médecin de soi-même aux bains de mer ou manuel complet d'hygiène et de thérapeutique indispensable aux baigneurs’. Enkele exemplaren van Dr Hartwigs zojuist te Antwerpen verschenen brochure ‘Bemerkungen über den richtigen Gebrauch der Seebäder’ liggen er naast Boekdeel XXII van de Mémoires de l'Académie, waar een studie in voorkomt van Dr Verhaeghe over de phophorescentie van de zee.

Het is tegen de middag, en de talrijke habitué's zijn nu hun bad aan het nemen. Vanavond zullen ze hierboven, in het Casino (vier zalen van het stadhuis werden hiervoor sinds 1843 ter beschikking gesteld) hun mazurka's, polka's en quadrilles dansen...

Rond het schaakbord van de zestig straten waar ongeveer 15.000 Oostendenaars wonen, vlijen zich frisse plantsoentjes, netjes aangelegd en onderhouden door het geniekorps, wat heel zeker niet anders kan dan pleiten voor de pacifistische bedoelingen van de troepen van het garnizoen.

Uit het nieuw gebouwde stationnetje komt een bendje reizigers. Ze zien er moe uit, stofferig en een beetje verfomfaaid. Velen hebben rode randen om de ogen, van het stof en de sintels. Brussel-Oostende, vier uur en half, in een open wagen op harde planken, is geen pretje, zonder te spreken van degenen die van over de Rijn komen...

Hebben we nog tijd om naar de oesterputten te gaan kijken, waar deze weekdieren, geboren in Engeland en alhier ingevoerd, tot een volwaardig element van culinair genot worden gekweekt, of zullen we ons liever naar Slijkens begeven, om in het Museum van den heer Parret de beroemde collectie van opgezette vogels en andere dieren te gaan bezichtigen? Neen, we moeten opschieten, en na van een vriendelijke Engelse dame van de English Circulating Library Heine's

[p. 601]

gebruik om ook een zeebad te nemen en vernam van één dezer juffrouwen dat de zeebaden elke zomer veel volk aanlokten'.

Maar het is slechts een vierde eeuw later dat de uitvinding van Stephenson onze kust zal verbinden met het hartje van Frankrijk en Duitschland, terwijl de maidienst Oostende-Dover in 1846 een brug slaat over het kanaal: het verlengstuk van de continentale spoorlijn die aan onze kust doodliep. Begrijpt U nu waarom onze eerste mailboot de ‘Chemin de Fer’ heette?

Het prestige van de koninklijke vacantieganger Leopold I in de toenmalige constellatie van de oude wereld was, zoals gezegd, ook niet vreemd aan deze rush naar het nagenoeg meetkundig centrum van West-Europa. Hij was immers de oom en raadgever van de jonge koningin Victoria, schoonzoon van Louis-Philippe, terwijl een van zijn broers in Koburg regeerde, en een van zijn neven de scepter zwaaide in Lissabon.

En reeds in 1846 bespeurt men aan onze kust de positieve voortekens van de komende wereldfaam. Er zijn weliswaar nog geen casino's, geen paardenwedrennen, geen badpaleizen, maar er is de dijk. De dijk, waarvan dominee Busken Huet twee en dertig jaar later zou zeggen, dat hij ‘meer en meer een der grote internationale pantoffelparaden van het desoeuvreerd Europa wordt...’

Dat was hij reeds aardig in 1846. Was Oostende toen de navel van onze kust, dan was de dijk er de streng van. Het is een oud cliché, maar het klopt. Daar gaf het mondaine Europa zich elk seizoen rendez-vous, daar werd toen reeds de jaarlijkse reuze-show van de Parijse fashion gehouden, te welker gelegenheid menig ‘waardigheidsbekleder’ - echte en niet echte - zich incognito kwam afgeven met de internationale brigade van de ‘belles impures’... Er is dus niets nieuws onder de zon, het is alleen een kwestie van ‘nuances’. Waar de moderne pigmentloze strandbezoekster haar lichaam met zon-ersatz bestrijkt, om er toch maar bruin uit te zien, daar vermeed haar betoudovergrootmoeder angstvallig de minste zonnestraal door middel van haar parasol.

Onze kust, honderd jaar geleden? Recapitulerend kunnen we zeggen: De zee was de aanleiding, spoorweg en mailboot het middel, Leopold I het voorbeeld, de dijk het doel. En de drijfveer? De eeuwige homo ludens...

Augustus 1946

Frank EDEBAU.