De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 582]

Bij de herdenking van Julius Sabbe

HONDERD jaar geleden, den len Februari 1846, werd Julius Sabbe geboren te Gent, maar hij had zijn leven verpand aan Brugge en bij zijn herdenking rijst onmiddellijk de vraag, waarom van uit de oude, ingedommelde stad, die hem zoo bekoord had, hij zijn opwekkende roepstem is blijven richten tot gansch het Vlaamsche volk.

Zag hij niet in het vervallen Brugge met zijn heerlijk verleden en zijn kunstroem het beeld van zijn eigen volk verstoken zooals het was, in de jaren toen hij den strijd aanbond, van al zijn rechten, terwijl het slechts in de eigen taal diende opgewekt txt een hooger leven, opdat het een nieuwen zegenrijken tijd zou tegemoet gaan?

Hoe meer hij in de verlatenheid van Brugge de vernedering van het Vlaamsche volk bevroedde, hoe vaster ook zijn beslistheid groeide, dat gansch zijn streven er zou op gericht zijn aan de aanbeden stad een nieuw leven en aan het Vlaamsche volk al zijn rechten te verzekeren.

Volksopvoeder, dichter, redenaar, al zijn gaven stelde Julius Sabbe ten dienste van zijn volk; hij was zijn tijd vooruit en kende, zooals alle verdienstelijke mannen, die in dat geval verkeeren, miskenning en vernedering, maar daarom ook is hij een groot man, dien alle Vlamingen, en vooral de liberale Vlamingen, vereeren als een der trouwste bewerkers van de Vlaamsche verrijzenis.

Zijn leven is trouwens een toonbeeld van eenheid, toewijding en karaktersterkte.

Te Gent volgde hij de lessen van het atheneum in een tijdstip, dat onze taal nagenoeg volkomen verbannen was uit het middelbaar onderwijs, zooals zij trouwens verbannen was uit de gerechtshoven, het bestuur en het leger. Men wijdde in het Gentsche atheneum tien uren per week aan de studie van het Latijn en één enkel uur aan het Nederlandsch! Maar prof Heremans was met dien leergang belast, en hij wist zijn leerlingen den eerbied en de liefde voor de moedertaal in te prenten.

Julius Sabbe werd dan ook in de Gentsche hoogeschool lid van het ‘Taalminnend Studentengenootschap 't Zal Wel Gaan’, waar hij Vlaamschgezinde liberale studenten ontmoette als Julius De Vigne, Amand de Vos, Odilon Périer en Pray on van Zuylen.

De Vlaamsche beweging werd door die studenten beschouwd als een machtigen hefboom tot volksontwikkeling; de eerste afdeeling van het Willemsfonds was te Gent gesticht geworden in 1865, en studenten van ‘'t Zal Wel Gaan’ waren als een jonge wacht voor de volksbibliotheek van het Willemsfonds; zij gingen zelf de boeken opkoopen op de Vrijdagmarkt en verschaften aan de lezers de noodige voorlichting bij het uitleenen van de boeken.

Zoo werd reeds in die jaren door Julius Sabbe en zijn jeugdige Vlaamschgezinde vrienden het maatschappelijk dienstbetoon opgevat.

In 1867 werd het Vlaamschgezind-liberaal weekblad ‘Het Volksbelang’

[p. 583]

opgericht, dat onder zijn redaktie-leden Julius Sabbe, Julius Vuylsteke en Max Rooses telde.

De Vlaamschgezinde overtuiging en de edelmoedige volksgezindheid van Julius Sabbe zou gansch zijn leven adelen.

In 1869 kwam hij zich te Brugge vestigen, waar hij leeraar werd aan het atheneum.

Hij gedroeg zich te Brugge zooals Heremans te Gent, en won zijn leerlingen voor de gehechtheid aan de miskende moedertaal. Hem viel in 1876 de eer te beurt de eerste Nederlandsche redevoering uit te spreken op de jaarlijksche prijsuitreiking.

Door zijn toedoen werd de studentenkring de ‘Van Maerlantszonen’ opgericht; dank zij hem kwamen uit het Brugsche atheneum talrijke Vlamingen, die een groot aandeel hadden bij de ontvoogding van hun volk.

Men heeft dat tijdperk van de Vlaamsche beweging wel eens het romantische tijdperk genoemd, maar van welk breed inzicht, dat hen verhief boven de armzaligheid van die jaren, getuigde het offervaardige streven van die Vlamingen; met welken zienersblik hebben zij de toekomst van hun volk bewerkt, en hoe moeten wij ook thans hun breed humanistische opvattingen in eere houden, na deze twee langdurige bezettingen, die zooveel moreele waarden deden te loor gaan.

In het weekblad ‘De Halletoren’, waarvan het titelblad ontworpen werd door Juliaan en Albrecht De Vriendt, kwam hij voor de gedachten op, die zijn streven beheerschten; hij riep het verleden op om het heden te bemeesteren en de toekomst te verzekeren. Hij zelf heeft in het eerste nummer van ‘De Halletoren’ de titelplaat verklaard als volgt:

‘De Maagd van Vlaanderen met het vaandel in de hand, rijst uit haar slaap gewekt, over het Vlaamsche land weer op, getroffen door den staat, waarin het gezonken ligt. Met de hand naar het schrift wijzend op haar vaandel, roept zij de Vlamingen op om het voorbeeld hunner vaderen na te leven en in den strijd voor het leven, zich op elk gebied te doen gelden.’

In ‘De Halletoren’ werd door Julius Sabbe geijverd voor de oprichting van het gedenkteeken ter eere van Breydel en de Koninck.

Voor hem was de slag der Gulden Sporen niet alleen het einde van de feodale macht en het ontstaan van het nationale bewustzijn.

‘Voor onzen stam’, verklaart Sabbe, ‘had de zege op den Groeninger Kouter nog een grooter beteekenis, eene ten minste, die ons diep in het hart grijpt. Het werd op dezen bodem beslist, dat Vlaanderen vrij zou blijven, en die vrijheid al de natuurgaven van zijn werkzaam volk tot een wonderbare grootheid en luister zou zien opbloeien.’

Conscience zoowel als Peter Benoit hebben zich voor de oprichting van het gedenkteeken beijverd, Conscience, die een feestvergadering in de Halle voorzat, waarop Julius Sabbe het woord voerde, Peter Benoit, die op de groote Markt te Brugge den 15en Juli 1877 een groot zangfeest leidde begeleid door klokkenspel en bazuingeschal.

[p. 584]

Eindelijk in 1887 werd het gedenkteeken opgericht, niet zonder een zekere miskenning van Julius Sabbe, zooals hem dat overigens meer dan eens in zijn strijdlustig leven overkomen is.

Na den ‘Halletoren’ verscheen de ‘Brugsche Beiaard’, waarin Sabbe het opnam voor de oude gebouwen van Brugge, dat een tweede Neurenberg moest worden; ook dat pleit werd gewonnen. Neurenberg is vernield, maar Brugge leeft met de bekoring van zijn aloude droomerige schoonheid.

Voor Sabbe kwam het er overigens niet alleen op aan Brugge als kunststad door zijn huizen, zijn reien en kanalen te doen herleven.

Hij wou dat van uit Brugge een nieuw kunstleven zou uitstralen.

Hij wees op de groote mogelijkheden in verband met de toegepaste kunst.

Hij liet het belang uitschijnen van den tuinbouw en hij was vooral doordrongen van de noodzakelijkheid, dat Brugge opnieuw zou verbonden zijn met de zee.

Aan de zijde van baron de Maere-Limnander voerde hij een onverdroten propaganda voor Brugge-Zeehaven, en terecht mocht de Maere getuigen: ‘Zijn naam zal voor eeuwig aan de herleving van Brugge blijven gehecht’.

Toen echter in 1907 Brugge opnieuw door een kanaal met de zee verbonden werd, liep Julius Sabbe als vergeten en verloren onder de menigte genoodigden, die de inwijdingsplechtigheid bij woonden.

Daartegen was verzet opgegaan, maar J. Sabbe was te grootmoedig en ook te eenvoudig om zich daaraan buitenmate te storen. Hij kende slechts zijn plicht en liet het oordeel over aan het nageslacht; dat oordeel laat hem recht wedervaren; alle Vlamingen houden hem in eere.

Ruim, ja doorslaggevend was ook zijn aandeel bij den strijd van Peter Benoit, opdat naar de opvattingen van den Vlaamschen meester, de Vlaamsche muziekschool te Antwerpen tot Koninklijk Conservatorium zou verheven worden.

Het ging hier om een groote gedachte: het nationale leven in de kunst, zooals het zich trouwens in de muzikale gewrochten van verschillende volkeren begon te laten gelden. Zooals Peter Benoit, was Julius Sabbe van meening, dat ‘de kunst om oprecht en leefbaar te zijn zich als de natuurlijke bloem van den nationalen aard ontwikkelen moet’ en dat alle kunst om waar te zijn nationaal moet zijn.

Den echten kunstenaar ziet Julius Sabbe als volgt:

‘De echte kunstenaar maakt, indien ik zoo spreken mag, de synthese van zijn geslacht uit. Hij moet het leven van zijn volk leven, zijn taal spreken, deel nemen aan zijn genot, zijn lijden en strijden; zijn geschiedenis, zijn geloof, zijn overleveringen in zich dragen; in één woord, zijn strevingen en verzuchtingen kennen, zijn ziel baden in den geest van zijn volk’.

Op muzikaal gebied bestond er naar zijn inzicht een wisselwerking tusschen taal en kunst.

Ook werd hij de trouwe vriend en medestrijder van den onvergetelijken

[p. 585]

Peter Benoit, die den strijd aangebonden had voor de zegepraal van het nationaal beginsel, op muzikaal gebied.

Peter Benoit was bestuurder geworden van de Antwerpsche Muziekschool. Hij wou deze muziekschool tot een Conservatorium zien verheven worden, dat op Vlaamschen grondslag zou werken.

Vuylsteke en Sabbe verzekerden aan Peter Benoit den steun van het Willemsfonds.

In Juli 1897, terwijl Benoit een herhaling van de Rubenscantate leidde, vernam hij dat het pleit gewonnen was.

De beweging voor deze principieele zegepraal was trouwens gepaard gegaan met de inrichting van Vlaamsche festivals; de machtige oratorio's van Peter Benoit werden in onze Vlaamsche steden ten gehoore gebracht, en Julius Sabbe had aan de inrichting van deze uitvoeringen te Brugge een machtig aandeel.

Wie in 1897 de Vlaamsche volksbetooging heeft bijgewoond, die te Antwerpen plaats had bij gelegenheid van de verheffing der stedelijke muziekschool tot Koninklijk Vlaamsch Conservatorium, zal een onuitwischbare herinnering bewaren aan de zanghulde, die door duizenden en duizenden Vlamingen uit alle oorden van het Vlaamsche land samengestroomd, op de Groote Markt van de Scheldestad aan Peter Benoit werd gebracht. Nooit klonk in den zang van een voor zijn rechten en zijn kunst opkomend volk meer vertrouwen in de toekomst, maar nooit ook ware een dergelijke opgang mogelijk geweest, indien geen mannen als Sabbe er voor gestreden hadden.

Zijn gedichten, zijn redevoeringen, zijn dagbladartikels, al de uitingen van Julius Sabbe, dragen den stempel van hetzelfde ideaal.

Zijn gedichten, vooral zijn sonnetten, waren overwegend een lofzang op Brugge. Het roemrijke verleden van Brugge, zijn doodenslaap door Karel Ledeganck bezongen, zijn toekomst, maar dat was de heldenstrijd van het Vlaamsche volk in vervlogen eeuwen, de vernederingen, die het te verduren had, de onverzettelijke wil, waarmede een betere toekomst werd bewerkt door Vlaamschgezinden zooals Julius Sabbe.

De tijden keeren weer; de klokken zijn hun boden.
Hebt ge, in de zwarte nacht, de zegeklok gehoord,
Van uit den toren, die daar grijs, die nacht doorboort?
't Is of de stem een volk wil wekken uit de dooden.

Zijn zoon Maurits Sabbe, de teergevoelige letterkundige, die aan Brugge zulke roerende bladzijden heeft gewijd, heeft in een bundel ‘Mijn Brugge’ betiteld, verschillende gedichten van Julius Sabbe vereenigd, die nagenoeg alle uit denzelfden aandrang opwellen.

Aldus zijn oratorio ‘Klokke Roeland’ geschreven voor den prijskamp van Rome in 1877 en ‘Brugge's Juichlied’, waarin hij de vreugde van Brugge bezingt bij het vernemen, dat het plan van Brugge-Zeehaven was goedgekeurd geworden door het Parlement.

[p. 586]

Hij verkoos den sonnetten-vorm en legde er zich op toe aan de beelden een plastische schoonheid te geven, die hem ook als dichter een verdiende plaats moest verzekeren in de evolutie van onze Vlaamsche letterkunde.

Ook in dat opzicht werd hij niet voldoende gewaardeerd door de ‘Van Nu en Straks’ers, al waren toch Sabbe en Vermeylen verwant door een zelfde vereeering voor Guido Gezelle.

Of zou dit gedicht niet passen in elke bloemlezing aan onze Nederlandsch letterkunde gewijd:

Ai zingend komt een meid de trap afdalen
Naar 't waterschep, met guitig rokgeflap:
Rood is de rok, wit de opgebonden kap,
En de emmers glimmen in de morgenstralen.

Daar staat een iris aan de kaai te pralen.
Flink schept de blonde 't borlend golfgeklap;
Beklimt dan blozend weer de brokkeltrap.
Een meerle fluit in 't groen, met lange halen.

Die lieve jeugd in Lente's zonnedoop;
Die grauwe muur langs d'ouden waterloop:
Dat schaduwspel van vlier- en lindenloover;

Wie maalt me dàt, en 't gouden lichtgetoover
In 't vensterglas der huisjes van daarover:
Een oudjeslonk op al die jonge hoop?

Wie zulke verzen naliet moet ook als dichter herdacht worden door het dankbare nageslacht.

Onwrikbaar trouw aan het Vlaamschgezind ideaal van zijn studentenjeugd, ie Julius Sabbe door het leven gegaan.

In 1869 sprak hij te Gent een rede uit op een feestmaal, bijgewoond door Willemsfonds-ers, die kan beschouwd worden als de geloofsbelijdenis, die gansch zijn streven zou beheerschen.

‘Wij hebben de eer tot een volk te behooren, dat de middeleeuwen door de bewondering verwekte, en het voorbeeld was der andere volkeren van Europa, die er zich door op de baan des vooruitgangs lieten voorgeleiden. Dit volk heeft zich nooit te klein geacht om zich gelijk op welk gebied, met gelijk welken tegenstrever te meten. Dan was het groot en geacht. De eer van zulk een voorgeslacht te hebben is zwaar om dragen; zij is zelfs zoo zwaar, dat wij er op den duur moeten onder bukken. En laat het ons bekennen, wij gaan diep gebukt. Doch hoe dieper dit zij, des te hooger moeten wij ons oprichten. Onze taak is verheven; wij moeten bewijzen, dat onze moed er niet beneden is’.

Nooit is de moed van Julius Sabbe beneden de taak gebleven, die hij voor

[p. 587]

zijn volk opgenomen had, maar steeds ook was zijn idealisme door werkelijkheidszin getemperd.

Zijn liberalisme, hoe breed maatschappelijk ook aangelegd, was doordrongen van humanisme en individualisme:

‘Ik droom niet zoozeer van wereldbroederlijkheid en wereldbeheerschende wetten, als wel van verbetering van het eenvoudig individu, dat toch de grondstof is waaruit de wereld bestaat en dat ook nader bij de hand ligt om zich te laten verbeteren en hervormen’.

Aan zijn vriend Julius Pée, die dweepte met het bekende boek van Bertha von Suttner ‘Die Waffen nieder’, dat machtig en roerend pleidooi voor den wereldvrede, zegde Julius Sabbe: ‘Europa zal in vuur en vlam staan. Zeg niet dat ik een zwartkijker ben. Het zal misschien nog erger zijn dan ik nu vrees’.

En het is inderdaad tot tweemaal toe meer dan erg geweest.

Hoe zou Sabbe de huidige nationale en internationale verhoudingen beoordeelen, indien hij moest verrijzen uit zijn graf?

Hij zou er zich in verheugen dat de meeste eischen, zooals hij die voorstond en die het levensrecht van de Vlamingen moeten verzekeren, zijn in vervulling gegaan, maar hem zou wel een van die stoere opmerkingen ontvallen bij de vaststelling van al wat het nazisme aan zedelijke waarden in den schoot van onze bevolking heeft aangetast.

Hij zou ons echter allen, bij de rotsvaste trouw aan het Vlaamsche ideaal, aansporen om te volharden in het streven tot zedelijke verheffing van ons volk in dezelfde verknochtheid aan eigen taal en eigen leven.

En te midden van de internationale tegenstellingen, die zelfs na deze zware beproevingen, den wereldvrede steeds wankel maken, zou hij, die eens den staat beschreef als ‘een groot huisgezin in wiens zaken wij allen belang moeten stellen’, ons aansporen tot waarheidszin, karaktersterkte en rechtschapenheid, opdat iedereen zijn plicht vervulle in den schoot van de eigen natie om aldus een betere broederlijke wereld voor te bereiden.

J. HOSTE