De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 570]

Snapshots van Sovjetdichters
S.P. Sjtsjipatsjov

NERGENS elders ter wereld ‘schwärmen’ als te Moskou de meisjes van 16 à 18 jaar (i.e. van de laatste drie klassen van het gymnasium) en ook oudere (vrouwen ditmaal, zonder leeftijdsgrens!) voor dichters, tooneelspelers en vooral voor opera-zangers. Zij doen het op zoo'n geestdriftige manier dat al deze begunstigden der Muzen die ‘flappers’ meestal als een echte plaag gaan beschouwen. Het kost hun soms heel wat moeite om ze, na een of andere succesvertooning, van het lijf te houden, of ten minste uit den auto die hen naar huis brengt. Ook de Muzen worden, met de jaren van hun kweekelingen, vaak strenge huisvrouwen, de geestdrift van veel bakvischjes ten spijt.

Dichters van elke grootte en waarde treden te Moskou steeds op voor bomvolle zalen. O, Vlaamsche dichters! In de geheele zaal hangt een wierook van dwepende flappers-vereering. De dichters schijnen er ten andere zoo'n hekel aan te hebben dat zij, in den regel, met ten minste een half uur vertraging beginnen.

Zelfs de gewone sterveling, iemand die nooit door de Muzen werd gezoend, is, wanneer hij zich naar zoo'n poëzie-avond begeeft, niet geheel buiten gevaar. Hij wordt bij den ingang door een zwerm jeugdige schoon- en leelijkheden bestormd en aangeklampt:

‘Of U soms niet een kaartje te veel hebt?’

En eens in de zaal en op zijn plaats, waar hij kunst en kalmte dacht te vinden, beginnen zijn ooren te tuiten van al wat dit ‘gent écolière’ om hem heen aan het tateren is: over dit en gene, dit en dat boek, dezen dichter met of zonder snor en hoe oud hij wel mag zijn?

Lang heb ik gedacht dat alle heldinnen van Toergenjev sinds lang waren uitgestorven. Helaas, Moskou 1946 bezit er bij vrachten.

Gedurende een dezer jongste poëzie-avonden die ik bezocht, traden op: Michalkov (zelfs tot Moskou schijnt het zazoe-genre te zijn doorgedrongen!) die vooral om zijn fabels beroemd is en tevens de dichter is van de nieuwe Sovjet-hymne; Zjarov (in schitterend uniform) wiens parodieën op Sovjetdichters in de ‘Literatoernaja Gazeta’ zeer gesmaakt worden; Lebedjev-Koematsj, die vele populaire liederen heeft gedicht, welke op muziek werden gezet door Doenajevski; Dolmatovski, een der best gequoteerden onder de jongeren; Vera Inber, een spiritueel vinnig katachtig, oud wordend mager vrouwtje, dat, ik moet het bekennen, mooie, pittige en soms ook gemoedelijke verzen schrijft; Loegovoj, die een zeer mooi gedicht ten beste gaf, ‘De Sneeuw’, en Sjtsjipatsjov.

En daar waar al de anderen gedichten voordroegen over den oorlog, soldaten, strijd, en Dolmatovski zelfs over de ‘jeep’, las Sjtsjipatsjov verzen over liefde

[p. 571]

en leven. Hij las met een ietwat magere stem, zelfs met een soort eenvormigheid, eenvoudige maar toch ongewoon klinkende kleine gedichtjes over gewone dingen: de liefde, de vrouw, den wind, den rook in den winternacht opstijgend boven een izba, het oud worden, over den blijen kerel die langs den toegevroren stroom een zware slede houtblokken voert

.. en zingt een korte wijs:

‘Er zijn soms meisjes net als ijs

En ijs, zegt men, gaat 's Zomers aan het dooien’.

Het kwam me voor dat deze fijne, ietwat droge en eenigermate schuchtere, grijzende, ietwat aristokratische man, midden al deze anderen, wier verzen heel wat langer waren en heel wat meer roffelend gedruisch maakten, de echte lyricus, ja vooral de echte individualist was.

Sjtsjipatsjov is, wat leeftijd betreft, geen jongere.

Poëzie is maar zelden een exportartikel. Sovjet-poëzie min nog dan deze van andere landen. Vele namen van Sovjet-dichters geraken slechts moeilijk over de grenzen van de U.S.S.R. Dit o.m. om vele redenen van technischen aard. En dat de naam van Sjtsjipatsjov slechts zelden, wellicht nog niet, tot de buitenlandsche lezers is door gedrongen, mag geen verwondering baren. Zelfs in de Sovjet-litteratuur is hij een dichter van de jongste jaren.

Sjtsjipatsjov werd in 1899 geboren, diende tot 1929 bij het Roode Leger, was in 1942 oorlogscorrespondent. Alhoewel van hem in 1923 een verzenbundel verscheen, schijnt hij eerst in 1939 zijn volgenden bundel te hebben gepubliceerd. Dit was ‘Lyriek’, waarmee hij meteen op het voorplan kwam. Daarna verschenen ‘Verzen’ (1940), ‘Middag’ (1942), een poëem ‘Het Huisje te Sjoesjenski’ over het huisje waar Lenin gedurende zijn verbanning in Siberië gewoond heeft, een gedicht waarvan ik niet nalaten kan een paar beelden vluchtig aan te duiden:

‘Als horens van een hert ligt de bedding van de stroomen’..

en

‘Niet te overzien strekt zich Rusland uit,

De winden zelfs vliegen niet tot aan de grenzen.’

Zijn jongste bundel ‘Verzen der Liefde’ dateert van 1945.

Evenals alle Sovjet-dichters heeft Sjtsipatsjov, gedurende den oorlog, arbeid en talent gewijd aan de eene idee waarvoor de Russische kunst gedurende deze jaren bestond: overwinnen. In deze jaren (en vaak ook nu nog) hebben alle Sovjet-dichters naast enkele goede gedichten in den regel vele wellicht nuttige maar aesthetisch minderwaardige verzen geschreven. Dit zijn meestal gedichten waarvan de inhoud al het andere overstemt, maar die soms toch niet van poëtische handigheid, ja zelfs bekoring zijn ontbloot. Als voorbeeld uit het werk van Sjtsjipatsjov, haal ik een van zijn jongste gedichten aan:

[p. 572]

Rusland

 

Breed galmt uw roem met donderend geweld

 

De roem van uwe dochters, van uw zonen.

 

Twaalf groote en ook kleine zeeën telt

 

De open ruimte waar uw volken wonen.

 

 

 

Gij strekt u over wereldstreken wijd,

 

Wondere die ons bindt met liefdebanden.

 

Het Sovjet zinbeeld onverganklijk wijst

 

Hoog boven den Kreml-wal vol grijze tanden.

Sjtsjipatsjov's vorm bij uitstek is: twee zeer beknopte strofen. Zijn vers is meestal vol dichterlijke nietige bijzonderheden, waaruit iets bijna onuitdrukbaars opstijgt. Het zijn zorgvuldig afgewerkte miniaturen, laconisch, maar vol lyrisme en degelijk optimisme:

Je bent dus acht en dertig jaar vandaag geworden
En schoon je naar den schijn daar zoo gelukkig zit,
Zeg je in je zelf wellicht niet te hooren woorden:
‘Reeds komt de Herfst, de blanke winter volgt, zoo wit’.
Misschien komen zoo'n gedachten je niet eens plagen,
Aan zorgen draag je reeds een meer dan zw'aar gewicht.
Dat god je geeft een nazomer vol lange dagen
En, als die komen zal, een Herfst vol helder licht.

Er is in de poëzie van Sjtsjipatsjov en vooral in haar vorm iets dat denken doet aan de'vele kleine vormen, eigen aan de Oostersche poëzie. Het ‘métier’ er van heeft iets van dit Palechalakwerk, dat zelfs buiten de grenzen van Rusland zoo beroemd is, of ook nog van die teere gevoels- en bewegingsrijke illustraties zooals alleen de Russische kunstenaars ze in rake en weinige lijnen kunnen vastleggen. Volgend gedichtje bezit in zijn gebonden plasticiteit de voor onze verbeelding noodige suggestieve bestanddeelen om de meisjesachtige vrouw, haar wachten, haar verlangen, haar vertwijfeling wellicht, voor onze blikken op te roepen:

Steeds komt de wind aanhoudend waaien,

Verwart een speelsche lok in 't haar,

Kleeft innig 't kleed in tastend aaien

De meisjesheup en borstenpaar.

Nog talmt de vrouw waar staan te zieden

De boomen in hun blarenweeld,

Vast voelt de wind zich diep tevreden

Als maker van een zoo mooi beeld!

Moskou, 1946.

Dr. L. LANDSMAN