De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 567]

Lamentoso

ONLANGS hoorde ik vertellen hoe een ‘flemish painter’ in Amerika ontvangen werd. Deze kunstschilder, hier slechts bekend door een kleinen kring belangstellenden, had ons land verlaten in Mei 1940, en de wisselvalligheden van den oorlog brachten mede dat hij te New York exposeeren kon.

Zijn Vlaamsche oorsprong volstond om talrijke bezoekers aan te lokken. De verkoop liep van een leien dakje. Uit ver afgelegen steden van de V.S. kwamen bestellingen. Er werd hem onder meer het versieren van een kerk aangeboden. Toen onze schilder uit het station van het provincie-stadje stapte, stonden de stadsoverheden hem af te wachten met muziek en open rijtuig.

Zulke enthusiastische verwèlkoming valt Russische, Spaansche of Fransche toondichters ook wel eens te beurt. De Vlaamsche toondichters daarentegen blijven in het vergeethoek je. Benoit, Blockx en Tinei werden destijds spontaan in het buitenland uitgevoerd. Heden kunnen wij alleen wijzen op sporadische officieeie manifestaties waarop enkele Vlaamsche composities, doorgaans aitijd dezelfde, opgedrongen worden. Laat er ons meteen bijvoegen, dat het met de Belgische muziek al niet beter gaat.

Nochtans is ons land, bij uitstek, een land van muziekliefhebbers, van muziekscholen, van konservatoria. Geen gemeente, of zij heelt haar muziekacademie, geen dorpje, of het heeft een fanfare. Wij bezitten twee permanente opera-gezelschappen die op een rijk verleden mogen bogen. De Muntschouwburg stond vooraan in den strijd voor de Veristische school. Daarna heeft het Franckisme daar zijn voornaamste slagen gewonnen met Gwendoline van Chabrier of Ferval van Vincent d'Indy. De modernistische toondichters genoten eveneens een breede gastvrijheid. Wij herinneren terloops: L'Enfant et les Sortilèges (Ravel); Le pauvre Matelot (Milhaud), Antigone (Honegger). Na de zware strijdjaren voor eigen bestaan, werd de Vlaamsche Opera te Antwerpen het podium van het neo-romantisme, waarop een Richard Strauss een zijner schoonste slagen won.

Verder bezitten alle steden degelijke philharmonische gezelschappen. Het bezoek van het Londensch Philharmonisch Orkest heeft niet eəns ons Nationaal orkest in de schaduw kunnen stellen. Onder den oorlog, hebben de Duitschers gepoogd een reeks fono-platen aan te leggen met opnamen verzorgd door het N.I.R.-symphonie-orkest, dat van dezelfde vergoedingsvoorwaarden mocht genieten als het Berlijnsche Philharmonisch orkest.

Talrijk zijn onze virtuozen die triomfantelijke wereld-tournées hebben gemaakt. Is het wel noodzakelijk de namen van Vieuxtemps, Ysaye, Degreef of van het Pro-Arte-Kwartet aan te, halen?

Tegenover deze ruime internationale uitwisseling, staan onze toondichters haast vreemd. Bekennen wij vlak weg dat, buiten de concerten ingericht onder

[p. 568]

officieele bescherming, onze nationale muziek weinig of niet op de buitenlandsche programma's voorkomt.

Dit gebrek aan export (het woord klinkt leelijk wanneer het gaat over een kunstwaarde) is de grootste oorzaak van het niet bestaan in ons land eener Vlaamsche muziekuitgeverij. De hooge graveerkosten kunnen onmogelijk gedekt worden door den binnenlandschen afzet. Zulks is bij voorbeeld wel mogelijk, en dan nog op zeer beperkte schaal, voor de fanfare- of harmonie-muziek. Voor dit genre kunnen uitgevers bestaan en vervolgens toondichters aan het werk gaan.

Waar liggen onze tekortkomingen? Het gemakkelijkste is, in dit geval, het Staatsbestuur aan te klagen en maar te jammeren over de schrale subsidies, welke in andere landen veel toereikender zouden zijn! Een vergelijkende, en naar verhouding van het bevolkingscijfer opgestelde statistiek zou naar mijn meening heel zeker het tegenovergestelde bewijzen. Laat ons tevens de constante les van de geschiedenis niet vergeten. Staatssubsidies gaan nooit naar de creatieve, doch alleen naar de schoolsche kunstschepping. Zij kunnen niet meer beteekenen dan een steun voor het kunstonderwijs.

De tekortkomingen liggen in ons. Wij moeten ze durven onder oogen nemen. Het is de eenige manier om ze te boven te komen. Wij dienen ze te zoeken, eenerzijds in de geestelijke houding van onze kunstliefhebbers tegenover de Nationale toonkunst; anderzijds, bij de toondichters zelf, die onder den invloed dezer geestelijke houding, niet meer tot een klaar begrip kunnen komen van de hedendaagsche muzikale normen.

De algemeene geestelijke houding van de kunstliefhebbers wordt in haar essentie bepaald door de muziekkritiek. Deze kritiek kan slechts op internationaal plan staan, indien zij rekening houdt met het aktueel stadium van de muziekwetenschap, waarin de moderne stroomingen een belangrijke rol spelen.

Zulke kritiek is voor de Vlaamsche toonkunst haast volkomen afwezig. Wij hebben een Gevaert gehad, wiens studies over de muziek der Oudheid heden nog van groote beteekenis zijn. Doch Gevaert moest in het Fransch publiceeren. Wij hebben Florimond van Duyse gehad de eenige Vlaming die het Vlaamsche lied aan een wetenschappelijke studie onderwierp. Na hem heeft niemand het werk overgenomen. De heruitgaven van zijn realisaties hebben niet eens rekening gehouden met de nagelaten nota's van Van Duyse, waarin hij zelf, in het licht van nieuwe ontdekkingen, noodzakelijke veranderingen aanteekende.

Litteraire kritiek ontbreekt bij ons niet. Homeros en Goethe, Plato en Bergson worden aangehaald bij het bepalen van de muzikale waarden eener kompositie. Over stijl, bouwmaterialen en technische verwerking, zwijgt zulke kritiek zorgvuldig. Zoo blijven wij in het decadente tijdperk van de romantiek geankerd en zullen er nooit uit geraken. Wel zien we te Antwerpen, te Mechelen, te Gent enkele geleerden zich onledig houden met vraagstukken van wetenschappelijken aard. Een Stellfeld, een Van Nuffel, e.a. hebben wonderbaar

[p. 569]

monnikenwerk verricht. Zij hebben talrijke werken opgegraven uit stofferige bibliotheken en moeilijk te ontcijferen handschriften overgeschreven. Hun werk heeft eens en voor goed bewezen dat er vóór P. Benoit, en na de Vlaamsche kontrapuntschool in onze gewesten, geen Vlaamsch muziekleven te bespeuren was. Zulk werk dient onze wetenschap en zal later ongetwijfeld onrechtstreeks onze komponisten beïnvloeden. Thans hebben zij vooral kritiek van de levende muziek noodig.

Sedert Benoit is het muzikaal probleem ondergeschikt gebleven aan het taalprobleem. Dit probleem was eerst van politieken, achteraf van litterairen aard. De beteekenis van Benoit zelf is nooit op zuiver muzikale gronden bepaald geweest. In zijn prachtige studie over den Vlaamschen meester, heeft Corbet voor de eerste maal het bestaan van het probleem erkend, maar vermijdt zorgvuldig de oplossing ervan.

Het inachtnemen van het louter muzikale werd bij ons slechts als stelling aangenomen door twee muziekkenners: Paul Collaer en Denijs Dille waarbij wij dan nog de vroegere kronieken van een Karel Albert zouden kunnen voegen. Paul Collaer vocht met pen en uitvoeringen. De belangstelling langs Vlaamsche zijde was eerst zeer gering. Ook ziet men in den beginne dezen Vlaming zich tot het Franschsprekend publiek richten. Onder den oorlog verscheen zijn studie ‘Beteekenis der muziek’ oorspronkelijk in het Vlaamsch. Het feit is van groot belang want het wijst op een niet te versmaden groei van de belangstelling.

Denijs Dille heeft zijn concepten verdedigd door pers en radio. Zijn studie ‘Bela Bartok’ is een unicum in de Europeesche literatuur. Beide toonkundigen hebben de vensters opengeworpen. Zij stellen de jonge toondichters voor nieuwe horizonten. Hun werk begint stilaan vruchten te dragen. Jonge krachten scharen zich rondom hen.

Zullen zij in de toekomst de internationale beteekenis veroveren, welke ons nu ontzegd wordt? Deze netelige vraag brengt ons bij het muziekleven zelf, waarvan de aard, de waarde en de maatschappelijke beteekenis grootendeels door den scheppenden kunstenaar worden bepaald, doch waarin het sociaal milieu onrechtstreeks een zwaren invloed uitoefent. Dit zullen wij onderzoeken in een volgende bijdrage.

Willem PELEMANS