De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 503]

De laatste les

‘IK begrijp het niet’, zei de Kuif, op zoo'n vertwijfelden toon, dat Rob Leersma moeite had, om niet hardop te lachen. ‘Ik begrijp het werkelijk niet. Goed, ik kan me voorstellen, dat een jongen meer geeft om sport dan om literatuur, maar dat iemand zoo absoluut niets voelt en begrijpt van een gedicht als dit... Je bent toch niet dom! Neen, het is me een raadsel! Geloof me, je mist heel veel’.

Als dr. Arend van Rees zich opwond, moest zijn rosbruine kuif, die hem den bijnaam Kuif bezorgd had op het Lyceum, het ontgelden en die stond dan nu ook wild overeind boven zijn bleek, fijn gezicht, met de helle oogen achter brilleglazen. Rob dacht: ‘Man, zwam niet zooveel! Al praat je tot den laatsten dag, mij krijg je toch niet. warm voor gedichies! Je begrijpt me niet? Nou, ik begrijp niet, dat er menschen zijn, die hun heele leven doorbrengen met van alles op papier te kladden en andere lui, die daarover gaan zwijmelen van geestdrift! Voor jou is dat misschien geschikt...’ Zijn blik gleed misprijzend over de tengere gestalte met de altijd even gebogen schouders. Och, geen kwaaie, de Kuif, maar geen vent! Stel je zóó iemand nu eens voor op ski's! Hij grinnikte in zichzelf. Sinds hij wist, dat hij met zijn ouders deze Kerstvacantie naar Zwitserland zou gaan, was zijn geest vervuld van sneeuw, bergen, ski's, schaatsen. Daartusschen sloeg de Kuif een zielig figuur. Hij miste wat, zei de Kuif? Nou, de Kuif zelf miste nog veel meer. Spieren, om mee te beginnen. Die zou in zijn Kerstvacantie wel zitten suffen over boeken of zelf zitten schrijven. Hij was immers in zijn soort nog beroemd ook? Ria dweepte zelfs met zijn gedichten en kon ze heelemaal opzeggen. Hij snapte ze niet en wilde ze niet snappen ook. Het kon hem geen steek schelen. Ria was ook mal op boterballetjes en taartjes. Hij gaf niet om snoep. Geef hèm maar een sigaret. Daar ben je man voor. Snoep en gedichten. Dat is goed voor vrouwen! En voor slappelingen zooals de Kuif, met z'n bleeke snuit en gebogen schouders. Je hadt nog meisjes die met hem dweepten! Ze beweerden, dat hij ‘zalig’ les gaf. Hij zat er altijd bij te dutten. Het eenige, wat hij niet wild vervelend vond van de heele wereldliteratuur was Shakespeare. Bij hem gebeurde er tenminste wat en die kon moppig zijn. Alleen jammer, dat hij ook alweer van die ellenlange verzen er in had staan. Als die er nu 'es allemaal uit werden gehaald, kon het soms best een goed stuk worden. Maar als je zooiets tegen den Kuif zei, kreeg hij een rolberoerte!

Hij keek naar Ria. Die staarde verzaligd naar den Kuif, die voorlas:

Morgen, voor daglicht, zal ik langzaam zinken...

Wat een nonsens! Hoe kan iemand weten, dat hij morgen zal zinken?

Nu, in den voornacht, houd ik doodenklage.

[p. 504]

Wat had je er aan, zoo iets te lezen? Hij wou ingenieur worden. Of vlieger, heelemaal besloten was hij nog niet. Maar het deed er niet toe, of je ingenieur werd, koopman, architect, geneesheer, in wèlk beroep had je nu ooit iets aan de literatuur, die ze hier in u stampten? Verloren tijd. Aanstellerij. De een praatte den ander na, dat je zulke dingen moest kennen en mooi vinden. Moeder begon laatst ook al: ‘Dat je nooit eens een goed boek leest!’ Hij las wèl goede boeken. Over vliegen, reizen, techniek... daar leerde je toch zeker een massa van? En natuurlijk detectiveboeken. Die waren soms wàt knap. Wat leerde je van zoo'n gedicht? Moet je dat hooren:

Ik waak alleen. Waarom als allen slapen?
Waarom ik, die zal sterven met de anderen?

Liefde en sterven, daar hadden ze het altijd over, die dichters. Hèhè, afgeloopen! Rob slaakte een zoo luide zucht van verlichting, dat de Kuil even naar hem keek. De jongen werd wat rood. In weerwil van alles mocht hij dezen leeraar, met een wat neerbuigende genegenheid.

‘Prettige vacantie’, zei de Kuif in het algemeen en toen tegen Rob: ‘Ik hoor, jij gaat naar de wintersport in Zwitserland? Amuseer je. Als je dan later ook maar eens bedenkt, dat de mensch niet alleen bij spieren kan leven!’

Rob grinnikte. In zijn dankbaarheid dat dit voorloopig de laatste literatuurles was geweest, nam hij zich voor, na de vacantie wat minder demonstratief onverschillig te doen. Als hij den Kuif nu zoo'n plezier zou doen, wilde hij wel wat beter opletten. Maar bij de gedachte alleen, had hij al neiging tot gapen. Gelukkig lag dat in het wazige verschiet, waarheen alles was teruggegleden wat ‘na de vacantie’ was.

_**_*

Het was vreemd, terug te zijn in Holland en vreemd, dat het vijf jaren geleden was dat je voor het laatst hier door de straten liep. Het leek opeens, of je maar een paar weken was weggeweest, die twee weken Kerstvacantie...

Rob liep door bekende en toch vreemd geworden straten. Dit was niet meer het Holland van vroeger. Hij kon niet recht onder woorden brengen, wat veranderd was, zoodat je je vreemd voelde. Misschien was het niet een bepaald iets, maar alles bij elkander. Lanen, waaruit de boomen verdwenen waren, omgehakt in dien laatsten winter zonder eten en brandstof. Straten, die heelemaal weg waren, vernietigd door een bombardement. Hun oude huis: een gevel, met niets daarachter dan een hoop steenen en rommel. En de menschen die er nog waren... maar vooral de velen die er niét meer waren... het was of je die het meest bij je voelde hier.

Hij schrikt op, doordat hij bijna tegen iemand aanbotst. Een kreetje uit den mond van een knap meisje en een luidruchtige begroeting: ‘Hallo, Rob!’ en ‘Hallo, Ria!’ Samen loopen ze verder tot haar huis. Dan, juist als ze afscheid

[p. 505]

zullen nemen, zegt zij: ‘Weet je wie ook dood is? De Kuif. In 42 doodgeschoten.’ ‘Doodgeschoten?’

‘Ja, hij werkte illegaal en heeft kranige dingen gedaan’.

Hij loopt alleen verder naar huis.

De Kuif doodgeschoten. Niet in te denken! De Kuif, die illegaal werkte, die gevaarlijke dingen deed, zich zoo moedig had gedragen...

Hij ziet hem weer voor zich: zijn tengere gestalte, zijn gebogen schouders, zijn bleek, fijn gezicht. Wie had dat achter hem gezocht! Kerels als boomen hadden zich laf gedragen en zoo'n mannetje van niets, zonder spieren...

Opeens herinnert hij zich de afscheidswoorden van den kleinen leeraar: ‘Bij spieren alleen kan de mensch niet leven’. Had hij het niet zoo gezegd? Vijf jaren vallen weg. Hij zit weer in de klas, half duttend. Hij hoort weer vaag de dichtregels van Marsman. Wat had die arme Kuif zich erover opgewonden, dat hij daar niets aan vond! Het was toch een aardige vent.

Zijn moeder kijkt op, als hij binnenkomt. ‘Je hebt lang gewandeld,’ zegt zij. Hij antwoordt niet. Daar hun huis vernield is, hebben ze voorloopig een gemeubileerde étage genomen. Enkele dingen staan er echter van henzelf, mee teruggebracht of opgeborgen destijds, toen zijn vader, verontrust door de berichten, besloten had zijn gezin in Zwitserland te laten en zelf eveneens daarheen was gegaan, vlak voor de bezetting. Hun boeken zijn hier ook. Boeken, waar hij nooit naar heeft omgekeken.

‘Is er wat, Rob?’

‘Neen, waarom?’

Zijn moeder kent dien stuggen toon. Dan is er iets. Rob was altijd stug, als anderen huilden.

‘Heb je nog vrienden opgezocht?’

‘Neen, ik heb Ria ontmoet’.

‘Is ze aardig geworden?’

‘Ja, een heele dame’.

‘Maken ze het allemaal goed bij haar thuis?’

‘O ja, best’.

Hij slentert naar de boekenkast en staat daarvoor, de handen in de broekzakken. Dan zegt hij, zonder om te zien: ‘Weet u, wie ook dood is? Dr. van Rees. De Kuif.’

‘Arend van Rees, de dichter? Ja, dat had ik al gehoord. Wat jammer toch, iemand die nog zooveel moois had kunnen schrijven’.

‘Ja,’ zegt Rob.

Hij ziet de rosbruine kuif opeens zoo duidelijk, boven het onmenschelijk hooge voorhoofd en de oogen achter de brilleglazen, die zoo stralen konden als hij voorlas. Gek, toen hij destijds hoorde, dat ze in Zwitserland zouden blijven, had hij het aan den eenen kant leuk gevonden, aan den anderen kant jammer.

[p. 506]

Je hadt je kameraden en Ria... Maar toen had hij half lachend, gedacht. In elk geval heb ik dan mijn laatste les van den Kuil gehad!

Nu, terwijl hij staat te staren naar de ruggen der boeken, denkt hij: de laatste les?... Het is opeens, of de Kuif was teruggekomen voor hem alleen, om hem nog eens duidelijk te maken, met het eindelooze geduld waarmee hij vroeger probeerde hem een gedicht te doen begrijpen, dat een mensch niet zijn waarde ontleent aan spieren, en dat iemand, die geen voetbal goed zou kunnen aftrappen en geen heuvel zou kunnen af-skien, daarom toch wel een VENT kan zijn.

Mevrouw Leersma kijkt even naar haar zoon, maar ervaring en moederlijk instinct doen haar zwijgen. Natuurlijk is er iets, als Rob zoo stil staat te kijken. Waarnaar? Toch zeker niet naar de boeken! Dan ziet zij, in verstomde verbazing, dat hij zijn hand uitstrekt en een boekje uit de kast neemt. Wat kan dat in 's hemelsnaam zijn? Toch niet de gedichten van Marsman? Dat bestààt toch niet? Ja, maar het zijn de gedichten van Marsman.

Rob bladert in het boekje. Met een schok herkent hij de woorden:

Ik waak alleen. Waarom, als allen slapen?
Waarom ik, die zal sterven met de anderen?

Even later glipt hij de kamer uit, het boekje weggestopt in zijn jaszak, alsof hij iets verkeerds deed. En alleen op zijn kamer, zit hij gebogen over het gedicht en leest het.

Omdat het den Kuif zoo'n plezier zou doen.

Willy CORSARI