De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 434]

In memoriam Lord Keynes

OVER John Locke schrijft Paul Hazard in zijn meesterwerk ‘La Crise de la Conscience européenne’: ‘D'abord, il était Anglais: donc, il pensait profondément.’ Deze zeer algemeene en zelfs gewaagde uitlating zal waarschijnlijk niet door iedereen onvoorwaardelijk bijgetreden worden. Wie zou haar nochtans een grond van waarheid durven ontkennen? Samen met de utilitaristische stroomingen in de Engelsche philosophie en de economische geschiedenis der laatste eeuwen, tot en met den moeizamen strijd voor sociale hervormingen van de Labour-beweging, vormt ze wellicht de kern van de verklaring van het zoo belangrijk aandeel dat Engeland heeft in den opbouw van de economische wetenschap. De reeks der Britsche ‘master-economists’ - A. Smith, D. Ricardo, J.S. Mill, A. Marshall, Lord Keynes - vertoont een zelden bereikte homogeniteit. Schreef Lord Keynes niet een der beste biographieën der moderne Engelsche literatuur over zijn leermeester Alfred Marshall? Noemt deze zich niet de directe volgeling van Adam Smith? Hun onderlinge afhankelijkheid is zeer groot en toch leverden allen baanbrekenden arbeid. De lengte van den afgelegden weg beseft men des te beter wanneer men bij de studie van ‘The General Theory of Employment, Interest and Money’ terugdenkt aan de fameuze ‘Inquiry’ van hem dien men eens den vader der economische wetenschap genoemd heeft. Vooral de Britsche bijdrage maakte de ‘dismal science’ waarover Thomas Carlyle schrijft tot een autonome en thans vrijwel algemeen erkende geestesdiscipline.

Met den dood van Lord Keynes verliest de wetenschap misschien den geniaalsten economist dien de wereld ooit gekend heeft. Het behoort tot de taak van den geschiedschrijver in het licht van het historisch perspectief over hem een zoo objectief mogelijk oordeel te vellen. Zijn levenswerk is en blijft nochtans het voorwerp van zoo talrijke polemieken, studies en practische verwezenlijkingen dat vooral zijn tijdgenooten niet kunnen nalaten, van nu af aan, hulde te brengen aan de grootheid van zijn genie.

John-Maynard Keynes (eerst op het einde van den tweeden wereldoorlog wordt hij lord) werd geboren in 1883. Hij studeerde wiskunde aan de voor exacte wetenschappen terecht beroemde universiteit van Cambridge. Menigeen zag in den jongen mathematicus een ‘man of genius’; wien een schitterende toekomst open lag. De imponeerende persoonlijkheid van zijn leermeester Prof. Alfred Marshall, wekte zijn belangstelling voor economische vraagstukken. Men beweert wel eens dat de kennis van de mathesis een noodzakelijke voorbereiding is voor de studie der philosophie. Zeker is het althans dat deze laatste, naar de woorden van Prof. A. Marshall, behoort tot de vorming van den ‘master-economist’. Met zijn beroemd werk ‘A Treatise on Probability’ - een mathematisch-philosophisch tractaat over de bestaande opvattingen omtrent de waarschijnlijkheid - behaalde de jonge John-Maynard Keynes een fellowship aan de universiteit van Cambridge.

[p. 435]

Vroeger reeds nl. in 1913 verscheen zijn ‘Indian Currency and Finance’: een beschrijving van het Indisch muntstelsel na de koppeling van den rupee aan het Engelsch pond. Zijn heele leven door behield hij de integriteit eigen aan den filosoof. Nochtans zocht zijn concrete geest steeds naar contact met de levende werkelijkheid. Zoo verscheen kort na het uitbreken van den oorlog in 1914 een studie van zijn hand in de ‘Economic Journal’ over den invloed van den oorlog op het Engelsche bankwezen. De vredesconferentie van Parijs zag Keynes, als deskundige van de Britsche schatkist, bij de voorbereiding van het verdrag van Versailles. Ontgoocheld over de onvereenigbaarheid van de vredesvoorwaarden met de 17 punten van Woodrow Wilson, nam hij spoedig ontslag.

Zijn diepe ontgoocheling voor de misachting van de economische werkelijkheid, samen met zijn eigen zienswijze, schreef hij neer in twee schitterende werken: ‘The Economic Consequences of the Peace’ en ‘A Revision of the Treaty’. Het eerste werk, waarvan in 1925 reeds meer dan 140.000 exemplaren verkocht waren, vestigde voor goed zijn celebriteit. Het heeft veeleer de allure van een luchthartige polemiek dan wel van een strenge wetenschappelijke studie. Ons komt het voor als het werk van een man, die voor zijn meeningen durft opkomen. Met zijn helderen stijl, zijn conciese, bijna wiskundige bewijskracht, getuigt het boek van een ongewone overredingskracht. Hij publiceerde trouwens een bundel opstellen onder den titel ‘Essays in Persuasion’. Zeker was het boek op het oogenblik van zijn verschijnen vatbaar voor kritiek. De woorden van den profetischen Keynes doorstonden echter schitterend de proef der jaren; wat hij toen neerschreef is gebleken de waarheid te zijn. De vurigheid van den profeet koppelde hij aan de macht van zijn onverbiddelijke logika. ‘Mr. Roosevelt.... is magnificently right’ zegde hij in 1933 over de New-Deal politiek der Vereenigde Staten. Wie kent niet zijn pessimistische uitspraak omtrent de Britsch-Amerikaansche onderhandelingen over de dollarleening? Zijn scherp doorzicht zou zeker van onschatbare beteekenis geweest zijn bij de bepaling van het nieuw economisch statuut van Centraal Europa. In dit opzicht is zijn heengaan dan ook een onherstelbaar verlies voor de heele menschheid.

De hem zoo eigen durf en helderheid van opvatting treden nog sterker op den voorgrond in zijn ‘Tract on Monetary Reform’. De veel omstreden theorie van Gustav Cassel, waarbij het evenwicht in den wisselkoers van twee valuta's zou bepaald zijn door de verhouding hunner respectieve koopkrachten, vindt hier een voorstander van groot formaat. Toch is zijn naam vooral onafscheidbaar verbonden aan de revolutionaire, in 1930 verschenen ‘Treatise on Money’, dat een mijlpaal beteekent in de geschiedenis van de financieele economie. De classici steunden hun dikwijls al te eenzijdig deductief gebouwde redeneering op een huishouding in toestand van evenwicht. Hoogstens slaagden ze er in, en dan nog wel in een sterk geschematiseerde momentopname, de vlugge evolutie van de economische werkelijkheid te kenschetsen. Lord Keynes waagt den zoo gevaarlijken stap van statische naar dynamische economie. Hij richt het onderzoek van de economische wetenschap naar de grillige stroomingen van inkomens en uit-

[p. 436]

gaven. Niet zoozeer meer de stabilisatie van het algemeen prijzenpeil dan wel de economische gaafheid van de heele gemeenschap wordt zijn hoofddoel. Het nationaal inkomen vormt de maat van deze gaafheid, de graad van tewerkstelling is er het symbool van. De slogan ‘full-employment’ is Keynesiaansch in zijn oorsprong. Had hij niet reeds voorspeld, dat de revalorisatie van het pond in 1925 fataal leiden moest tot toenemende werkloosheid? Scherpe analyse van de onmiddellijke werkelijkheid laat hem toe den vinger te leggen op de banden van causaliteit, die de verschillende factoren van het economisch leven onderling verbinden en beinvloeden. Hierdoor komt hij tot de kennis van de vele kanalen waarlangs economisch onevenwicht tot stand komt en tevens krijgt hij inzicht in de manier waarop de terugkeer tot het evenwicht dient te geschieden. De relatieve waarde der diverse factoren tracht hij quantitatief te meten. Daarvoor maakt hij gretig gebruik van de statistiek, zonder echter te vervallen in cijferfetichisme. Over ieder der behandelde problemen geeft hij aanvankelijk de courante d.i. de klassieke zienswijze. Daarna toetst hij deze aan de economische realiteit. Door grondige analyse en meting komt hij dikwijls tot op het eerste zicht paradoxaal lijkende conclusies. Het is misschien de reden waarom zoovele hiervan als louter onzin bestempeld werden, om uiteindelijk dan toch aanvaard te worden. Als typisch voorbeeld in dit verband moge gelden zijn paradoxaal-schijnende equatie: volume der besparingen = volume der investeeringen (savings-equal investments). Het vraagstuk der tewerkstelling, dat reeds lang zijn aandacht inbeslaggenomen had, werd - na eerst in populairen vorm behandeld te zijn geweest, in ‘The Means to Prosperity’ - in academische termen verwerkt in zijn ‘The General Theory of Employment, Interest and Money’. Weer krijgen we hier een magistraal werk dat door ‘The Economist’ bestempeld wordt als ‘the Keynesian Bible’. Daar het aangevuld met nieuwe inzichten, een synthese is van zijn vroegere opvattingen, vergt de studie er van een zeer ernstige voorbereiding. Keynes zelf schrijft in de inleiding, dat het werk enkel bestemd is voor genoegzaam ontwikkelde economisten. De inkleeding van de heele redeneering in den vorm van een mathematische formule maakt het nog meer ontoegankelijk. De uiteindelijke conclusie komt hierop neer, dat enkel een politiek gericht op wijziging van het volume der investeeringen er in kan slagen verandering te brengen in den graad van tewerkstelling. Voor een verhooging van deze laatste staan twee wegen open: primo een vermindering van den rentevoet en secundo een actieve investeeringspolitiek vanwege de overheid, door een ruim programma van openbare werken.

Lord Keynes nam persoonlijk maar een gering deel aan de tallooze polemieken waarvan zijn werk het voorwerp uitmaakte. Zijn twee groote werken spreiden zoo'n weelde van nieuwe ideeën ten toon dat ze werkelijk een ideaal arbeidsterrein vormen voor de economisten van morgen. Vooral bij de jongeren telt hij ontelbare bewonderaars en geestdriftige verdedigers. Meer dan eens heeft men gemeend hem het verwijt te moeten maken van inconsequentie met zijn eigen ideeën. Begripsbepalingen en theorieën wijken in latere versie soms aanzienlijk

[p. 437]

af van hetgeen vroeger hiervoor door hem verkondigd werd. Vele beweringen zijner critici berusten echter dikwijls op verkeerde interpretatie. De meester zelf bekommerde zich weinig om zijn vroegere opvattingen. Hem boezemden voor alles actueele problemen en toestanden belang in. Waar een bepaald begrip verouderd bleek in verhouding tot de evolutie, die ondertusschen haar gang gegaan was in de economische realiteit, diende het onmiddellijk veranderd en geactualiseerd. Zelden bereikte een wetenschapmensch, wiens discipline hem zoo streng bindt aan antecedenten, zoo'n originaliteit. Hij was het trouwens, die den hoeksteen legde voor het grootsche plan voor sociale veiligheid van zijn land- en tijdgenoot W. Beveridge.

Nog één maal zou hij blijk geven van zijn wonderbare overredingskracht in zijn ‘How to pay for the War?’ Een concreet financieel vraagstuk, nl. de financieering van den tweeden wereldoorlog, behandelt hij door een eenvoudig beroep op het gezond verstand. Een systeem van gedwongen sparen krijgt bij hem de voorkeur over een sterk verhoogden belastingdruk. Van dit systeem zag hij trouwens vooral het groote voordeel voor den Engelschen arbeider. Op 8 April 1943 publiceerde de Engelsche regeering, onder den vorm van een witboek, een Keynes-plan voor de naoorlogsche financieele en economische politiek. Het plan en de maker speelden een zeer aanzienlijke rol bij de voorbereiding van de voor de heele wereld zoo belangrijke akkoorden van Bretton Woods. Als liberaal economist bleef zijn geloof rotsvast in de onvervreemdbaarheid der eeuwige rechten van het individu. Wat hem echter niet belette, vroeg reeds, ‘the end of laissez-faire’ te verkondigen, dat hij wenschte vervangen te zien door ‘purposive direction’ van het sociaal-economisch leven.

Deze korte beschouwingen over Lord Keynes als philosoof, economist en hoog ambtenaar van de Britsche regeering, kunnen we niet sluiten zonder ook nog enkele woorden te wijten aan den mensch.

‘The Observer’ noemt hem ‘an intellectual man of action’. Bij een debat over monetaire aangelegenheden zorgde hij er steeds voor dat bloemen prijkten op de tafel waar om heen de besprekingen gevoerd werden. Onder zijn vele eeretitels noemen we dezen van organisator van het Camargo-ballet, financier van de ‘Cambridge Arts Theatre’, president van de ‘Council for Education in Music and Arts’. Als bewonderaar der kunst maakte hij zijn woning tot een verzamelplaats van meesterwerken der beeld- en schilderkunst. Over dit facet zijner veelvuldige persoonlijkheid zal de toekomst ons waarschijnlijk nog meer brengen. Een zijner groote verdiensten was, aldus de melding die in vele Britsche bladen voorkomt, dat ook hij, net zooals de soldaat op het slagveld, stierf in dienst van zijn volk.

A. DEVREKER