De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 385]

Holland-Belgie of de litteraire draw

Een appel tegen den dorst der staatkundige ontgoochelingen

VRIJDAG, 17 Mei 1946, te 10 u. 17 hebben we ons voor het eerst op Nederlandschen bodem laten scheren. In vereenvoudigde spelling dan nog, want op de ruit stond in klassieke witte Lutetia-letter ‘Heren’.

We waren nooit in Holland geweest, behalve op Dauwtrappertjesdag en dan nog niet verder dan Domburg op Walcheren, waar de Roemeensche Carmen Sylva haar royale gedichten tegen de branding van de Noordzee opmurmelde.

Verder waren we nooit willen gaan.

We behooren tot diegenen, die steeds een droom in reserve houden. Wie alles heeft gezien, is moe en heeft geen illusies meer. Gerbault is er met zijn prauw op uitgetogen om het laatste onbewoond eiland van den Pacifiek te gaan ontdekken en daar de uiteindelijke sereniteit te vinden. Wat één oplossing is. Wij waren voorzichtiger geweest en hadden als Utopia iets dichters gekozen, een streep grond, die we in onzen ouden dag nog konden bereiken, na alle land- en zeekaarten te hebben toegerold, en waar menschen woonden, die een taal spreken, waarvan het onder de knie krijgen geen nieuwe mondstanden meer vereischte.

Dat land achter de kim was Holland.

Holland, het paradijs van de zuivere uitspraak; Holland, het land van den kloeken en onaantastelijken gulden; Holland, de voor ons ietwat melancholische voortzetting van Zwin en Schelde; Holland, waar Gorter's ‘Mei’ ligt begraven en waarvan de cursorische verklaring in onzen atheneumtijd, samen met een gedicht van Van de Woestyne, aanleiding was om ‘het’ zelf eens te probeeren.

Wie het land van zijn droomen ingaat, ontdoe zich van zijn schoeisel. De bewerking in het kapperssalon te Amsterdam had derhalve een gewisse symbolische beteekenis. We werden er namelijk ontdaan van de gekende Belgische stekeligheid, waarvan de kiemen, de onze althans, den vorigen dag waren gelegd te De Panne, in het duin, waar de zilverdistel bloeit.

We zijn te vroeg naar Holland geweest. Waar moeten we nu heen. Toch hebben we geen middel verzuimd om de kennismaking zoo lang mogelijk uit te stellen.

De aarde leek ons te laag bij den grond. Dit is de weg der mieren, die een broodkruimel willen veroveren. De zee, toen we haar verlieten, vertoonde een effen horizont; geen galjoen, geen zwaan voer halzend op ons af.

Er bleef de lucht. We dachten aan de route der engelen, zwatelden Vondel na ‘Mijn Belial ging heen op vlucht van vleugels drijven’ en deze wijze van benaderen leek ons de eenige waardig van het doel.

De val van Icarus

Voor 475 fr. bieden de geconjugeerde inspanningen van de Sabena en de K.L.M. u op een ordentelijk uur - wat voor droomers, synoniem van slapers, van het allergerieflijkste belang is - hoogstaande dingen aan:

[p. 386]

1. Een geclubd salon, waarin zich met internationalen zwier charmante dames en heeren bewegen en waaronder nooit het rijke, oude paar ontbreekt, dat hond, kat of papegaai aan de zorgen heeft toevertrouwd van den huisknecht, die nu, ginds in de verre villa, tusschen de goudregens, de late vreugde beleeft zelf heer te zijn.

2. Luchtkaarten, die u met een mager wordenden pijl van Croydon naar Australië schieten en die op ongeëvenaarde wijze den trots in u versterken, dat ge thans eindelijk weet wat reizen is.

3. Een autocar, die niet in panne valt tusschen de Koninklijke straat en Evere en die weemoedig wordt nagekeken door al de Brusselsche dactylo's en ministeriebedienden, welke zich precies op dat uur naar de kruk op de zooveelste verdieping begeven.

4. Niet al te ingewikkelde formaliteiten van Tol en Veiligheid, met krijt-krullen op uw valies en pakken van het hart wegnemende stempels.

Merkt gij, lezer, hoe teeder en hoe complex meteen er gezorgd wordt, opdat gij buiten de sfeer van uw naderenden droom wordt gehouden? Een vliegveld is een gedicht. Een sonnet. Er is orde en de rijmen ronken regelmatig.

Daar vallen ze stil. De Douglas, waarmede gij vertrekken zult, stond vijf en veertig minuten geleden nog op Schiphol, in het hart van uw droom. Er stappen heeren uit, waarschijnlijk ambassadeurs en spionnen, potlood- en luciferskoningen. Ze hebben een klein verdacht valiesje bij en dragen hun gabardine op den arm, zooals een gabardine alleen op een vliegveld kan gedragen worden.

De pijp uitgeklopt tegen het bordje, waarvan ge alleen den Engelschen tekst leest, omdat die op de beleefdste manier vraagt niet te rooken, nog even het Brabant van Ruusbroeck, dien anderen hoogvlieger overschouwd (nog nooit lagen de verten zoo donzen) en ge zit.

Feitelijk zit ge reeds in Holland. Een Belgisch schip op de Amazonerivier blijft België; een K.L.M.-vliegtuig te Evere is Nederland. De steward versterkt u trouwens onmiddellijk in dit besef. Hij biedt u een kaart aan, waarop de route, zonder den minsten kronkel, een roode lijn trekt, vlak het noorden in.

We vliegen. Aan uw sidderende (buur) vrouw wijst ge twaalfhonderd meter lager Vilvoorde aan.

- Pardon, meneer, verbetert de charmante steward, dat is Lier.

Een beetje onthutst kijkt ge langs bakboordzijde. Uw eer staat op het spel. Ge krijgt nog een kans, over enkele minuten moet Antwerpen opdoemen met zijn Schelde-elleboog en dezen keer zult ge u niet kunnen vergissen. Maar Antwerpen komt niet en grinnikend fluistert ge uw reeds minder trillende vrouw toe:

- De steward kan zich ook vergissen. Het moet toch Vilvoorde zijn geweest.

Het ondermaansche schaakbord schuift zeer traag voorbij. Roelants heeft reeds opgemerkt dat we den wind in het gat hebben. De wolk, die haar schaduw onder ons afwierp op de roze pouffe van een dorp, verschuift inderdaad lichtjes met ons mee.

Vliegen we reeds twintig minuten? En Antwerpen dan?

[p. 387]

- Daar! Achter ons!

- Breda, meneer.

We geven het op. Gelukkig. Holland zelf helpt mee opdat zijn ontdekking met de grootste aardrijkskundige verwarring zou gebeuren.

Een blik op den altimeter zet onze borst uit. Wij rijzen nog, bijna vijftienhonderd meter. De Vlaamsche letteren nemen werkelijk een hooge vlucht.

Een dame achter ons wordt groen, we moeten in een luchtzak zitten, want dalen plots enkele honderden meters.

Delta van het Hollandsche diep met honderd haarvaten, Lek, Amstel. Nu zal het gebeuren. We geven de verraderlijke kaart terug, schaal 1.650.000. Alle sappen van aders en weefsels worden wakker, we vloeien weg, een schok.

Schiphol.

Het heeft drie en veertig minuten geduurd. Zij, die met den trein komen, moeten nu ergens ‘Kontich-kazernen’ lezen. Over zeven uren zullen we ze afhalen in Amsterdams Centraal Station. Over een kwartier vertrekt onze Douglas 3, vroeger een Dakota voor parachutisten, opnieuw naar Brussel, met een lading Hollandsche rozen. Kwart voor elf zal ze dalen te Evere. Het gros van de Vlaamsche literatuur zal dan reeds te Esschen zijn...

Ontmoeting op het Leidsche plein

Arthur van Schendel moest eieren hebben. Roelants heeft ze mee. Binnendijk drinkt gaarne koffie, we hebben ze mee. Van Vriesland rookt gaarne tabak, we hebben er mee, de wettelijk toegelaten hoeveelheid natuurlijk. Nederland vraagt echter ook andere dingen dan brood. We hebben ook de spelen mee, tijdschriften en een enorme hoeveelheid welgezindheid. Op geen van beide maken de Hollandsche tolbeambten de minste opmerking en een kwartier later springen we uit de K.L.M.-bus, op een stemmig druk plein, dat Roelants, onze landpiloot, het Leidsche Plein noemt.

Voorzichtigheid wordt geboden. We zijn in het hart van Holland, in de kern van onzen droom.

Nog niet, want eerst moet de huls worden gebroken en die is: de drukte van de hooge, blonde Hollanders, die per se op de eenige voorbijgaande tram moeten; het majestatische zitten van de ietwat kleinere en wat minder blonde dames, die het stuur van hun fiets vasthouden, als staken ze een kinderwagentje voort; in correlatie hiermee, de eerder ratelende fietswielen over het asfalt, want fietsbanden zijn er niet, tenzij men een reep als dusdanig mocht beschouwen. Maar dat doen we niet, de wielen loopen werkelijk op hun tandvleesch; twee mannen, die met trage gebaren elkaar in gebukte houding beloeren, om dan met een zwier en een zwaai een handstand uit te voeren, een paar oogenblikken sidderen van inspanning, plots weer normaal op hun voeten terecht komen en met de muts rondgaan om een paar centen, wat ons zeer sympathiek voorkomt, want bij ons werken de bedelaars minder.

De eerste sfeer is doorbroken; wat der dagelijkschen menschen is, hebben

[p. 388]

we geresorbeerd; daar vloeit nu het echte Amsterdam open, onder een schuchtere meizon. Het is hier goed, rustig, degelijk, vertrouwd. Het kan ons niet schelen of Amsterdam, dit Amsterdam tot de twintigste eeuw behoort of tot de XVIIe. Wij zijn hier altijd geweest en duwen de gedachte van ons af dat deze indruk te wijten is aan het feit dat we zonder urbanistischen overgang van de Brusselsche Kruidtuinlaan op dit Hollandsche plein zijn terecht gekomen. Zoo is Brussel niet, hier wordt vooreerst geen Fransch gesproken maar dat zuivergehouden Nederlandsch, dat meteen onze wanhoop was en het uiteinde van ons cultureele streven. Voor ons is Amsterdam als een gezeefd Brussel, het doet ons denken aan een schoonen hoop tarwe, effen van lijn maar toch korrelig genoeg om geen dood zand te zijn. We vergeten dat we stappen want eensklaps lezen we ‘Vondelpark’. Alleen die naam zet een orgelpunt boven den warm aangehouden cellotoon die ons door het hart streek. ‘Vondelpark’. Wij zijn ingeburgerd. Het mirakel van de literatuur heeft zich voltrokken, de communiceerende vaten hebben gewerkt.

De programma's

Een paar maanden geleden zijn de Nederlandsche schrijvers ons in volle sneeuwtempeest komen bezoeken. Ze beweren dat we hen voortreffelijk hebben ontvangen. Tusschen deze meiregenvlagen in zoeken wij nog een beter woord dan ‘voortreffelijk’. Reuze-voortreffelijk dan...

Verbroedering van broers is onzin. Minister van der Leeuw had volkomen gelijk, toen hij, terwijl zijn vrouw aan het sterven was thuis, in een tafelspeech beweerde dat het voortaan moet uit zijn met toenaderen en welkom. De Hollandsche vrienden kunnen zich thuis wanen in België en wij van onzentwege mogen aanzitten, zelfs in privé-clubs als ‘De Koepel’, zoo dikwijls als we willen. Alle ijs des harten is gebroken.

Toch zouden we te kort schieten aan nuchterheid, bijaldien we zouden meenen, dat er verder niets meer te overbruggen is. Gelukkig zijn de Hollanders nog niet verbelgischt en de Belgen niet verhollandscht. Herman Teirlinck, die eveneens van de partij was, heeft ginds het schoone woord genomen om op charmante doch nadrukkelijke wijze te verklaren dat wij zeer kameraadschappelijk met elkander moeten omgaan, doch dat we vooral onszelf moeten blijven. Kon dit in sommige ooren wat bevreemdend klinken, het is de volle waarheid.

Als de Hollanders wilgen zijn en wij populieren, dan is dit geen enkele reden om tegennatuurlijke kruisingen voor te stellen. Het is voldoende dat we langs denzelfden grachtzoom staan en het gemurmel van onze looveren tot harmonie trachten te brengen.

Wat ons opviel is een gevoel van bewondering, die nog geen jaloerschheid is dat de Hollanders tegenover onze kunstprestaties betuigen. Het is altijd moeilijk om na te gaan in welk land de grootste artisten zitten. Voor dezen oorlog hadden we den indruk dat Holland ons litterair voor was. Holland zelf, bij monde van Greshoff o.m., verzuimde niet ons af en toe op onze ware proporties

[p. 389]

te wijzen. Welnu, op dit oogenblik zien de Hollanders een beetje naar Vlaanderen op. Zij benijden ons bijvoorbeeld onze jonge romanciers. Waarop wij onbevangen verklaren dat ze in Bertus Aafjes een jongen meester in de poëzie van formaat gevonden hebben.

Het mangelt in Holland niet aan litteraire tijdschriften. Maar toen onze vrienden inzage kregen van het Nieuw Vlaamsch Tijdschrift en de uiterlijke gestalte er van bekeken, bekenden ze spontaan dat zij het nog zoover niet hadden gebracht en in geen geval dergelijken staf van medewerkers zouden kunnen in linie stellen.

De allergrootste verrassing bleek de uitvoering van ‘Jeanne au bûcher’ in het Concertgebouw. Wie Lodewijk De Vocht met Het Nationaal Orkest en de diverse zangers en koren dit oratorio van Claudel en Honegger zag leiden, kwam werkelijk diep onder den indruk van deze prestatie. Er werd zelfs geweend in de zaal, niet om het lot van Jeanne d'Arc maar uit pure esthetische mobielen.

De dichter Martinus Nijhoff, directeur van den Dienst der Schoone Kunsten, bracht niet alleen, op het banket, aangeboden door de stad Amsterdam, hulde aan de uitvoering, maar hij bekende openhartig dat dergelijke kunstontplooiing in zijn vaderland tot de onmogelijkheden behoort.

Het waren werkelijk verheugende dagen, die geen enkel Waalsch congres kan bederven. Daarenboven was Louis Piérard aanwezig, die immer sprak namens toute la Belgique.

De Vlaamsche gasten werden in Amsterdam gewenteld van banket naar banket Elke facet van cultureel Nederland glom culinair en oratorisch in onze richting. De Regeering, de Burgemeester en de Wethouders van Amsterdam, de P.E.N.-club, de sociëteit ‘De Koepel’ hebben ons werkelijk vertroeteld. Persoonlijk mochten we dan nog aanzitten bij de redactie van ‘De groene Amsterdammer’ en in het Chineesch restaurant van den Dam werden kruisbanden ‘gesmeed’ van eeuwigdurende sympathie.

La petite histoire

Individueel hebben de Hollandsche schrijvers en uitgevers zich afgesloofd voor ons. Ze gaven hun beste bed weg, haalden hun laatste goeie flesch boven, vroegen of ze ons bij den voornaam mochten noemen en het hartroerendste dat we meemaakten geschiedde aldus.

Achilles Mussche had een Belgischen hoed meegebracht, voor zich zelf wel te verstaan. Het was een mooie hoed, een Zondagsche, misschien ten hoogste drie maanden oud. Zekeren avond, den laatsten van ons verblijf ginder, dwaalden we de trappen af van ‘De Koepel’ en wachtten bij de kleedkamer op ons gerief. Welnu, de hoed van Achilles Mussche was verdwenen. Toen iedereen gediend was, bleef nog één hoofddeksel over, een goede, degelijke Hollandsche hoed, twee maanden oud schatten we. Wat was er gebeurd? Een vriend van de Vlamingen had zijn sympathieën zoo ver gedreven dat hij een herinnering wilde be-

[p. 390]

waren aan ons bezoek en hij had hiervoor Mussche's borsalino gekozen. Den zijnen had hij eerlijk in de plaats gehangen. Dat noemen we uitwisseling, m.a.w. onder één hoedje gaan zitten. Wie zich het meest amuseerde was natuurlijk Mussche zelf, toen iemand achter hem zei: ‘De twee Vaderlanden van mijn... Hoed’

Nog andere herinneringen zullen ginder bewaard blijven.

De club ‘De Koepel’ had dien avond ook een hondje aangenomen en onder luidruchtig applaus stelde Antoon van Duinkerken voor het lieve dier den naam ‘Toussaint’ te geven. De Vlaamsche letteren worden ginder thans gestreeld als nooit te voren.

Charmant waren ook de borrelende wapenfeiten van Bertus Aafjes en Bert De Cort. In den vroegen ochtend kon men het aandoenlijk schouwspel gadeslaan onze twee poëtische poulains in elkanders armen en met verlaagd zwaartepunt te hooren verzen voordragen. Kwade tongen zullen beweren dat zij rijmen zochten op borrel, doch die tongen behooren aan prozaschrijvers. Die hadden namelijk de legende willen ter wereld brengen dat de dichters horizontaal waren huiswaarts gekeerd en zij, de straffen, verticaal. Wij, die tot geen van beide groepen behooren, beweren dat alles er deftig is toegegaan. Dichters zijn daarenboven altijd bedwelmd en hebben derhalve meer training dan de vertellers.

Besluit

We merkten op dat de Hollanders tot meer opofferingen blijken bereid te zijn inzake ravitailleering dan de Belgen. Ofschoon de uitstalramen vol liggen met sigaren - bij de tabakhandelaars ten minste, - zonder zegels is het nutteloos voor de toonbank te gaan staan. Alles is op den bon. De Hollanders zijn voorzichtig met hun betrekkelijke weelde en ze sputteren vooral niet.

In een eetgelegenheid, in het midden van de stad, werd door iemand om een glas spuitwater gevraagd. Spuitwater was er, maar het werd opgediend, na veel verontschuldigingen, in een tas. Er is geen glas. Aan dergelijke bijzonderheden merkt men hoe zeer het land nog te lijden heeft.

Maar Nederland komt dit te boven.

Ofschoon er geen papier is, kan men er heel wat boeken koopen. Weinig recente echter. Nauwelijks is een verzenbundel of een roman van een bekend man uit de drukkerij, of een week nadien is het boek uitverkocht. Dit is meteen de reden waarom er niet al te veel over de grens komt.

Morgen komt alles terecht en dan zullen we opnieuw in volle sereniteit het Hollandsche boek kunnen koopen.

We hebben vaarwel gezegd aan de Amsterdamsche unieke grachten en hun gesublimeerd provincialisme, en zijn beladen met genegenheid en kopij en boeken teruggekeerd. Holland dat enkelen tijd geleden onbereikbaar was, is opnieuw teeder gekleurd in onze ‘Géographie cordiale de l'Europe’.

K. JONCKHEERE.