De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 253]

Meeningen over de novelle ‘Regen’ van Hubert Lampo

UIT het essayistisch werk van Lampo wisten we reeds dat hij sympathiseerde met het litterair procédé dat door Johan Daisne werd toegepast. Dit blijkt thans zeer duidelijk uit het feit dat Lampo zich in zijn novelle ‘Regen’ (bijvoegsel ‘Zondagspost’ van 10-2-46) eveneens aan het surrealistische genre heeft gewaagd.

We moeten hier nochtans onmiddellijk aan toevoegen, dat Hubert Lampo zulks voorzichtiger deed dan de Gentsche auteur.

Waar Daisne in zijn werken definitief breekt met de gangbare roman- en novelleconstructie door den lezer te verplichten zijn schepping - zoowel reëele als surreëele - zonder aarzelen te aanvaarden of te verwerpen, daar laat Lampo een diplomatische veiligheidsmarge. Laat ons dit even verduidelijken. Waar bv. Daisne de reïncarnatie behandelt - reïncarnatie die uiteraard buiten het terrein van het rationeele en empirische valt - daar aarzelt hij niet dit verschijnsel als waarheid, als een absolute normaliteit voor te stellen. Zoo ook in zijn tooneelstukken verwerkt hij conflicten en toestanden die aan de nuchtere sceptici als bokkesprongen van een overprikkelden geest verschijnen. Doch daar bekommert hij zich niet om. Wie deze spiritueels actie niet wil volgen, aanvoelen of aanvaarden, is daar vrij van, doch Daisne duldt geen compromis door een publiek tegemoet te komen dat niet tot de kern van zijn kunst kan of wil doordringen. Zoo stelt hij in ‘De Trap van Steen en Wolken’ een leven op het tweeledige plan voor: het reëele en alledaagsche leven van een normaal mensch en het surreëel bestaan van denzelfden persoon. Zulks komt overeen met twee menschelijke activiteiten: ‘doen’ (gewoon leven) en ‘droomen’ (hetzelfde leven herscheppen in overeenstemming met een geestelijke conceptie).

Anders uitgedrukt en herleid tot de meest simplistische voorstelling, stemt zulks overeen met het materieel leven en het leven des geestes. Dit leven des geestes droomt de mensch zich als het ideaal; het kan slechts geleefd worden wanneer het eerste leven niet oppositair is aan het tweede. Wat neerkomt op een volstrekte onmogelijkheid: steeds zal het reëele leven, in de beteekenis van banale alledaagschheid, het ideëele en ideale leven dwarsboomen en derhalve onmogelijk maken. Hieruit volgt dat dit laatste leven steeds van spiritueelen aard is.

Welnu, dit spiritueele materialiseert Daisne in zijn kunst, zoodoende dat hij naast het gewone het andere leven stelt, even aanvaardbaar, doch op een ander plan. Als hij nu in ‘De Trap van Steen en Wolken’ deze dualiteit voorstelt, dan doet hij zulks met ernst en overtuiging. Hij vraagt niet te gelooven en aan te nemen. Hij eischt dit van den lezer en dat is als kunstenaar zijn recht.

In de novelle ‘Regen’ van Lampo wordt ons ongeveer een zelfde thema voorgesteld als in ‘Renée’ van Daisne, weliswaar anders geïnterpreteerd door

[p. 254]

andere polarisatie en volledig verschillend naar technische uitwerking en situeering, maar toch met een identieke kern: de reïncarnatie.

Lampo doet zulks op zijn manier: eveneens ernstig, er voor zorg dragend de bijzondere atmosfeer te laten aanvoelen door wendingen, die enkel een subtiel en rijk gemoed suggereeren, i.e.w. hij doet zulks meesterlijk.

Dat hij de belofte die hij in de Vlaamsche literatuur was meteen tot een zekerheid heeft herschapen, laten we buiten discussie. Enkel dit eene nog: hij is een auteur van de jongste generatie en staat borg voor de toekomst van de Vlaamsche letterkunde. Dus... doch laten we niet afdwalen.

Wij zegden dus dat Lampo voorzichtiger is. Hij laat een marge voor de critici, die het ‘droom’-gedeelte in de pejoratieve kwalificatie van ‘totaal fantastisch’ zouden kunnen situeeren. Door twee personages te scheppen - de toehoorder en de verteller - weet hij een gevaarlijke klip. te omzeilen. Hij zelf, de auteur, neemt geen standpunt in, omdat hij arbitrair blijft. De toehoorder luistert en de verteller verhaalt het ‘sprookje’ van de reïncarnatie.

Wat doet de toehoorder? Hij reageert niet en laat aan het scepticisme carte blanche.

Wat doet de schrijver? Hij concludeert niet en doet dus in feite hetzelfde van den toehoorder.

Lampo heeft, schijnbaar, geen duidelijke stelling genomen. Hij liet een speelruimte. Wie het surreëele van de reïncarnatie wil of kan aannemen, is vrij. De anderen kregen de keuze het te verwerpen, met dien verstande dat ze mogelijks - in het allergunstigste geval - het esthetische van het irrationeele novelle-gedeelte zullen naar waarde schatten. Doch eischen dat men zulks voor waarheid - in de minst philosophische beteekenis van dit begrip - zou aanvaarden, dat deed hij niet.

En of zulks nu een eigenschap of een gebrek is, wenschen we liever in het midden te laten. Hoofdzaak is dat hij zijn oeuvre en de Vlaamsche literatuur met een merkwaardig stukje proza heeft verrijkt.

De lezing van deze novelle bevelen we aan al de literatuurliefhebbers aan, inzonderheid aan de geniepige criticasters die de jongste Vlaamsche letterkunde met een ongemotiveerd genoegen als provincialistisch en hopeloos bestempelen.

Men vraagt zich af waarom?

Rik LANCKROCK