De Vlaamsche Gids. Jaargang 30

[p. 56]

Prof. dr. Maurits Basse

HET ligt niet in onze bedoeling, van dezen bescheiden letterkundige, leeraar en voorman, een volledig levensbeeld te schetsen. Dit kan later eens geschieden. We hebben reeds in 1939, toen hij door vrienden en vereerders werd gevierd, de gelegenheid gehad, op zijn literaire verdiensten te wijzen. Laten wij thans even den mensch herdenken.

Op 18 Februari 1944 ging prof. Basse heen, op 75-jarigen leeftijd. Hij maakte de ook door hem zoo vurig verwachte bevrijding van ons vaderland niet meer mede; maar hij zag ze toch in het verschiet. Zijn geest gaf dit sterkte en hoop; zijn hart kwam echter niet tot bedaren en bleef ontroostbaar; want de oorlog had hem zijn dierbare echtgenoote ontnomen.

‘Mijn jaar is slecht begonnen’, schreef hij ons op 22 Januari 1941. ‘De hartziekte van mijn vrouw heeft op gevaarlijke wijze toegenomen, en ik vrees het ergste. Zij is 65 jaar oud, maar ik zou ze nog honderd jaar willen behouden. Ik moet mijn lot afwachten.’

Den volgenden dag ontsliep mevr. Basse. Alhoewel hij met teedere zorgen door zijn kinderen was omringd, toch heeft prof. Basse steeds diep dit gemis gevoeld en altijd kwam hij er in zijn correspondentie op terug, met de roerende aanhankelijkheid en de taaie vastberadenheid, hem beide eigen.

We zijn nu en dan eens naar zijn stemmig hoekhuis aan de Hofstraat en het ‘Paradijspark’, te Gent, getrokken, om met hem wat te praten. Zijn weduwnaarseenzaamheid drukte op hem en versterkte zijn neiging tot zwaarmoedigheid. Hij bleef daarin zijn diepsten aard getrouw. Hoewel hij zoo vaak een gewaardeerd en gevierd humorist was (getuige zijn jeugdnovellen, zijn brieven in ‘Het Volksbelang’, zijn lessen), toch merkte men ras op, dat zijn romantiek naast de lichtzijde, ook een rijk geschakeerden schaduwkant had. Hij kon soms zoo zwaarmoedig zijn. Op het Gentsche Atheneum hebben wij ons dikwijls afgevraagd, waarom hij, de schrijver van ‘Pet, Pijp en Schaats’, zoo zielsveel, zoo eenzijdig veel van de droefgeestigheid der gezusters Loveling hield, zoo bewonderend over Vuylsteke's mannelijke onbuigzaamheid en bitter-sterk pessimisme kon spreken, zoo hoog met de wereld van Byron en Tennyson opliep. Als leerlingen begrepen we het toen niet; maar we hielden allen van hem, alhoewel we zijn neerhalen van de modernen nooit aangenaam vonden. De eerste, die ons toen op prof. Basse's verdiensten als schrijver en geleerde wees, was prof. Frank Baur, zijn collega.

Prof. Basse sprak met overredingskracht; maar een zekere toon van ik weet niet welke verbittering, een soort van neiging om het contact tusschen hem en de jeugd voortdurend te verbreken, een soort van ontoegankelijkheid, beletten dezen strijder datgene te veroveren, waarvoor hij hardnekkig en herhaaldelijk opkwam. Hij zocht geen succes als letterkundige, geen populariteit als leeraar. Zijn woord, zijn houding getuigden van dit gedurig worstelen tegen vooroordeelen, zoowel politieke als philologische en letterkundige. Zijn eigen meening

[p. 57]

drong hij niemand op en hij was zeer breed voor andersdenkenden; maar hij bond telkens opnieuw den strijd aan tegenover kwaadwilligheid en onbegrip. Dan deed hij er nog ‘een schepje bij’. Meer dan eens, bij een discussie met franskiljonsche studenten in de klas, wanneer het over de vervlaamsching der Gentsche hoogeschool ging, gaf hij na twaalf uur een extra-les en hij liet ons niet vóór halfeen naar huis gaan. Dit strijdbare karakter beviel ons in Basse.

In zijn laatste levensjaren heeft de teergevoelige romanticus Basse het luidst gesproken. De pittige humorist zweeg: er was trouwens geen aanleiding meer tot lachen en glimlachen. Had Rosalie Loveling toen op aarde kunnen terugkomen, om er een pendant te schrijven voor haar onvergetelijke novelle ‘Meester Huyghe’, in haar verdienstelijksten biograaf en exegeet Basse, ontroostbaar in zijn weduwnaarsmart, hadde zij het beste model gevonden. Dooden roepen dooden op. En zoo herinner ik mij een namiddag bij prof. Basse, terwijl wij elkanders oorlogstabak keurden en een vredespijpje stopten, dat wij over bijna niets anders praatten dan over de Lovelings, George Sand (van wie hij verscheidene boeken opnieuw aan 't lezen was), Helena Swarth en de gezusters Brontë. Ik geloof, dat toen reeds prof. Basse zijn Paradijs aan het voorbereiden was, de wereld van zijn voorkeur, waarin het goed is eeuwig met de dierbaarste afgestorvenen te leven, na een verdienstelijk leven op aarde, zooals het zijne. ‘Beatrice’ (in de drie beteekenissen: die van Dante, die van Rosalie Loveling en die van prof. Gaston Colle) wenkte, dringender en dringender.

De terugkeer tot de koude oorlogswinteraarde was ontgoochelend. Wij namen afscheid van elkaar. Ik heb prof. Basse niet meer teruggezien, wèl nog geschreven. Op het einde verminderde zijn zichtsvermogen. Hij deed nog zijn best om in zijn brieven op de lijn te schrijven; doch het ging niet meer goed. Zijn geschrift ‘daalde’, in functie van zijn snel dalende levenscurve. De stoffelijke oogen weigerden dienst, de geestelijke zagen des te beter.

Prof. Basse, die ons heel wat leerde over het geestesleven uit de negentiende eeuw, zullen we niet vergeten.

Jan SCHEPENS