De Vlaamsche Gids. Jaargang 28

[p. 202]

Maurits Sabbe en de muziek

Maurits Sabbe was een muzikale natuur. Men denkt allicht dat literatuur en muziek vanzelfsprekend samengaan. Toch zou het een dwaling zijn te gelooven dat een schrijver, zelfs een dichterlijk prosateur, met muzikalen smaak moet bedeeld zijn. Ik heb meer dan een uitstekend literator ontmoet, die van muzikaal begrip totaal verstoken is. Wat trouwens niets wegneemt van de voortreffelijkheid van hun letterkundige produktie. Maurits Sabbe behoorde tot de andere soort, tot diegenen die met het gevoel voor de muziek bedeeld zijn. Dat blijkt uit zijn werk, zooals het bleek uit zijn persoonlijkheid; want wie hem gekend heeft, weet dat hij de muziek beminde, dat hij ze met kennis en goeden smaak wist te waardeeren. Hoe kon het anders, wanneer wij denken aan zijn dichterlijken aard, aan zijn goedige inborst, aan zijn geest die gemakkelijk melancholie en humor wist te vereenigen, aan de gevoeligheid die door gansch zijn werk trilt?

Een zoo ontvankelijke natuur zou zich door de kunst die het meest tot het gemoed spreekt, laten verteederen en bezielen. Zijn opvoeding en het kader van zijn jeugd moesten nog bijdragen om zijn natuurlijke disposities te ontwikkelen. Ik zal niet beweren dat het provinciale Brugge zijn muzikalen smaak moest aankweeken. De mystieke atmosfeer moest nochtans in een ontvankelijk gemoed de kiemen leggen van een eerste, niet scherp afgeteekende, doch daarom niet minder intense muzikale stemming. Als een receptief kind heeft hij de klanken van den beiaard uit den Halletoren, die alle andere torenmuziek te Brugge overtreft, ingeademd met de Brugsche lucht. De zware bronzen tonen, het fijn gerinkel der bellen zijn de begeleiding geweest van zijn kinderjaren. Hij werd begoocheld door de orgels in de Brugsche kerken. Vader Sabbe was een overtuigd beminner der muziek. Hij zal zijn geestdrift wel niet verborgen hebben. Met den gloed en de bezieling van een propagandist heeft hij op zijn kinderen de liefde tot de

[p. 203]

muziek, vooral tot de Vlaamsche, overgedragen. Daarbij was Julius Sabbe een der groote vrienden van Peter Benoit. De jonge Maurits is van kindsbeen af, door de gesprekken die hij t'huis hoorde, vertrouwd geweest met den Vlaamschen Meester. Deze was toen in volle ontluiking en zou de Vlaamsche muziek op nieuwe banen voeren. Peter Benoit kwam bij Sabbe aan huis. Men kan zich voorstellen welken indruk de groote man op een jong gemoed moet gemaakt hebben! Den Meester in levenden lijve zien, hem over muziek hooren spreken, over eigen werk, over de mogelijkheden der Vlaamsche muzikale Renaissance, meer was er niet noodig om den jongen Sabbe te overtuigen van Benoit's genie, en dat er voor onze toonkunst een mooie toekomst was weggelegd. En P. Benoit was niet de eenige. Naast den imponeerenden Meester was er de bescheiden, fijne figuur van Karel Mesdag, een Bruggeling evenals de Sabbe's en die meer met Maurits' natuur zal verwant geweest zijn.

Maurits Sabbe was begaafd met die welluidende warme stem die dikwijls in zijn redevoeringen en voordrachten tot ons hart heeft gesproken. Meermaals heb ik hooren vertellen dat hij, nog student, wel eens als zanger in feesten van het Willemsfonds optrad. Dat hij méér dan een gewoon amateur was, blijkt uit de tucht die hij zich heeft opgelegd, met zelfs in zijn studententijd lessen van zang te volgen in het Conservatorium van Gent.

Met die begaafdheid en met zijn behoefte om goede concerten bij te wonen, moest hij heel wat muzikale ondervinding opdoen. Ook anderen hebben dat voorrecht, doch weinigen bezitten de begaafdheid om hun muzikale wetenschap in geleerde geschriften en letterkundige creaties te verwerken.

Laat ons een oogenblik den geleerde herdenken. Geen wonder dat ook hij, gelijk zijn Vader, over Peter Benoit zou schrijven, wat hij reeds deed in 1892, in het Nederlandsch Museum. Drie en dertig jaar later verscheen zijn populair boekje over den Vlaamschen Meester. Zijn smaak voor de archaïsche vormen der muziek bewoog hem tot een studie over De Vlaamsche Opera in de XVIIIe Eeuw, en in Vlaanderen door de eeuwen heen werd hem Het Muziekleven in Vlaanderen toevertrouwd.

Als Vlaming en als dichter moest hij bijzonder bekoord worden door het Vlaamsche lied. Het beantwoordde aan zijn natuur.

[p. 204]

Florimond van Duyse heeft gezegd dat de dichterlijke waarde van het oude volkslied uit stillen eenvoud spruit, en dat het voor een goed deel zijn zachtheid en lieflijkheid aan de fraaie vormen onzer oude taal te danken heeft. Nu, stille eenvoud was immers een der eigenaardigheden van Sabbe? In het oud-Vlaamsche lied heeft hij aangetroffen wat ook op den bodem lag van zijn ziel: frissche lyriek en uitgesproken Vlaamschen volksaard. Het is Sabbe zelf die spreekt, wanneer hij in Het Kwartet der Jacobijnen aan een zijner personages deze woorden in den mond legt: ‘Vlaamsche liederen zijn bronnekens van oorspronkelijkheid die lang gevangen lagen en nu weer aan 't vloeien gaan. Zij voeden en laven onze kunst van morgen.’ Ook heeft Sabbe menig lied gedicht dat Vlaamsche toonkundigen zou inspireeren. Onder de besten moet ik in de eerste plaats Peter Benoit zelf noemen, die den Studentendronk componeerde op woorden van Sabbe. Verder Karel Candael, Leo van Gheluwe, Emiel Wambach met De Klokken van onzen Toren, Edward Keurvels met de vaderlandsche kindercantate Hooggetij, August De Boeck met Eeuwzang.

Hier moet ook een plaats worden ingeruimd aan Sabbe's lyrische lentefantazie Pinksternacht, getoondicht door Oscar Roels, waar de dichter oude liederen heeft ingelascht; daar heeft Sabbe weer den geest van Peter Benoit gehuldigd, die het volkslied beschouwde als den grondslag der nationale muziek.

Door zijn historische kennis, door zijn fijn begrip van de oorkonden, door zijn vertrouwdheid met het leven van ons volk in het verleden, was Sabbe aangewezen om te onderzoeken hoe het volk in muzikalen vorm lucht gegeven heeft aan zijn gevoelens van geestdrift en van satire. Ook op dat gebied heeft hij leerrijke studies geleverd, waaronder zijn boek Wat oud-Vlaanderen zong. Met die geschriften heeft Sabbe een eervolle plaats genomen in de reeks van geleerden, van Hoffmann von Fallersleben en Jan Frans Willems, langs Dr. Kalff, tot Paul Fredericq, Pol de Mont, Vercoullie, Florimond van Duyse, die de kennis van, en de liefde voor het Vlaamsche lied hebben ontgonnen en bevorderd.

Doch Maurits Sabbe was er de man niet naar om zich te vergenoegen met eruditie. Hij was immers eerst en vooral kunstenaar, en als kunstenaar heeft hij de gelegenheid gezocht en gevonden om zijn muzikale kennis en voorkeur doorheen zijn romans te

[p. 205]

vlechten. Van hem was niet te verwachten dat hij de muziek pedant zou te pas brengen. Daarvoor had hij te veel smaak en dien ingeboren takt die hem eigen was. Ja, het gebeurt wel een enkele maal dat met den muziekliefhebber ook de humorist om het hoekje komt kijken, - ik neem daarvan als getuige dat hij in Het Kwartet der Jacobijnen, met een archaïsch vleugje en fijne kennis van het provinciaal leven, door een philharmonie een fantazie doet spelen op Le Cheval de Bronze!

Onder al zijn werken moest zijn roman Het Kwartet der Jacobijnen aanleiding geven tot een ruime, ofschoon discrete, toepassing van de muziek. De titel reeds bevat een beloftex. Al wie van dat keurig werk genoten heeft, herinnert zich den aanvang, waar Dr. Mabesoone en zijn drie gasten worden voorgesteld, de zg. vier Jacobijnen die samen musiceeren. Hier neemt Sabbe de gelegenheid waar, om met fijne nuances een kwartet van Haydn te paraphraseeren, - voor elke beweging vindt hij de gepaste woorden om iets van de moeilijk vatbare muzikale emoties uit te drukken, waarmee hij lucht gegeven heeft aan zijn eigen bewondering voor Haydn's werk en stijl. Met merkwaardige beheersching der taal, in fijne keurige woorden, weet hij de eigenaardige bewegingen van het allegro, van het adagio, van de finale vast te leggen. Het is alsof de muzikale inspiratie van Haydn op den Vlaamschen dichter wordt overgedragen, die ze heeft weergegeven in een literaire synthese. Nog in meer dan een passus van denzelfden roman herkennen wij den muziekliefhebber, o.a. in de beschrijving van een landelijk bal, en in de lieflijke episode van de jonge meisjes die in een regenbui schuilen onder een beuk en strofen zingen van oude liedjes.

Ook in den Nood der Barizeele's komt een enkele maal muziek te pas, nl. waar Bietje op een wijsje van Mozart aan het dansen gaat, wat aanleiding gegeven heeft tot een charmante bewerking in het tooneelstuk Bietje.

Naast Het Kwartet der Jacobijnen en De Nood der Barizeele's heeft Sabbe zijn smaak voor de muziek uitgedrukt in de korte, maar zoo wel geslaagde schets die deel uitmaakt van zijn boek Vlaamsche Menschen, schets die den comischen titel draagt van een automatisch instrument, Sublime harmonie automatique. Zoo heet de muziekdoos die in een herberg van het Walenland wordt

[p. 206]

bewonderd. Voorzeker heeft Sabbe veel geleerder over de muziek geschreven, meer klassieke cultuur gelegd in de paraphrase van het kwartet van Haydn. Evenwel schuilt er in de kleine schets Sublime harmonie automatique nog iets anders, nl. de drang naar de vormlooze klanken die leven in herinnering, die komen aangewaaid uit onze jeugd, het weemoedige verlangen naar een deuntje, hoe stumperig ook, dat de melancholie van het leven bevat. Doch zelfs in zulk geval, dat hij persoonlijk heeft beleefd, weet Sabbe zich te beheerschen, laat hij zich nooit verleiden tot overdrijving en tempert zijn weemoed door schalkschheid, op een wijze die moeilijk te evenaren was.

Ten slotte wil ik er even aan herinneren dat er naast zijn eruditie en de bescheiden toepassingen van de muziek in zijn romans, nog iets anders was waaruit de muzikale begaafdheid van Sabbe blijkt, - ik hoef het immers niet te zeggen aan Vlamingen die het werk van Sabbe kennen en denzelfden indruk hebben weggedragen: ik bedoel de muzikaliteit van zijn proza, de muzikale volte van zijn rijkgeschakeerde taal. Wat het tempo betreft, schrijft Sabbe meest andante, zoodat men wel eens verlangen gaat naar een allegro. Doch de rustige gelijkmatigheid van zijn stijl weerspiegelt gansch den mensch. Die welluidendheid, die natuurlijke soepelheid, dat gemakkelijk rhythmus, de cadans van die mooi gedragen perioden, dat alles kon slechts worden ingegeven door een geest die iets van de muzikale genade kende, die de muziek van kindsbeen af in zich had opgenomen, die zijn leven lang met de vrome liefde, welke zijn persoonlijkheid kenmerkte, zijn kennis had aangekweekt en die den natuurlijken drang gevoeld heeft om zijn innerlijken rijkdom aan anderen mede te deelen. Ook daarom, zal de nagedachtenis van den te vroeg verdwenen Maurits Sabbe, in hooge eere worden gehouden.

A. CORNETTE.