De Vlaamsche Gids. Jaargang 28

[p. 159]

Moeder

In 't gasthuis ‘Porte de Gravelines’ te Kales, was Jef gekend als de beste ziekendiener. Die man leefde voor zijn zieken. Hij was gehecht aan barak 10, het paviljoen der ongeneesbaren.

Zijn opoffering kende geen grenzen.

Toen de verpleegster, Madame Ryckaert, gestorven was, op 't einde van Meimaand 1918, vroeg Jef voor de eerste maal een verlof aan.

Het plotselinge overlijden van die brave vrouw had hem diep bedroefd.

Ziehier wat hij mij vertelde:

Zooals ge weet, verloor Madame Ryckaert haar eenig kind, haar zoon Henri, in den Ijzerslag. Hij was pas 17 jaar oud. Hij had zich tijdens de eerste dagen van Augustus als vrijwilliger aangemeld. Zijn vader, Luitenant-Kolonel Ryckaert, kon zich bezwaarlijk tegen die dienstneming verzetten... en de moeder durfde in die oogenblikken, waarin zooveel wilskracht noodig was, den vader met haar tranen niet lastig vallen.

Zij was tijdens den aftocht van Antwerpen uitgeweken en schonk als verpleegster haar toewijding aan het land.

Ze wist niet dat haar offer zoo zwaar zou zijn.

Tijdens den Ijzerslag kon Kolonel Ryckaert onmogelijk nagaan, bij welke eenheid zijn zoon verbleef. Henri werd met vele andere vrijwilligers als versterkingscompagnie bij het 22e Linie (dat reeds te Ste-Margaretha-Houtem zware verliezen onderging) ingedeeld... en sneuvelde enkele uren na zijn aankomst op de gevechtslinie, bij de brug van Schoorbakke. Men vond zijn lijk nooit terug.

De moeder leed zwaar, niet enkel onder het verlies van haar eenig kind, maar ook bij de gedachte dat hij zonder haar hulp op het slagveld gestorven was. Het werd bij haar een rotsvaste overtuiging: ‘Had ik hem kunnen verzorgen, ik zou hem gered hebben; in mijn armen had ik hem aan den dood betwist...’

[p. 160]

De kolonel verbeet zijn droefheid; hij werd zeer terughoudend en sneuvelde, zooals ge weet, in October 1916 bij Diksmuide.

_**_*

Madame Ryckaert was kort nadien in 't groote gasthuis ‘Porte de Gravelines’ gekomen. Zij wist weldra welke bijzondere beteekenis paviljoen 10 had en toen de verpleegster die er in dienst was, uitgeput, een lang ziekteverlof bekwam, vroeg ze aanstonds haar te mogen vervangen.

Welke toewijding ze daar aan de arme veroordeelde en door de wetenschap reeds opgegeven zieken geschonken heeft, is niet te vertellen.

_**_*

Ge weet nog hoe vorige maand Wieske Cop hier werd binnengebracht. Recht naar paviljoen 10. Hij was even voor Kerstdag uit België ontsnapt, en reeds in April daarop was hij op het front, bij 't 12e Linie. Hij werd zwaar gewond in den slag van Merkem, op het einde dierzelfde maand.

Hij was geen zeventien jaar oud.

Het bleek dat hij volslagen blind was en zeer erg inwendig gehavend.

Mevrouw Ryckaert verpleegde hem met onuitputbare teederheid en toewijding.

Wies lag in het laatste kamertje van het paviljoen, omdat het heen- en weergaan hem zoo weinig mogelijk zou storen.

Mijn kamertje was juist daarnaast; meer dan eens ben ik, terwijl ik melk voor de zieken warmde, onvrijwillig oorgetuige geweest van de gesprekken tusschen den armen jongen en zijn verpleegster.

Men heeft mij verteld hoe jonge soldaten, gekwetst op het slagveld, kermend om hun moeder riepen en met dat woord, waarin alle liefde is samengevat, de eeuwigheid intraden.

Wieske, met trage, slepende, kinderlijke stem, sprak gedurig van zijn moeder, met een bewondering zooals men dat alleen na lang ontberen der moederlijke teederheid doet. Hij scheen ze met zijn doode oogen in al haar doen en laten te volgen, hij beschreef

[p. 161]

tot in de kleinste bijzonderheden haar gewoonten: hoe ze hem -haar eenig kind - toen hij reeds vijftien jaar was - nog op den schoot nam en tegen haar borst aandrukte. Hoe ze hem had verzorgd dag en nacht, toen hij bij het voetbalspel een zware verkoudheid opliep, en hem na genezing had berispt, streng berispt. Hij deed haar knorrende, verwijtende stem na; hij vond zoo'n schik daarin, dat hij haar in de perfectie kon nabootsen. Weinige oogenblikken later sloeg zijn humeur om en weende hij stil, omdat hij haar nooit meer zou terugzien.

Dát alleen verlangde hij nog, haar ééns terugzien: nog eenmaal die goedig berispende stem te hooren, tegen dat hart aan te leunen, dat zooveel om hem had gebeefd.

_**_*

Iets stelde ik na enkele dagen met verwondering vast: de stem van mevrouw Ryckaert nam meer en meer de intonatie aan van die van Wieske's moeder.

Op zekeren dag dat Wieske haar weer had nagebootst, en zijn verpleegster hem aanmaande wat rust te nemen en te slapen, meende ik wel degelijk dat de moeder van den jongen Cop hem zacht berispend in slaap suste.

Den volgenden morgen hoorde ik mevrouw Ryckaert aan Wiesie stilleties vertellen over zijn kinderjaren, over de tientallen kleine voorvalletjes, eerst zelf van hem gehoord, en nu zoo prettig en koddig voorgesteld, dat de arme jongen, die sedert een week veel leed en zichtbaar achteruitging, het uitproestte.

's Avonds verhaalde ze sprookjes, alsof de soldaat, die te Merkem moedig had gestreden en bij zijn machinegeweer door den revolverkogel van een Duitsch officier werd neergeveld, een heel klein jongetje was.

_**_*

Waarlijk, Cop verkleinde, hij was zoo uitgeleefd, dat hij op een geraamte geleek. Hij moest er zich zelf rekenschap van gegeven hebben, want hij drukte den wensch uit gewogen te worden. Ik droeg hem op de balans; hij volgde de naald met zijn vingers, die zijn oogen vervingen. Hij was weer gansch opgemonterd, als hij vaststelde, dat hij nog vijftig kilo woog.

[p. 162]

De arme jongen woog er geen veertig meer; mevrouw Ryckaert had achteloos met een voet op de schaal gedrukt.

De laatste week hoorde ik haar fluisterend liedjes ringen en toen ik even zien ging, of voor den nacht niets meer noodig was, lag Cop slapend tegen haar borst aangedrukt.

_**_*

De geneesheer riep me 's anderen daags bij zich en liet me verstaan dat geen redding meer mogelijk was.

Wiesje leed onuitstaanbare pijnen; hij die zoo moedig alles gedragen had, kreunde bijna onophoudend. Hij weende koppig om zijn moeder, steeds opnieuw.

Mevrouw Ryckaert liet me halen.

- Jef, zijt gij er in geslaagd madame Cop te verwittigen, dat Wiesje haar wenschte te zien?

- Volstrekt, Madame.

- En wat heeft ze geantwoord?

- Dat ze zich aanstonds op weg begeeft.

- Is Brugge bevrijd?

- De Belgen zijn reeds verder, Madame, zij behalen de overwinning. Zij rukken snel voorwaarts; gisteren waren zij Eekloo nabij.

- Ja, dan kan moeder komen, zuchtte Wies.

- Wanneer denkt ge dat ze hier zal zijn? knikte mevrouw Ryckaert mij tegen.

- Overmorgen, ten allerlaatste, Madame.

- Overmorgen, kreunde de zieke, overmorgen, tot zoolang moet ik leven.

- Overmorgen zit ge wellicht rechtop, troostte de verpleegster; 't gaat veel beter met u; hou er den moed maar in, dan ziet uw moeder u heelemaal opgeknapt terug.

- Ja, steunde de sukkel ja... overmorgen!

Madame, zing nu eens: ‘Te gemoet gaan’, dan zal ik slapen, en als ik slaap gaat de tijd vlugger voorbij, dan word ik wakker en... moeder is dáár.

Waarom Wies dat droeve deuntje zoo graag hoorde, weet ik niet.

[p. 163]

Mevrouw Ryckaert dankte mij met een treurigen glimlach en ik verliet stilletjes de ziekenkamer.

Een minuut later werd oneindig zacht en aangrijpend de melodie van Edward Blaes gezongen. Het gesteun van Wies verminderde steeds meer... en stierf weg.

Hij sliep... tot overmorgen.

_**_*

Het einde naderde zichtbaar, de koorts liet den stervende niet meer los; hij ijlde, dat het pijn deed om aan te hooren.

Ik had aan Madame Ryckaert, die geen nachtrust meer kende, aangeboden haar te vervangen, al was het slechts voor enkele uren. Ik bewonderde die veertigjarige mooie vrouw, met fijne regelmatige gelaatstrekken, met prachtig zwart haar, (ze droeg zelden de huif der verpleegsters, om reden van veelvuldige hoofdpijn) die vrijwillig een uitputtenden dienst had aangevraagd en koppig alle rust weigerde.

Zij wilde niet afgelost worden. Ze vroeg me haar met Wiesje alleen te laten; zij had hem nu al zoolang verzorgd, ze zou het tot het einde volhouden...

_**_*

Van in mijn kamertje hoorde ik den zieke maar altoos naar zijn moeder vragen, halsstarrig en pijnlijk, met gebroken stem aandringend, zooals een bedorven kind: ‘hij moest haar omhelzen eer hij wilde slapen, haar stem hooren, haar streelende handen op de zijne voelen, haar kus op zijn gloeiende wangen krijgen.’

Daar tusschenin klonk sussend de stem der verpleegster: ‘Ze komt vast en zeker, alle minuten kan ze hier zijn. Moest ge slechts een weinig willen slapen... ze zou veel vlugger komen.’

- Neen, niet meer slapen, vóór ze daar is.

- Wat hoor ik? dat zijn stappen... ze is dáár... Wies, ze is dáár... wees moedig, jongen!

_**_*

Dan ben ik oorgetuige geweest van een subliem bedrog.

Naast mij ontspon zich een dialoog tusschen de verpleegster en de moeder: een en dezelfde persoon.

[p. 164]

De moeder sprak heelemaal zooals Wiesje haar zoo dikwijls had nagebootst.

Haar stem klonk streelend en warm van aandoening.

Bij den stervende waren de koorts en de pijnen geweken.

Wies vertelde zacht uit zijn kinderjaren, lang... zeer lang.

Ten slotte kloeg hij van de koude aan de voeten en verlangde op moeders schoot te zitten.

Ik hoorde lichtjes het bed kraken.

Mevrouw Ryckaert nam het kind als een pluimpje op.

Hij had het goed nu, heel goed.

Weer vertelde hij van op school; tusschendoor omhelsde hij zijn moeder.

Nagenoeg den ganschen nacht moet het fluisterende gesprek geduurd hebben, want reeds drong een aarzelende klaarte mijn kamertje binnen, als Wiesje verlangde dat moeder een liedje zong.

Misschien, vermoeid als ik was, heb ik toen gedroomd; mij scheen het dat ik een hemelsch wiegeliedje hoorde... en ik kon me goed voorstellen hoe madame Ryckaert haar kranke kind in slaap suste: douw, douw, douw deridijne... kleine, kleine, moederke alleen, kan van haar kindje niet scheen!

_**_*

Jef! Jef!

Ik ben wakker geschrikt, 't Was klaar, zon drong in de kamer.

Jef!

De stem van den kolonel geneesheer!

Ik ben opgesprongen.

De kolonel, een diep gevoelig en verkleefd overste, met ietwat streng voorkomen, stond in de gang. Zijn stem verried diepe aandoening.

Jef, beproef gij het eens... gij kent dat beter.

Ik wilde de ziekenkamer binnengaan, maar bleef op den drempel staan.

Op een stoel, met roode oogen en witte haren, zat madame Ryckaert, in haar armen wiegend het uitgemergelde, doode Wiesje.

_**_*

[p. 165]

Ik zal u het afgrijselijke tooneel niet vertellen, toen we haar het doode lichaam hebben moeten ontnemen.

Zij was als een wild dier, dat zijn jong verdedigt... zij was uitzinnig; misschien wel krankzinnig, ik weet het niet en wie zou het weten? Toen we eindelijk den doode wegbrachten, is ze zonder een kreet neergestort, geen woord meer heeft ze gesproken.

Nu ik haar gisteren naar het kerkhof heb gebracht, waar ze slechts drie dagen later naast Wies Cop - soldaat-vrijwilliger, 12e Linieregiment, overleden op 17 jarigen ouderdom - begraven ligt, moet ik hier weg, weg uit paviljoen 10.

'k Ben waarlijk nooit zoo moe geweest, zei Jef, met een glimlach, die pijnlijker aandeed dan een vloed van tranen.

M. DE PRAETERE.