De Vlaamsche Gids. Jaargang 28

[p. 49]

Nederland en Belgie
Waarom toenadering?

De weerslag van de internationale verhoudingen

De welgemeende toenadering tusschen Nederland en België is wellicht wat laat gekomen, maar zij is er des te hechter om. De internationale verwikkelingen hebben er trouwens op klemmende wijze toe bijgedragen.

Gedurende eeuwen werden wij, ondanks de banden van de taal, van elkaar vervreemd door een uiteenloopende geschiedkundige ontwikkeling. De toestanden en de opvattingen waren te zeer uit elkaar gegroeid, dan dat de vereeniging van Noord en Zuid bij den aanvang van de negentiende eeuw duurzaam zou blijven. Wij hebben elkaar slechts geleidelijk, na de scheiding, teruggevonden bij den eerbied voor het geschiedkundig gewordene: Nederland en België, en op den grondslag van onze eigen vrije instellingen.

Thans is de verstandhouding, zooals zij ongedwongen en natuurlijk gegroeid is, onloochenbaar. Zullen de internationale stormen, zooals in de zestiende eeuw, haar kunnen aantasten? Zullen de lage landen aan zee, in een Europa zonder volkenrecht, hun vrije lotsbestemming zien teloorgaan, of zal het eeuwige van onzen volksaard bevestigd worden, met zijn vrijheidszin en zijn drang naar het algemeen menschelijke? In elk geval moeten wij daarvoor doen wat wij vermogen, zonder haat of vrees, onbevangen en den blik gericht op het betere Europa van de toekomst.

Nederland heeft sedert de zestiende eeuw zijn zelfstandigheid meer en meer bevestigd. Tijdens den wereldoorlog 1914-1918 was het neutraal, met een verheven inzicht van zijn rechten en zijn verplichtingen.

België had na 1830 een statuut van verplichte neutraliteit. Zijn staatkundig leven onderging er den weerslag van op het gebied van de internationale politiek. Die afzijdigheid was geen

[p. 50]

goede leerschool voor de openbare meening. Toch bleef België zijn zelfstandigheid getrouw, en heeft het slechts in 1918 het statuut van verplichte onzijdigheid opgezegd, om zijn volkomen onafhankelijkheid en zelfstandigheid op te eischen. De plechtige verklaring, door Koning Leopold in 1937 afgelegd, heeft den laatsten twijfel opgeheven over den wil van België om onder de volkeren een even zelfstandige plaats in te nemen als Nederland.

Wat de betrekkingen met de andere staten betreft, heeft Nederland, op grond van zijn zelfstandigheid, steeds elken bijzonderen waarborg afgewezen. België, dat mede het verdrag van Locarno onderteekend had, ontving, na de opheffing van bedoeld verdrag, toezeggingen van Groot-Brittanië, Frankrijk en Duitschland, volgens dewelke zijn grondgebied door deze drie groote mogendheden moet geëerbiedigd worden.

De lage landen en Geneve

Voor het overige zijn beide landen leden van den Volkenbond, maar hebben zij ook, zooals verschillende andere kleine naties, beteekend, dat zij in volle vrijheid willen beslissen over een gebeurlijke toepassing van art. 16 van het Volkenbondspakt, dat sankties en een doortochtrecht voorziet.

De heer Carton de Wiart, Minister van Staat, verklaarde op 16 September 1938 te Genève, in naam van België:

‘België behoort tot de staten, die, in Juli te Kopenhagen vereenigd, besloten hebben, zich te gedragen naar de gedragslijn, die zij hebben bepaald, en gansch het stelsel, voorzien bij artikel 16 van het pakt, zoowel wat de ekonomische sankties als wat de doortochtkwestie betreft, te beschouwen als hebbend, in de huidige omstandigheden en wegens de in de laatste jaren gevolgde praktijk, een niet verplichtend karakter verworven.

‘De Belgische regeering is van meening, dat zij in dezelfde voorwaarden als de andere leden van den bond, over de volledige bevoegdheid beschikt te oordeelen of de omstandigheden haar toelaten, wat haar betreft, het in werking stellen van artikel 16 van het pakt in overweging te nemen.’

Van zijn kant verklaarde de heer Patijn, de toenmalige minister van Buitenlandsche Zaken, in naam van Nederland:

‘Nu het ideaal van de universaliteit van den Volkenbond

[p. 51]

zich meer en meer heeft verwijderd, zou de deelneming aan de sankties een heel verschillend karakter hebben en verschillende staten hebben gemeend hun houding in dit verband opnieuw in overweging te moeten nemen.

‘De Nederlandsche regeering betreurt het ten zeerste, dat de huidige omstandigheden van het internationale leven haar dwingen een zoodanig negatief standpunt in te nemen tegenover de kollektieve veiligheid, maar als de wereld aan dit stelsel den rug toekeert, naar een evenwichtspolitiek teruggaat en den bewapeningswedloop herneemt, zou men er zich niet moeten over verwonderen, dat Nederland ook tot zijn traditioneele vooroorlogsche politiek terugkeert, de politiek van zelfstandigheid, die aan het land door zijn aardrijkskundige ligging in en buiten Europa opgedrongen, de werkelijke belangen van geheel Europa gediend heeft. Door zich zoo goed mogelijk te bewapenen om zijn grenzen te verdedigen, met alle macht, waarover hij beschikt, tegen elke inbreuk op zijn integriteit, van welke zijde zij ook kome, door zoodoende een bewapende en werkelijke neutraliteit te handhaven, doet een kleine Staat, op een kruispunt van Europa gelegen, door machtige Staten omringd, zijn nationalen plicht en dient aldus zoo goed mogelijk de Europeesche zaak.’

Deze profetische woorden van den Nederlandschen staatsman, die ook als gezant te Brussel bewezen had hoezeer hij het belang van vertrouwde betrekkingen tusschen Nederland en België inzag, gelden thans in hun volle beteekenis voor de gezamenlijke roeping van de lage landen aan zee.

Beide landen, waar de zin voor vrede en recht als het ware overerfelijk ingeburgerd is, hebben zich genoodzaakt gezien bij te dragen tot de aftakeling van den Volkenbond. Maar dat is niet gebeurd door hun schuld, want zij dragen geen verantwoordelijkheid voor het feit, dat het vredeswerk te Genève niet beter gedijen kon. Thans is de storm losgebroken en beide landen bevinden zich te midden van de branding. Het kompas van beide staatsschepen duidt onverstoorbaar denzelfden koers aan: zelfstandigheid en vrede. Hoofdzaak is echter dat de zelfstandigheid van beide Staten ongerept en hun neutraliteit boven verdenking blijve. Een klein land, dat met een zuiver geweten te midden van de internationale verwikkelingen staat, is voor geen onverdiende verwijten beducht.

[p. 52]

In dienst van den vrede

Nederland en België hebben, wegens hun aardrijkskundige ligging, een zelfde lotsbestemming. Het behoud van hun zelfstandigheid is als het ware vergroeid met een werkelijken vrede onder de groote mogendheden, die bij de verhoudingen in West-Europa betrokken zijn.

Zal het onheil, dat onze beschaving met ondergang bedreigt, nog kunnen bezworen worden? Zal een nieuw en beter Europa uit den oorlog ontstaan? Daarover zullen de lage landen aan de zee niet beslissen, maar hun onzijdigheid kan dan toch aan een hoogere roeping beantwoorden. Dat hebben onze Vorsten op voorbeeldige wijze bewezen, toen zij aan de oorlogvoerenden hun goede diensten hebben aangeboden.

‘Goede diensten’, zou deze uitdrukking wel ooit beter kunnen gebruikt worden dan waar het deze onbevangen pogingen geldt om verstandhouding en vrede te bewerken? Men zal zeggen, dat het de stemmen zijn van de roependen in de woestijn, maar dat is niet zoo. Deze stemmen hebben inderdaad wel degelijk weerklank gevonden onder de volkeren, want heeft men ooit, zooals thans, een oorlog zien ontstaan tijdens denwelken zoo spoedig, ja onmiddellijk na zijn aanvang, over vrede gesproken werd?

Gedurende den oorlog 1914-1918 heeft het tot 1916 geduurd, alvorens het woord ‘vrede’ in oorlogvoerende landen kon uitgesproken worden. De taak, die Nederland en België door toedoen van Koningin Wilhelmina en Koning Leopold opgenomen hebben, mogen zij niet opgeven, in welke lastige omstandigheden zij ook verkeeren. De verscherpte contrabandemaatregelen en de mijnoorlog brengen Nederland en België bijzonder in het gedrang. Hun aanhankelijkheid aan het volkenrecht legt hun den plicht op, daartegen verzet aan te teekenen, maar zij zullen zich daarom niet op sleeptouw laten nemen door een van de oorlogvoerende partijen. Daardoor zouden zij niet alleen hun veiligheid in gevaar brengen, maar ook de taak onmogelijk maken, die zij als een toevluchtsoord van den vrede, in het belang van Europa en van de beschaving, opgenomen hebben. Wij worden bedreigd door dezelfde gevaren; wij koesteren dezelfde hoop. Daarom zijn wij zoo na tot elkaar gekomen.

J. HOSTE.