De Vlaamsche Gids. Jaargang 27

[p. 425]

Een Engelse geschiedenis van de Duitse lyrische poezie

A. Closs, M.A., D. Phil: The Genius of the German Lyric. - An historic Survey of its formal and metaphysical values. - (London, George Allen & Unwin Ltd /1938/).

In de verantwoording van zijn ‘Geschichte der deutschen Dichtung’ (Keulen, 1922) kwam Dr Julius Wiegand er onomwonden voor uit, dat er feitelijk nog geen echte geschiedenis van de duitse letterkunde was aan te wijzen; de talloze minder of meer uitvoerige handboeken, die zich met die naam aankondigden, behelsden niets meer dan opsommingen van schrijvers en van de titels van hun bundels, ordeloos gekeurd en onder wisselend zoeklicht beoordeeld, zonder vaste maatstaf of strak richtsnoer.

Geen nadere aandacht blijkt men rechtstreeks aan deze klacht - of aanklacht - te hebben gewijd! Des te meer moet dan wel opvallen dat juist sedert ze opklonk, de geschiedschrijving van de duitse literatuur de weg is opgegaan, die Wiegand haar aangewezen wilde weten.

Ze lette nu liever op de stromingen en algemeen verschijnsel dan op hun vertegenwoordigers, veeleer op de drijvende en rijpende krachten in de letterkundige bodem dan op de loshangende, uit hun sappen gegroeide vruchten. Bij hen zoekt ze nu allereerst wat hen onderling verbindt en wat hen doet wortelen in hun speciale plaats in tijd en in ruimte. Weldra verkreeg ze een scherpe blik op het innerlijk kultuurgehalte, waarin alleen de literaire kunststukken hun blijvende waarde vinden. Immers - gelijk wij reeds elders eens zeiden - literatuur is spiegeling van kultuur!

Deze nieuwe werkmethode maakte dan een fijnzinniger uitstippelen van de onderscheiden letterkundige genres mogelijk, een nauwkeuriger belichting van hun wezen en hun vorm.

Overtuigend bewijst dit andermaal het mooie boek, waarvoor wij hierbij welwillende en verdiende aandacht vragen. We zijn het verschuldigd aan de jarenlange noeste vlijt van prof. dr. Aug. Closs, een geboren Oostenrijker, die sinds een hele tijd reeds de leiding heeft van de duitse afdeling in de Fakulteit der Letteren bij de Universiteit te Bristol, in Engeland.

[p. 426]

Het brengt - in 't Engels - de allereerste geschiedenis van de duitse lyrische poëzie, door de eeuwen heen tot op onze dagen. Daar de schrijver onvermoeid en bij elke gelegenheid peilt naar haar diepere kern, had hij alle recht zijn werk liever dan met de enigermate verdacht nu luidende benaming ‘geschiedenis’ aan te bieden als ‘De Geest der Duitse Lyriek’! De ondertitel ‘Een historisch overzicht van haar formele en metaphysische waarden’ omschrijft ten tweden male het doel dat hij zich stelde.

Laat er ons dadelijk voor uitkomen dat het een keurig boek is geworden! Laten we - om met hen te beginnen - al een pluimpje uitreiken aan uitgever en drukker, die hebben gezorgd voor weelderig papier, duidelijke letter, aangename bladspiegel, een sierlijke zwarte linnen band; acht best geslaagde platen passen voortreffelijk bij enkele hoofdstukken, waaronder een minder dikwijls verspreid portret van Goethe.

Prof. A. Closs begint zijn overzicht bij de middelhoogduitse minnezangers, na nog eerst in een paar bladzijden te hebben gehandeld over de vroegste sporen van lyrische poëzie in 't Germaans-Oudhoogduits, en eindigt met de jongste, de ‘volkhafte Dichtung’ van het Derde Rijk. De aflijning van zijn onderwerp - zijn beperking tot de lyriek - heeft reeds dit voordeel dat hij verwijlen kan bij alle figuren van onbetwiste waarde en ook bij hen, die gemeenlijk haast uitsluitend in geschiedenissen van algemene aard als epische of dramatische kunstenaars ter bespreking konden komen. Zelfs bij deze kleinere of minder regelmatige lyrische dichters veroorlooft ze na te speuren in welke maat de gevoels-stroming van hun tijd zich in hun vers afspiegelt en meer dan eens werpen ze verrassend licht op de grotere figuren en helpen het tijdsbeeld ter dege aanvullen.

Van dogmatische beweringen blijkt de schrijver steeds wars; hij bindt zijn meningen integendeel vast aan talrijke kleurige besprekingen van verzen, strofen en gedichten, wier kenmerkende eigenschappen hij toetst en met fijne zin toelicht, zodat hij zijn oordeel een overtuigende kracht bijzet. Daardoor ook werkt zijn boek zo aangenaam fris en oorspronkelijk, leerrijk en levendig meteen.

Wanneer hij met raak onderscheidingsvermogen de stromingen natekent, die na, naast en soms door elkander zijn gegolfd over 't lyrisch terrein, geeft hij daarenboven blijk van een niet alledaagse wetenschappelijke onderlegdheid in de ontwikkeling van de wijsbegeerte en de geschiedenis van de plastische kunsten. Met het meeste gemak heeft hij bij beide weten aan te knopen keer op keer en maakte aldus van zijn literair-historisch boek een overzicht van grote ‘geisteswissenschaftliche’ waarde. Men leze slechts zijn inleiding tot hoofdstukken als de duitse minnezang en de barok,

[p. 427]

of tot Aufklärung en piëtismus - meestal nochtans zo diep verwaarloosd als 't aankwam op een onderzoek van de lyriek! - om nog meer eerbied te krijgen voor de kennis en de kunde van de auteur.

Hij weet te dier gelegenheid de geboden bondigheid te achterhalen en anderzijds buiten de schaduwzijde te blijven van de geprezen methode die hij toepast. Eén gevaar immers brengt ze wel mede! 't Beeld van literaire kunstenaars, die bij 't lyrische nog andere gebieden betraden, kon ze onvolledig laten. Doch prof. Closs zorgt er telkens voor, met enkele rake woorden, hun anders gericht werk op voldoende wijze te schetsen.

Een geduchte taak moet het alleszins heten, de geest der lyriek vast te leggen in het wispelturig spel van de eeuwen. Met het oog op de vroegere tijden vereist dit een grondige filologische kennis. Van prof. Closs wisten wij evenwel dat hij daarover beschikte, want hij heeft zich reeds doen kennen als streng wetenschappelijke uitgever van middelhoogduitse teksten (‘Weltlohn, Teufelsbeichte, Waldbruder’, 1934), wier opname in de best aangeschreven serie-uitgaven zonder meer reeds hun hoog gehalte bewijst. Met het oog op de hedendaagse tijden maakt ze een betrouwbaar aanvoelingsvermogen noodzakelijk en levendige fijnzinnigheid. Dat prof. Closs daarop eveneens bogen kon, bevestigen zijn reeds talrijke studies over pas gestorven of nog levende dichters in de vooraanstaandste tijdschriften van Duitsland.

Natuurlijk kon het bij een dergelijk werk niet uitblijven, dat de lezer zich geneigd voelt hier en daar een vraagje te stellen. Of bijv. aan de rol van de vrouw in de hedendaagse lyriek niet meer gewicht diende gehecht? Of misschien de betekenis van Heine niet te vluchtig is nagemeten, hij die toch als lyrisch dichter tot de wereldliteratuur behoort? Of bij Opitz von Boberfeld niet meer licht moest vallen op zijn hollandse tijd? Onze Vondel wordt wel bij name genoemd, maar niet onze Hooft, met zijn sterkere lyrische begaafdheid. Of voor de oudere duitse poëzie niet meer punten van overeenkomst en aanraking met de nederlandse de aandacht konden wekken? Verdiende het bij Walther von der Vogelweide geen vermelding, dat een, twee eeuwen na zijn dood een aantal van zijn liederen werden gezongen langs de oostelijke grens van ons taalgebied?

Doch deze eventuële - kleine - leemten doen geen afbreuk aan dit met liefde en geestdrift voor het onderwerp geschreven werk, dat wie het ter hand neemt echt medesleept om zijn verrassende inzichten en zijn nu al verwonderlijke volledigheid.

We stippen overigens graag aan dat de schrijver toch bij goede gelegenheid verwijst naar onze rederijkers en ook in zijn uitmun-

[p. 428]

tende bibliografie een paar bijdragen en studies in 't Nederlands aanhaalt.

Van studerenden en van alle belangstellenden in de geschiedenis van de duitse letterkunde verdient prof. dr Closs de warme dank. Wij houden ons ten volle overtuigd dat zijn werk niet lang zal hoeven te wachten op een vertaling in 't Duits of 't Frans. Uitdrukkelijk herinneren wij er ten slotte aan dat het overzicht van de middelhoogduitse lyriek daarin een uitbreiding vormt van lezingen, die de auteur ten jare 1936 gehouden heeft voor de studenten van de Vlaamse Rijksuniversiteit te Gent, op uitnodiging van hare Fakulteit der Wijsbegeerte en Letteren.

Dr. ROBERT FONCKE.