De Vlaamsche Gids. Jaargang 27

[p. 138]

De wording van het nationaal bewustzijn in onze gewesten

Kan. Dr. Floris Prims. - De Wording van het nationaal bewustzijn in onze gewesten. Bureel der Bijdragen tot de Geschiedenis, Marnixstr. 26, Antwerpen; 240 blz.; fr. 15.

Bizonder sympathiek doet de geest aan, die dit nieuwe werk van den grooten historicus Dr. Prims bezielt: objectiviteit voor alles. Daartoe was veel wetenschappelijke moed noodig. Niets brengt de schrijver vooruit zonder bewijzen, getuigen van zijn scherpen geschiedkundigen zin; stelselmatig en steeds duidelijk ontwikkelt hij zijn centrale gedachte. Zoo leidt hij ons als een veilige gids doorheen de schromelijke verwarring, die in verband met zijn zeer actueel onderwerp bij velen in ons land heerscht. Daarom moeten wij ons verblijden over zijn boek, waardoor hij zich nog eens hoogst verdienstelijk maakt.

Dr. Prims wijst aan hoe het Vlaamsch nationaal voelen groeide in den strijd tegen de centraliseeringspolitiek van de Fransche koningen, de Brabantsche ziel in den kamp tegen Vlaanderen (XIV^e eeuw). Wanneer in 1430 een zelfde vorst hertog van Brabant en graaf van Vlaanderen wordt, komt er een ‘Bourgondisch’ nationaal bewustzijn, dat heftig anti-Fransch is, waarbij de stedelijke particularismen tot landsnationalisme omgevormd en onze ‘landen’ tot een eigen natie herboren worden, dank zij de dynastie en de eenheid van belangen en gevaren.

De opstand tegen Spanje heeft een politiek, geen nationaal karakter. Wanneer Oranje de 17 provinciën onder Engeland of Frankrijk tracht te brengen, ter vervanging van het Spaansche despotisme, protesteert het nationalisme onzer Staten, die het Edict van Marche sluiten, waarin de verwijdering der Spaansche troepen geëischt wordt. Marnix strijdt tot het einde om de vrijheid van godsdienst, niet om het nationaal principe.

De XVII^e eeuw is de crisisperiode in de samenhoorigheid van de ‘getrouwe Nederlanden’. Na 1715 kan men voorgoed van een gemeenschapsbewustzijn van nationalen aard in onze gewesten gewagen. De worsteling tegen de Hollandsche barreelgarnizoenen wordt een factor te meer in de ontwikkeling van dit

[p. 139]

nationaal gevoel. Het buitenland wordt de nationale eenheid van onze provinciën gewaar en beseft, dat zij noch met Frankrijk, noch met Holland te vereenigen zijn. Als de Raad van Vlaanderen zich in 1786 tegen Jozef II uitspreekt, uit zich alzoo ons nationalisme, dat zich bewust verzet tegen het vreemde absolutisme.

Even ontstaat er na de Fransche revolutie ontreddering, wanneer Vlaanderen zich schikt, op enkele plaatsen na, naar de Fransche inzichten en Brabant het ingevallen Zuidersche element als anti-nationaal aanvoelt. De houding van Parijs, na 1792, is echter van zulken aard, dat het zelfstandig Zuidnederlandsch denken zich doorzet, onder de namen van Brabantsch, Nederlandsch en ten slotte Belgisch.

Zoodra men van Napoleon's nederlagen in Rusland verneemt, jubelt men er om, van Antwerpen tot in Luxemburg. Te Geldenaken juicht het volk: ‘Leve de kozakken!’ Te Brussel schrijft men op het stadhuis: ‘A bas le tyran.’ De burgerij, alhoewel betrekkelijk verfranscht van taal, voelt Belgisch. Van verschil van houding in ‘Vlaanderen’ en ‘Wallonië’ is geen spraak. Niemand staat solidair met het Fransche regime.

Koning Willem richt zich in 1814 tot de ‘Belgen’, ten einde het nationaal gevoel zijner nieuwe onderdanen te winnen. Een nationale eenheid met Holland komt echter niet tot stand. Men beschouwt de Hollandsche ambtenaren als vreemden.

De omwenteling van 1830 is in Zuid-Nederland Belgisch-nationaal, zooals de Brabantsche omwenteling en de Boerenkrijg. Een algemeen Nederlandsch nationalisme ontbreekt. De taaleenheid met Holland, of het taalverschil met de verfranschte hoogere burgerij en met het Walenland, wordt over het hoofd gezien. Bergmann, ondervraagd door van Maanen in welke klasse der bevolking zijn regeering steun vindt, antwoordt moedeloos: ‘In geen enkele.’

Na 1830 verwijten Wappers en zijn vrienden den Orangistischen bestuurder van de Antwerpsche Academie, Van Bree, dat hij een aanhanger is van de Fransche school, en de Vlaamsche verraadt.

1839, het jaar van den afstand van Limburg en Luxemburg, verbittert Vlaanderen heftiger dan ooit tegen Holland. Toch is het van toen af, nu de Belgische Staat waarborgen biedt van bestendigheid, dat het Vlaamsche vraagstuk zich scherp begint te stellen. Het is noch anti-Belgisch, noch anti-Waalsch, noch pro-Hollandsch. Het volk voelt terzelfdertijd Vlaamsch-nationaal en Belgisch-nationaal. De Koning moedigt het Vlaamsch-nationale aan, het beschouwende als een der voornaamste elementen van de Belgische zelfstandigheid.

De Vlaamsche fierheid, die zich van ‘den Hollander’ afrukte,

[p. 140]

eischt van dag tot dag meer de eerbiediging van het eigen Vlaamsch-nationale. De Vlaamsche grieven ontwikkelen dit bewustzijn. Men beschouwt de officieele verfranschende maatregelen als nationaliteitsmiskenningen.

De Waalsche volksvertegenwoordiger Sigart begaat de groote fout de tegenstelling Vlaanderen-Wallonië voor het eerst scherp naar voren te halen. Het gaat zoo ver, dat de Corswarem het Hollandsch regime aannemelijker voor de Walen dan het Belgische voor de Vlamingen verklaart.

Het is de eerste maal sedert 1830, dat het Vlaamsche volk bij monde van de leden van een officieele commissie (de Vlaamsche Grievencommissie) zijn nationale miskenning aanklaagt (1856). Het Vlaamsch gevoel verdiept zich als nooit te voren. Het wordt ongunstig gestemd jegens de Belgische symbolen, beleeft den Belgischen Staat anders dan in 1830; het Belgisch nationali-teitsgevoel verzwakt. Walen en franskiljons ontdekken in dit inzicht enkel den anti-Belgischen schijn, bemerken niet, dat de Vlaamsche beweging het Belgisch geheel tot ‘een gezondere evenwichtigheid organisch wil opvoeren.’

Dr. Prims houdt op bij de stichting van de Vlaamsche Academie (1886), waardoor de nationale positie van het Vlaamsche volk in België versterkt werd... Zijn eindconclusies luiden:

1) Er is geen twintiq-eeuwen-oude ‘âme belge’, ook geen ‘erfvijand’ onzer nationaliteit.

2) Dieper inzicht en beredeneering van de relativiteit van het nationalisme leert het verwerken en sturen naar ‘wat den volke goed is.’

3) Waar het nationaal gevoel zich opstelt als hoogste wet, leidt het tot onrechtvaardigheden en ellenden.

4) Zoo het nationalisme zich niet hoedt voor tendentieuze voorstellingen, wordt het een kuddeverschijnsel, dat meer heeft van het instinct dan van de rede.

5) België te niet willen, dat de meest voordeelige voorwaarden bezorgt om zich de cultuurrijkdommen toe te eigenen van de Germaansche en van de Romaansche volkeren, is het grootste kwaad, dat men het Vlaamsche volk kan aandoen.

6) Sub- en super-nationalismen hebben elkaar te verstaan, van familie- en stamgevoelens af tot in de universaliteit der menschheid.

Dr. Prims heeft zich eerlijk gedragen naar zijn gouden stelregel: ‘De geschiedschrijver dient zich van het heden los te maken om het oude te kunnen erkennen.’ Van daar, dat hij zich niet neerleggen kan bij sommige beweringen in het kader onzer vaderlandsche historie vanwege Prof. Geyl, Drs. Brans, Elias, Van Roosbroeck en den heer Leo Picard.

Dr. JOZ. PEETERS.