De Vlaamsche Gids. Jaargang 27

[p. 135]

Vogels van diverse pluimage

PLAKKETTEN van DE VRIJE BLADEN, Den Haag. - Ed. Hoornik geeft ons een episch gedicht, Matheus, dat de deugden van de epiek niet onaardig tot zijn recht doet komen, en de ondeugden tot een minimum reduceert. Het gedicht dringt zich vooral aan de aandacht op door de sfeer waarin de vlucht van Matheus uit het asyl en zijn terugkeer, na die merkwaardige ervaring vóór De Joodsche Bruid in het Rijksmuseum, zich afwikkelt. Ook wat den vorm van het gedicht betreft, treffen we daarin Strophen aan van een technische knapheid, die opvalt in dezen tijd. Nu zijn we toch van meening, dat een dergelijke poëzie gemakkelijk in een straatje zonder eind geraakt, waartegen moet worden gereageerd. - Albert Heiman bezorgt een bloemlezing uit de Mexicaansche poëzie sedert de 17de eeuw, - Mexico zingt. Een inleiding geeft een synthetisch beeld van af de oudste Mexicaansche dichtkunst tot in onzen tijd. De gedichten zelf geven een kijk op een mentaliteit en een levenservaring, die, afgezien van bepaalde markante verschillen, toch ten slotte, wanneer de ‘mensch’ aan het woord komt, weinig afwijkt van onze Europeesch wijze van voelen en denken. Nochtans heeft deze poëzie haar eigen toon en visie. Dat is begrijpelijk. Gedichten als De appelsienen en Mexicana zijn typisch in dit verband. Een revelatie is wel het gedicht Aan Thomas à Kempis van A. Nervo, waarin het geestelijk contact tusschen Europa en Mexico zoo eigenaardig vorm verkrijgt. - Wolken en Water van P. Verhoog, - een zeevaarder die zijn inspiratie zoekt op zijn verre tochten over den oceaan, - lijkt me al te overladen van zintuigelijkheid, om poëzie te zijn. De meeste gedichten lijden daaronder. Het geheel verplaatst u daarom niet minder in een wereld, die zich aan u opdringt als een vreemde obsessie, doch de visie is al te weinig tot haar eenvoudigste expressie herleid, om een blijvenden en diepen indruk te kunnen maken. Mooie Strophen bewijzen nochtans, dat de dichter het ook ánders kan:

De zee is als een winterveld,
zonder bloemen, norsch en eenzaam,
waterheuvels zonder naam,
grauw en eindeloos geweld.

[p. 136]

- Ook in de poëzie verschijnen er wel eens vreemde dingen. De gouden stad van A. Suidgeest behoort ongetwijfeld daartoe. Epiek, lyriek, of een genre op zichzelf? In ieder geval, spijts de zonderlinge vondsten en technische eigenaardigheden die het bevat kunnen wij het onmogelijk een mooie gedicht noemen. Of moet het worden gemeten naar een anderen maatstaf? Maar dan is die in dat geval niet de onze.

GERY HELDERENBERG, Het gasthuis, Antwerpen, De Sikkel, 1938. - Een milieu, zelfs een sfeer volstaat niet om, van daar uit, te dichten met de bedoeling schoonheid te geven. Er blijft nog altijd het scheppende element, het woord als middel tot het doen trillen van de gevoelige, maar daarom niet sentimenteele snaar. En dat missen wij bij Helderenberg. Het woord ‘straalt’ niet bij hem als ‘woord’.

FRIEDA BRECHTS, Het lokkend leven, Boom, Rugo, 1938. - Mooie, prijzenswaardige gevoelens, goede verzen: maar is dat alles voldoende? Iemand anders had deze gedichten wellicht ook kunnen schrijven. Waar is der jongeren ‘eigen stem’ dan heengevaren?

LUC VAN HOEK, De roothoorn, Tilburq Triborch, 1938. - De Demer, Brabant, De Minne Christi: Van Hoek's klavier. Maar waar blijft de klank, de zang, de ziel van dat klavier? Noten tokkelen is geen kunst, er moet vergeten worden dat het noten zijn, het moet muziek worden.

H. ROLAND HOLST-VAN DER SCHALK, Keur uit de gedichten, verzameld en van een inleiding voorzien door S.A. Jansen-Baelde, 2de druk, Rotterdam, W.L. & J. Brusse, 1938. - Een inleiding, die een beknopte, overzichtelijke studie is van den ontwikkelingsgang bij deze dichteres, gaat aan de keuze vooraf. Dan volgt de bloemlezing uit de voornaamste lyrische bundels. Een goed gefundeerde, fijnzinnige keuze en die er vooral op bedacht is de schoonheid te dienen, niet zoozeer de sociale strijdster. Wat wij zeer toejuichen. Mooie portretten en een uitvoerige bibliographie verhoogen nog de waarde van het boekje, dat trouwens voor iedere beurs toegankelijk is.

MAURICE GILLIAMS, Vlaamsche lyriek 1830-1890, Antwerpen, Nederlandsche Boekhandel, 1938, frs. 29,-. - Een partijdig standpunt neemt de bloemlezer in, gesteund op zijn persoonlijke ‘beslistheid’. Daar zijn we, vooral in dezen tijd, wellicht beter mee gediend, dan met tal van zg. objectieve en on-partijdige keuzen. Men weet niet wat men in dit bundeltje het meest moet

[p. 137]

loven, de inleiding of de keuze zelf. Er wordt geen zin van Gilliams aan het papier toevertrouwd, of hij heeft er zijn reden van bestaan. Dit geldt voor al zijn werk, niet slechts voor zijn proza, maar ook voor zijn meest gewone recensie-critiek. Ook hier treft, met de persoonlijke visie op een eeuw, waarin er, buiten Gezelle, Dela Montagne en Van Langendonck, wellicht niet zoo veel te grasduinen viel, de eigen manier van voorstelling, die altijd bezadigd, sober, maar daarom niet minder opvallend raak, ik zou zelfs durven zeggen pertinent is uitgedrukt. En tot andere meeningen aanzet. Wat toch ook, zoo niet een van de voornaamste hoedanigheden, van alle goede critiek is. De keuze spreekt voor zich zelf. Meteen een beeld van wat werkelijk mag en moet worden onthouden uit de negentiende eeuw, en van Gilliams' gevoeligheid en begrip zelf.

P.H. VAN MOERKERKEN, De bloedroode planeet, Amsterdam, Em. Querido - Antwerpen, De Nederlandsche Boekhandel, 1938. - Er is een heele krachttoer toe noodig om een episch gedicht als De bloedroode planeet over een tachtigtal bladzijden vorm te geven. Techniek is er voor vereischt, adem, visie, vooral wanneer het gaat om een thema (Merlijns laatste visioen: de strijd tusschen stervelingen en demonen), dat uit den tijd is, te doen leven. Dat de dichter in dit laatste is geslaagd betwijfelen wij niet, maar toch stellen wij de vraag wat de uitwerking van zulk een thema, én voor onzen tijd én ook poëtisch, nog heeft. Epiek wortelt meestal in den tijd zelf, of dan toch in een wereld die geestelijk en sentimenteel niet heelemaal los is van dien tijd, er zelfs zeer dicht bij staat. Deze dichtkunst, die zelfs tot het beste behoort in het genre, ketst op onze hedendaagsche gevoeligheid af. Wij verplaatsen ons zoo gemakkelijk niet meer in de nabijheid van Merlijn en Viviane, van koning Arthur en zijn Tafelronde, wij worden door andere geestelijke nooden aangegrepen dan een strijd tusschen stervelingen en demonen. Er is strijd in onze maatschappij, maar, niettegenstaande dat het wellicht ten slotte op hetzelfde neerkomt, draagt die andere namen, zijn er andere beweegredenen, is er een andere ziel die hem voedt. Tenzij dat men ook voor dit laatste geen gehoor heeft of geen belangstelling voelt, en dan is een ieder vrij zich af te zonderen in de wereld die hem het dichtst na ligt. Wat ook een recht en een houding is. Voor hen die dat dan verkiezen is De bloedroode planeet wel een kluifje om aan te knagen.

M. RUTTEN.