De Vlaamsche Gids. Jaargang 26

[p. 89]

Onderwijs en Opvoeding
Rond het nieuwe leerplan

Het nieuwe leerplan voor het lager onderwijs, dat thans ongeveer een jaar oud is, blijft nog altijd heel wat stof opjagen. De meeningen zijn uiterst verdeeld: ze loopen van quasi-fanatieke geestdrift langs welwillend scepticisme naar schokschouderende onverschilligheid. De laatste houding is ongetwijfeld de minst lofwaardige; het mag toch niemand onverlet laten, wat er met de jeugd van 6 tot 14 gedaan wordt. De voorstanders van het nieuwe plan voeren geduchtig en onverpoosd propaganda in binnen- en buitenlandsche bladen. Zoo wijdde ‘Pour l'Ere Nouvelle’ (Revue internationale d'Education nouvelle, Paris) een heel nummer aan het Belgische leerplan. Men treft er artikels aan van H. Piéron en H. Wallon, en van de Waalsche ‘nieuw-leerplanisten’ Fernand Dubois, A. Hamaïde, H. Frère, R. Jadot.

Het R.K. ‘Ons eigen Blad’ schrijft ook pro, al hebben de vrije scholen in hun eigen nieuw programma zich heel wat behoudsgezinder getoond. Vreemd, hoe sommige vooraanstaande R.K. schoolmenschen zoo vol enthousiasme zijn voor het nieuwe leerplan en hoe weinig ze er in hun scholen willen van opnemen. Zou dan in hun oogen het nieuwe plan iets zijn, dat men anderen graag wil aansmeren, maar waar men zijn eigen huis liefst van vrij houdt?

‘Toch heeft het nieuwe leerplan voor gevolg gehad, dat mijn onderwijzers zich weer flink toegelegd hebben op de studie van de onderwijsvraagstukken,’ zoo verklaarde een inspecteur l.o.

Zou die studie minder ernstig geweest zijn, indien het nieuwe leerplan vrij was gebleven van al de tegenstrijdigheden, de vage, de onjuiste gegevens, waarop in de ‘Vlaamsche Schoolgids’ door inspecteur l.o. L. Slock voortdurend wordt gewezen? Ja, het geldt soms enkel een term of een rangschikking, - precies daarom had men wel den juisten term en de juiste rangschikking kunnen treffen. Maar het geldt helaas! meestal heel wat meer dan de terminologie en de systematiek van het nieuwe leerplan en ik kan de onderwijsmenschen onder de lezers niet genoeg aanzetten kennis te nemen van vermelde artikels in ‘Vlaamsche Schoolgids’ (Uitg. De Sikkel, Antwerpen).

[p. 90]

De nuchtere Hollandsche schoolman P.A. Diels schrijft in ‘Paedagogische Studiën’ aan het slot van een boekbespreking over het ‘Handbook of suggestions for the consideration of teachers and others concerned in the work of public elementary schools’ (Londen): ‘Het handboek gaat uit van de werkelijkheid en laat alle bellenblazerij achterwege. In dit verband treft ons het verschil met de toelichting op het pas verschenen nieuwe Belgische leerplan, dat in sommige opzichten wat Duitsch aandoet.’

Men ziet het: de meeningen zijn verdeeld. Qui vivra, verra!

In verband met het nieuwe leerplan wil ik graag op een reeks van vijf werken wijzen door Ed. Oertli ‘Das Arbeitsprinzip im ersten (respectievelijk zweiten, dritten, vierten, fünften) Schuljahr’ (Orell Füssli Verlag, Bahnhofstr. 31, Zurich). De zesde uitgave verscheen in 1931, de vijfde in 1939, - en de kern van het werk dateert van 1899! Deze boeken zijn als geknipt voor de uitwerking van de ideeën en de principes, die in ons ‘nieuw’ leerplan van 1936 voorkomen. Het ‘Gesamtunterricht’, het centrum van belangstelling, de milieustudie, de expressieve arbeid, de realisatie (Darstellende Arbeit), het rekenen, het lezen en het schrijven in het kader van het ‘Gesamtunterricht’, de klassekrant, de globale leesmethode, het komt er allemaal in voor, - zelfs het verdwijnen van een vasten uurrooster voor de aanvangsklassen treft men er in aan.

Alles wordt planmatig uitgewerkt; geen toeval; geen haasjeover: geen waaghalzerij, geen opschroeverij. Wat daar gegeven wordt is gezonde practische paedagogiek. Oertli en zijn nieuwe bewerkster, Emilie Schäppi, willen geen ijzer met handen breken. Het zijn realiteitsmenschen, - geen lunatiekers. Deze werken kunnen onvoorwaardelijk aanbevolen worden bij al degenen, die met de toepassing van het nieuwe leerplan een weinig in de war geraakt zijn. Zij zullen na de bestudeering er van weer vasten grond onder de voeten voelen.

Wie nog iets meer over den grondslag van het arbeidsprincipe vernemen wil, leze ‘Die Volksschule und das Arbeitsprinzip’, eveneens van Ed. Oertli (zelfde uitgever). Hierin wordt volledig het vraagstuk van den arbeid op de lagere school behandeld. Mag ik even enkele stellingen citeeren om te bewijzen hoe actueel het werk blijft, al verscheen het bijna 30 jaren geleden? ‘Die Willensbildung muss im Mittelpunkt der Schule stehen.’ (p. 14). ‘Erziehung zur Tat, d.h. die Schule muss der Jugend Gelegenheit bieten zur freien Betätigung des Willens auf allerlei Gebieten.’ (p. 15). ‘Der Unterricht soll in das Freie verlegt werden, so oft es angeht.’ (p. 18). ‘Die Schule muss dem Spiel und Wandern einen Platz einräumen.’ (p. 19); ‘...dass der Lehrer die Aufgabe

[p. 91]

hat, im Schüler sinnliche Empfindungen zu wecken, wenn er ihn zum Denken führen will.’ (p. 23).

Dat ‘arbeid’ hier niet in den engen zin moet genomen worden, leert het antwoord, dat Oertli geeft op de vraag ‘Was ist Arbeit?’: ‘Arbeit ist Uebung der Sinne; Arbeit ist eigene Beobachtung, eigenes Denken, eigene Schlussfolgerung, die sich aus der Uebung der Sinne ergibt.’ Practische voorbeelden zetten deze theorie om tot een volledig en bevattelijk geheel.

Het onderscheid tusschen deze Zwitsersche werken van enkele jaren geleden en ‘De Levende School’ door A. Verschoore (Uitg. Van In, Lier) is opvallend groot. Staat Oertli mijlen-hoog boven zijn onderwerp, Verschoore schijnt er in te verdrinken! De ondertitel van zijn werk luidt ‘Volledig uitgebreid arbeidsplan voor Werkelijkheidsonderricht, 2de Graad. I. Winterhalfjaar.’ En voledig is het, zóó volledig zelfs, dat de onderwijzer die de geboden stof aan zijn leerlingen zou opdienen, hun een gevaarlijke indigestie zou bezorgen. Wat deze onderwijzer aan zijn leerlingen van het 3de of het 4de leerjaar durft ter verwerking geven is eenvoudig ontstellend. Wie er aan twijfelen mocht stippe even in een welkdanig centrum aandachtig de begrippen aan, die ter behandeling komen en bij 't slot van zijn inventaris zal hij verbaasd opkijken. Daarbij is niet al wat meegedeeld wordt juist en is de vorm waarin het gesteld werd zelden vlekkeloos. Had de schrijver dit werk nog een paar jaren in bewerking gehouden en er onmeedoogend in gesnoeid, dan zou hij ongetwijfeld een verdienstelijk werk geleverd hebben. In zijn huidigen vorm is het een groene reuzenvrucht geworden.

‘Levensgemeenschappen’ door Dr. J. Geyskens verscheen als nr. 1 van de Weetlust-bibliotheek (uitg. G. Janssens, Antwerpen; prijs 6 fr.) en biedt een interessant overzicht van wat b.v. een oude muur, een stortingsplaats, de haag, de wegrand, het veld, de weide, het moeras, enz. aan diertjes, dieren en planten bezitten. Voorzeker zal voor sommige bijzonderheden het gebruik van uitgebreider handleidingen noodig blijken naast dit boekje, maar wat hier samengebracht werd is kostbaar materiaal voor den onderwijzer. Spijtig dat het boek niet dubbel zoo hoog geprijsd werd en dan typografisch flink verzorgd was.

Als voorbeeld van technische verzorging kan daarentegen gesteld worden ‘Over Planten en Vogels uit de Zuidelijke Stadsparken te Antwerpen’, door R. Verheven. (Uitg. ‘De Sikkel’, 28 fr. gen., 38 fr. geb.) De schrijver voert zijn lezers door de bekende Antwerpsche parken: Nachtegaal, Den Brand, Middelheim, en leert hun ‘waarnemen, oordeelen en redeneeren’, maar bovenal brengt hij in hun hart liefde voor planten en dieren, belangstelling voor het raadselachtig mooie, dat ons omringt. De

[p. 92]

foto's van Marcel Dehertogh, die het boek weelderig illustreeren, getuigen tevens van degelijken kunstzin en technische vaardigheid. Moest het boek wat minder duur zijn, dan kon het als prijsboek aanbevolen worden.

Tot slot vermeld ik het verschijnen van de tweede aflevering van de ‘Paedagogische Encyclopedie’ (Uitg. ‘De Sikkel’), waarin we de voortzetting aantreffen van de bijdrage over de Abnormalen (R. Nyssen). Verder zijn bijzonder vermeldenswaardig: Actieve School (J.E. Verheven), John Adams, Adler (Casimir). Er wordt aangevangen met het eerste deel van ‘Aesthetische Opvoeding’. Spijtig dat men halsstarrig blijft houden aan die ongebruikelijke verkortingen. Mogen we in de bibliografische lijsten ook wat meer werken verwachten van Franschen, Engelschen en Amerikanen? Thans is men al te veel op de Duitschers aangewezen. Ter overweging: de 2de aflevering laat ons midden in het artikel ‘Aesthetische opvoeding’; hoe gaat men het klaar krijgen om in de overige achttien afleveringen tot aan Z te geraken?

Zoo pas verscheen de 3de aflevering van deze ‘Paedagogische Encyclopedie’ en wordt hiermee de bijdrage over de Aesthetische Opvoeding afgesloten. Verschillende interessante figuren, waaronder enkele in kleur, illustreeren dit artikel. Een paar bedenkingen: draagt die bijdrage niet een al te persoonlijk karakter voor een encyclopedie en is ze niet te uitsluitend afgestemd op de ervaring van den schrijver? Heeft men voldoende aandacht verleend aan de overige gebieden van de aesthetiek?

Aan de volgende opvoedkundigen wordt een artikel gewijd: Agazzi, Allers, Pol Ann (met foto). ‘die trachtte te reageren tegen de sleur in de methodiek,’ maar wiens ‘wensen eerst later in vervulling kwamen.’ Bagley, Ballard, Barth, Basedow, Bäumer en Baur.

Verder treffen we de volgende artikels aan: Apperceptie, Arbeitsschule, Archieven (paedagogische), Associatie en Associationisme. Aan de landen Afghanistan. Albanië en Argentinië worden enkele regels gewijd.

Ongetwijfeld belooft deze aflevering meer dan de eerste twee.

P. MELIS.