De Vlaamsche Gids. Jaargang 25

[p. 375]

Onderwijs en Opvoeding

Als men een leerboek van een Noordnederlandsche firma in handen krijgt, dan weet men bij voorbaat, dat de materieele verzorging tot het summum opgedreven is en mag men zich bijna even zeker aan een belangwekkenden inhoud verwachten. Dit is ook weer het geval met het ‘Leerboek der Plantkunde’, (2 dln.) en het ‘Leerboek der Dierkunde’ (2 dln.), beide door A. Mellink, en in 't bizonder geschikt voor het onderwijs aan de Kweekscholen. (Uitg. Wolters, een deel fl. 2,60; de overige fl. 2,90).

De studie van het milieu omvat het waarnemen van plant en dier, die in dat milieu leven. Echter komt men als onderwijzer met de wetenschap, die men in de normaalschool over die ‘leervakken’ heeft opgedaan, heel wat te kort. De beschrijving van het zenuwstelsel van den regenworm of de werking van het bladgroen zijn dingen, die een onderwijzer wel weten mag, maar daarbij kan zijn kennis geenszins beperkt blijven. De huidige onderwijsrichting eischt heel wat anders, wat beters.

De leerboeken voor de Dier- en Plantkunde, in onze normaalscholen gebruikt, leggen nog steeds te veel en bijna uitsluitend den nadruk op de systematiek en boeken als deze van Mellink verdienen derhalve onvoorwaardelijk geroemd. Het zijn bij mijn weten de eerste en eenige leerboeken in onze taal, die een zoo ruime plaats verleenen aan de levensgemeenschap en aan het verband van de biologie met land-, tuin- en boschbouw. Zeer juist deze zinsnede uit het voorbericht bij het eerste deel Plantkunde: ‘Zonder de wat ver gaande Amerikaanse opvatting te huldigen, kan toch bij ons enige verschuiving in praktische richting niets dan goeds bewerken, vooral voor het onderwijs op het platteland. Hoe menig leerling weet precies de twee families te noemen met viervoudige splitvruchten, maar heeft van het verband tussen physiologie enerzijds en zaaien, verpoten, verdeling en bemesting anderzijds geen notie. Nu denke men niet, dat ik er verkapt landbouwonderwijs van zou willen maken, maar wel dat de plant wordt gekend, zowel in haar betekenis in de natuur als in de cultuur.’

Merkwaardig is de reeks practische oefeningen, geschikt per maand en waarbij niet alleen drogen, knippen en plakken, maar

[p. 376]

vooral teekenen een rol speelt. Bijzonder vermeldenswaardig in het tweede deel, omdat men ze vroeger zelden aantrof in dergelijke leerboeken, zijn de hoofdstukken gewijd aan de bestuiving en bevruchting in verband met land- en tuinbouw; de erfelijkheidsleer of genetica; de verspreiding der planten over de aarde; de levensgenootschappen; het bosch, het weiland; sloten en plassen; hoogveen; de duinen; de heide; de akker; de schooltuin. Deze laatste onderwerpen zullen vooral welkom zijn bij de onderwijzers der lagere school.

De beide deelen over Dierkunde ademen ook een nieuwen geest, - al moet natuurlijk soms geofferd worden aan de eischen der systematiek. Titels als ‘de interne secretie (nog al beknopt!); zintuigen van de chemische zin; betekenis van de vogels in natuur en cultuur; vogels als cultuurvolgers; statenvormende insecten; insecten in natuur en cultuur; het komen en gaan van plagen; insecten in land- en tuinbouw; insecten en bomen; insecten, die in het water leven; dierenleven der zee; verspreiding der dieren; mens en natuurmonumenten’ wijzen er voldoende op, dat hier een vernieuwer aan 't woord is, wiens werk een eereplaats verdient ook in onze Vlaamsche scholen en zeker door onze normalisten zou moeten gebruikt worden. Behoeft het gezegd, dat de illustraties, inkluis verschillende gekleurde platen, prachtig zijn? Wolters blijft Wolters, zelfs in tijden van spellingscrisis.

Op een ander gebied heeft de firma Wolters een moeilijke beslissing moeten treffen, nl. bij de uitgave van Koenen's Verklarend Handwoordenboek der Nederlandse Taal, Achttiende Druk (fl. 5,60). In welke spelling moest dit bekende woordenboek thans gesteld worden? In Marchant natuurlijk, vermits in Nederland bijna geen leerboeken meer verschijnen in De Vries en Te Winkel. Maar men heeft op het oogenblik nog steeds niet de minste zekerheid, dat de spelling 1936 algemeen verplicht zal worden. Verschillende kwesties blijven nog hangende. Men wacht op de lijst der woorden, die een kennelijk mannelijke zelfstandigheid aanduiden. Daarom leest men in het Woord vooraf: ‘Hierom, maar ook ten behoeve van hen, die de voorkeur blijven geven aan de geslachtsregeling van De Vries en Te Winkel, hebben we achter de titelwoorden nog de oude geslachtsaanduiding mannelijk, vrouwelijk en onzijdig behouden.’ En verder: ‘Aangezien de regeling van de spelling der bastaardwoorden en der tussenletters nog steeds in staat van wording is, zijn ook in dit opzicht geen veranderingen aangebracht en is alles bij het oude gelaten.’ Dan rijst echter vanzelf de vraag: wat blijft er nu nog van de nieuwe spelling over? Netjes gerekend: regel 1, de enkele e in open lettergrepen; regel 2, de enkele o in open lettergrepen; regel 3, sch alléén als de ch gehoord wordt en ook in isch(e)! Is dat nu

[p. 377]

meteen niet een compromis, waarop heel de Nederlandsch sprekende taalgemeenschap het dadelijk eens kan zijn en dat zonder dralen overal kan ingevoerd worden om spoedig de zoo noodzakelijke eenheid terug te verwezenlijken? Ten slotte liever alles, dan de huidige verwarring en verdeeldheid! Maar... that is another question!

Ik vraag ook de bijzondere aandacht voor deze passage, die wijst op een duidelijke kentering in de houding tegenover het Vlaamsche taaleigen: ‘Prof. Verdeyen bleef waken over het zogenaamde Zuid-Nederlands. De rechtsterminologie werd nogmaals aangevuld door het opnemen van termen uit het Belgische Burgerlijk Wetboek, althans voor zover de officiële vertaling van dit wetboek verschenen was bij het bewerken van deze nieuwe druk. Aangezien deze vertaling bindend is voor het Hoger Onderwijs en het opmaken van alle openbare akten, hebben we, na overleg met Prof. Verdeyen, gemeend een onderscheid te moeten maken tussen de officieel aangenomen juridische en administratieve benamingen en de woorden, die tot de algemene taalschat behoren. Bij de eerste groep is het Z.-N. vervangen door België, bij de tweede is Z.-N. blijven staan. Aldus komt de term Z.-N., die feitelijk toch verder reikt dan de grenzen van het Vlaamse gedeelte van België, al wordt dit hiermee in de eerste plaats bedoeld, ook beter tot zijn recht.’ Dat beteekent ongetwijfeld een groote verbetering voor ons, Vlamingen. En wanneer de bewerker, Dr. Endepols verklaart ‘Aan deze herdruk is tijd en vlijt besteed,’ dan blijft hij werkelijk bij de zuivere waarheid. Ik heb het b.v. tot hiertoe gedaan met de 10de uitgave: 950 blz.; het is zeker dat deze nieuwe uitgave met haar 1244 blz. oneindig meer hulp bieden zal.

Prachtige mat-linnen band; schitterend verzorgde druk!

De huidige maatschappelijke machine is zoo ingewikkeld en tevens zoo interessant geworden, dat men voortdurend genoodzaakt is zijn toevlucht tot allerlei naslagwerken te nemen. Een moderne en degelijke atlas behoort tot die reeks en Knaurs Weltatlas in zijn 1936-uitgave is prachtig voor dit doel geschikt: hij bevat 272 blz. tekst met uitvoerige geographische, demographische en economische bijzonderheden, voorzien van talrijke statistieken in tabel, diagram of beeld; 53 gekleurde kaarten en een alphabetisch register, dat op 29.000 namen slaat.

Ik heb zelden in een vreemden atlas over ons eigen land een vollediger en toch beknopte beschrijving gevonden, dan in dit werk. Dat is de gepaste steekproef om vertrouwen te krijgen in de andere gegevens. Knaurs Atlas, uitgegeven door Th. Knaur, Prager Strasse 14, Berlin W 50, is een naslagwerk, dat op ieders

[p. 378]

studeer- of werktafel thuishoort... en daar geen tijd zal vinden om te rusten!

‘In Weer en Wind’ is de titel van een nieuw maandblad, uitgegeven door Brusse, Rotterdam, gewijd aan natuurleven, reizen, volkskunde en buitensport. Losse nummers kosten fl. 0,65 en het abonnement voor het buitenland 8 gulden! Hoe het mogelijk is voor dien prijs een zoo mooie uitgave te bezorgen is een vraagstuk, waarvan alleen Brusse de oplossing kennen zal. In het tweede nummer treffen we b.v. niet minder dan 30 prachtige foto's aan over de verschillende onderwerpen, die tot het terrein van dit blad behooren, en daar gebruik werd gemaakt van een stevig glanzend papier, verkrijgen de reproducties een ongewone duidelijkheid. De tekst der artikels, zoowel als de behandelde onderwerpen zijn als geknipt om den onderwijzer bij zijn lessen te helpen. Elke school moet dit blad bij zijn collectie voegen: men moet zorgen voor interessante documentatie, maar men moet ook bijdragen om deze prestatie, eenig in onze taalgemeenschap, blijvend te maken.

‘De Sikkel’ had reeds langen tijd geleden de verschijning van een ‘Paedagogische Encyclopaedie’ aangekondigd. Thans is de eerste aflevering van dit werk verschenen. Het is moeilijk over de eerste 48 blz. van een boek, dat er 960 tellen moet, iets bepaalds neer te schrijven.

De groote vraag bij het beoordeelen van een encyclopaedie loopt eenerzijds over het onderwerp der behandelde artikels, anderzijds over het evenwicht en de eenheid van lijn in de bewerking dier artikels, en daarover kan eerst bepaald geschreven worden, wanneer het geheel zal voltooid zijn. In deze eerste aflevering worden behandeld: Aandacht, Aanschouwing, Aanschouwing bij het onderwijs, Aansluiting (Lager en Middelbaar Onderwijs), Aardrijkskunde en Abnormalen (niet in zijn geheel).

Deze encyclopaedie wordt tezelfdertijd in Nederland en in ons land verspreid. Het valt best te begrijpen, dat een werk van dien omvang in ons beperkt taalgebied niet anders kàn uitgegeven worden. Maar men is dan tevens verplicht dingen op te nemen, die voor de Vlaamsche lezers en gebruikers slechts een zeer gering belang hebben.

Zal overigens deze encyclopaedie, indien ze in denzelfden zin wordt voortgezet, niet slechts ten volle bruikbaar blijken voor gestudeerde psychologen? Konden stijl en woordenkeus van sommige artikels niet aan eenvoud en helderheid winnen? Een encyclopaedie wordt immers niet geschreven om te toonen, dat men zelf heel wat weet en het laatste snufje van de wetenschappelijke terminologie beet heeft, maar wel om aan anderen zijn wetenschap in nederigen, kristalhelderen vorm aan te bieden. Eenvoudig blijven over ingewikkelde zaken is uiterst moeilijk. Wie

[p. 379]

in deze eerste aflevering bewees dat volstrekt niet te kunnen is Dr. Langeveld.

Enkele korte opmerkingen: Het al te groot aantal verkortingen, die heelemaal niet gebruikelijk zijn, bezwaart het lezen van een tekst, die trouwens uit den aard der zaak soms niet heel duidelijk is; hoeveel bladzijden meent men hiermee uit te sparen? Minstens mocht dan gevraagd worden konsekwent dezelfde verkortingen te gebruiken in de verschillende artikels. (In het artikel over Aanschouwing door Dr. Langeveld verkort men ‘aanschouwings’ tot ‘a.’, terwijl Verheven vlak daarachter in zijn bijdrage over Aanschouwing bij Opv. en Ond. ‘aanschouwings’ verkort tot ‘A.ings’!)

De bibliographische gegevens, die overigens soms zeer volledig zijn, kunnen niets winnen door citaten als ‘De artikels over Aandacht in de grote Handboeken over Psychologie, die voorkomen bij artikels over de aandacht en over de aanschouwing, mits dien verstande dat “aandacht” door “aanschouwing” vervangen wordt!’

Het historisch overzicht in ‘Aanschouwing bij Opv. en Ond.’ en in ‘Aardrijkskunde’ is alleszins te omslachtig.

Veruit het meest interessant en vloeiend geschreven artikel is dat over Aardrijkskunde door Schreuder en door Quicke.

In elk geval mag van stonden af gezegd worden, dat we hier staan tegenover een boek eenig in onze taal, dat soms herinnert aan het ‘Lexicon der Pädagogik der Gegenwart’, al is het minder uitgebreid, en waarvoor ruime belangstelling geboden is. Het is verkrijgbaar per aflevering tegen 12 fr. (20 afleveringen) of per deel tegen 112,50 fr. of 132,50 fr. (2 deelen).

‘Vlaamsche Schoolgids’, het Maandblad voor Opvoeding en Onderwijs, onder algemeene leiding van L. Slock, brengt ons bij elke aflevering verschillende artikels, die rechtstreeks verband houden met de richting van het nieuwe programma, zonder evenwel blindelings het degelijke in de traditie te willen opofferen, alleen uit zucht om nieuw te doen.

Bijzonder vermeldenswaardig zijn ‘Verzamelwerk in een Vijfde Leerjaar’ door L. De Wachter; ‘Het Script’ door A. Troch; ‘Over Milieukennis en het Onderwijs der Biologie’ door P. Van Oye.

Elke maand gaat L. Slock voort met zijn belangwekkende ‘Aanteekeningen bij het Nieuwe Leerplan’, terwijl Dr. J. Geyskens het biologisch uitstapje van de komende maand voorbereidt.

Slechts één enkel artikel heeft ons verbaasd: ‘Vrijheid en bevelend Gezag in de Opvoeding’. Dat draagt heelemaal het karakter van de reactie der hedendaagsche Duitsche opvattingen in zake tucht en gezag, - waarvoor het trouwens door het Hollandsch

[p. 380]

tijdschrift ‘Het Kind’ ook aangezien wordt. We lezen er b.v. in: ‘Men komt tot de overtuiging, dat men in vele gevallen van het eene uiterste tot het andere is overgeslagen en dat de haperingen en knarsingen in onze gemeenschapsmachine als schadelijke uitwassen van den modernen democratischen geest te beschouwen zijn.’ De democratie heeft een breeden rug en ze zal er dit verwijt wel graag bijdragen, maar toch komt het ons voor, dat hier beter niet van ‘een modernen democratischen geest’ zou gesproken worden, maar wel van ‘den geest van hen, die de democratie misbruikt hebben om zichzelf te dienen, die zich wel als democraten voordeden, maar dit in de ziel heelemaal niet waren.’ Verder lezen we nog: ‘De hervormingen, die in het maatschappelijk leven tot stand komen of nog op de leest staan, komen neer op strengere reglementeeringen door middel van wetsbesluiten, meestendeels door volmachtsregeeringen getroffen, en vooral op een strengere toepassing daarvan en de in eerherstelling of verscherping van de sancties. Dit beteekent: inkrimping van de vrijheid, inkrimping van de meezeggenschap, herstel van de tucht door middel van sancties.’ Waarom niet verder gegaan: dit beteekent immers ook concentratiekampen als gevolg van de dictatuur? De schrijver vergist zich heelemaal in de wijze, waarop hij het Congres van Cheltenham en zelfs Ad. Ferrière ter hulp roept om zijn opvatting te staven. De lading moet hem dan ten slotte toch zelf wel verdacht voorgekomen zijn, dat hij de noodzakelijkheid voelde ze te dekken met vreemde vlaggen.

P. MELIS.