De Vlaamsche Gids. Jaargang 25

[p. 328]

Onderwijs en Opvoeding
Over het teekenonderwijs.

Tijdens de laatste jaren is de belangstelling voor het teekenen op de school voortdurend toegenomen. Men heeft de groote waarde er van alom erkend en de theoretici zoowel als de practici op onderwijsgebied zijn het volkomen eens om het teekenen te roemen als een prachtig realisatie- en uitdrukkingsmiddel.

De evolutie, die het teekenonderwijs doorgemaakt heeft, kan vlug geschetst worden: in de eerste phase blijft het nateekenen van rechtlijnige modellen, die geleidelijk in moeilijkheid opklimmen (punten, lijnen in verschillende richtingen, vlakken, die soms gelijken op meetkundige vaasvormen); dan volgde het nateekenen van teekenmodellen, dus niet naar natuur, maar naar model op papier werd er geteekend. (In dit stadium staat het teekenonderwijs in Nederland nog). In ons land kende men vlug het stadium van het teekenen naar het werkelijk model, waarbij de school definitief een nieuw leervak rijker was geworden en waarin men weer flink zou examineeren. De modellen werden gedoseerd, de leerstof gesystematiseerd. Hiermee ging het z.g. versieringsteekenen gepaard, waarbij de leerlingen boord- en vlakversieringen moesten samenstellen met elementen, ontleend aan de natuur (planten, bloemen, dieren: vlinders, visschen, enz.). Meer werd er niet gedaan.

Ik schrijf dit alles in den verleden tijd... maar de tegenwoordige tijd zou beter passen, want in de meeste scholen heeft het teekenonderricht zich nog niet uit deze banden losgemaakt. Zoo men in een of ander groot centrum heel wat verder geraakt is, zoo men hier soms mooie exposities, gewijd aan het teekenonderwijs, -gezien heeft, - dan is dat in de eerste plaats te danken aan de toevallige omstandigheid, die de leiding van dit onderwijs in de handen legde van werkelijk bevoegde vakmenschen. Maar elders wordt op het gebied van het teekenonderricht nog ellendig geknoeid. De voorbereiding van onze jonge onderwijzers laat in dit opzicht dikwijls veel te wenschen over (al zijn hier natuurlijk ook weer lofwaardige uitzonderingen). Gelukkig komt er kentering. Men wordt er zich van bewust, dat teekenen iets meer beduiden kan dan het knoeierig teekenen en styleeren van een

[p. 329]

blad of een bloem, en het vaak onesthetisch gedoe, dat men versieringsteekenen heeft genoemd. Meer nadruk wordt er gelegd op het scheppende teekenen, op het schetsen als middel tot opheldering, tot verduidelijking der uiteenzetting, als middel tot inniger en dieper beleving van het gebeurde, als contrôlemiddel na de waarneming van een verschijnsel. Dat noemt men het vrij illustratief of het correlatie-teekenen.

Echter stuit de ontwikkeling van die richting op erge moeilijkheden: onze schoolmenschen weten te weinig van dit teekenen af en wantrouwen dus de nieuwe strekking. Ze durven hun leerlingen niet vrij laten teekenen wat ze b.v. op de foor of in het station gezien hebben, omdat ze zelf geen leiding kunnen geven, omdat ze niet in staat zijn zelf zoo iets op het bord te brengen.

Daarom begroet ik met bijzondere vreugde de werken, die het onderwerp van deze kroniek uitmaken.

Daar is vooreerst, van Joris Bollen: Teekenen op het zwarte Bord. (Brochurenreeks van de Vlaamsche Opvoedkundige Vereeniging. Uitg. De Sikkel, Antwerpen. - 36 blz. gr. form. + 20 blz. ill., 18 fr.).

J. Bollen omschrijft zijn doel als volgt: ‘Met de hiernavolgende nota's over bordteekenen, zooals we het als lesgevers bij ons onderricht kunnen te pas brengen, hopen we jonge collega's, die graag veel en goed op 't bord zouden willen schetsen, maar die zich niet genoeg getraind gevoelen om met kans van slagen van wal te steken, van dienst te zijn. Ons doel is hen op dreef te helpen.’

Bollen is ten volle overtuigd van de moeilijkheid van het gestelde doel en hij wil geenszins aan hen, die niet teekenen kunnen, een volledige methodiek bieden om het te leeren. Veeleer wil hij raad geven aan hen, die reeds op papier kunnen schetsen, maar die allerlei moeilijkheden ondervinden bij het maken van bordschetsen. Want wie zou meenen aan de hand van Bollen's werk een systematischen cursus te krijgen om te, leeren' op het bord teekenen, zou bedrogen uitvallen. Aldus beperkt, geeft het werk van Bollen inderdaad waardevolle wenken en we citeeren in 't bijzonder de hoofdstukken: Hoe hanteeren we het krijt? De voorstelling. De uitvoering. De dierenschets. De eerste lijn. Uit het geheugen. Sommige van de overigens zeer vlot geschreven hoofdstukken hadden er bij gewonnen met minder woorden en met meer voorbeelden-schetsen gestoffeerd te zijn, b.v. De figuur; Teekenen vóór of tijdens de les.

De illustraties vormen geen reeks modellen, gereed om nageteekend te worden, maar een omlijsting van den tekst. Wie Bollen

[p. 330]

aan het werk zag, kan weten, dat hij op het gebied van het bordschetsen werkelijk wat te zeggen heeft. Ik herinner me zijn bordschetsen ‘Bij de Eskimo's’ en ‘Bij de Negers’, ware meesterstukjes van lijn en kleur, prachtige effecten met geringe middelen. Hieraan dacht ik onwillekeurig bij het zien van de platen (witte krijtteekeningen op zwart papier), die het werk illustreeren en die slechts een onvolledig idee geven van het talent van Bollen als bordteekenaar. Sommige schetsen zouden er oneindig bij winnen, indien ze ons in kleur gegeven werden. (Welke orde werd gevolgd bij het classeeren der figuren? Hoe kwam men tot deze opeenvolging: fig. I, IV, IX, II, X, III, enz.?) Het werk zou echter alras tot een lijvig en duur boek uitgegroeid zijn en niet meer passen binnen het kader der brochurenreeks van de V.O.V.

Daar Bollen bepaald heel wat meer te vertellen heeft op het gebied van bordteekenen, druk ik de hoop uit, dat hij zich weldra aan het uitwerken van een uitgebreide handleiding zetten zal. Voorloopig blijft het onderhavig werk ten zeerste aanbevolen.

Daar zijn vervolgens drie werken van F. Liénaux, inspecteur van teekenen en handenarbeid, alle verschenen in de Collection Pédagogique de l'Enseiqnement du Dessin (Les Editions Studio, 126 rue A. Warocqué, La Louvière).

La Pratique du Croquis Langage (27,50 fr.) biedt een volledigen leergang in het vlugge schetsen, bijzonder met het oog op het gebruik er van in de scholen, bij de gewone dagelijksche lessen. Het motto van Napoleon ‘Un tout petit croquis vaut bien un long discours’ prijkt zeer te recht boven de interessante inleiding en verheldert in zijn bondigheid de heele bedoeling van dit werk: ‘Le nouveau programme scolaire accorde au dessin occasionnel une importance très grande. Ce n'est pas seulement pendant la leçon hebdomadaire réservée au dessin que l'élève doit dessiner, c'est à toute occasion propice. Les leçons de dessin viseront comme but le dessin d'expression et choisiront comme l'un des moyens, le dessin d'observation. On exige davantage la pratique du croquis rapide au tableau noir. Encore faut-il que nos maîtres sachent manier la craie pour faire jaillir l'image avec spontanéité, vérité et sentiment! La pratique du croquis langage est aussi bien à la portée de l'enfant qu'à celle de l'adulte.’ (p. 3-4).

Liénaux geeft een eenvoudige, maar duidelijke verhandeling over de gewone lijnen-schets op het bord, gevolgd van een systematische reeks oefeningen om aan den onderwijzer dit schetsen te leeren. Het laatste deel geeft toepassingen van de schets-techniek op de lagere school in het kader van de gewone lessen: vertellen, taalkennis, geschiedenis, aardrijkskunde. Dus voorzeker actueel!

[p. 331]

Er wordt beweerd, dat wie schrijven kan, ook kan leeren teekenen. Ik wil het graag voor waar houden met deze geleidelijk opklimmende oefenreeks voor oogen. Hier is waarlijk doeltreffend werk geleverd en de Fransche taal kan geen bezwaar zijn om met dit boek kennis te maken. Trouwens schijnt de Nederlandsche bewerking eerlang van de pers te komen.

Een tweede werk heet: Comment apprendre et enseigner la perspective d'observation? (27,50 fr.).

De ondertitel luidt: ‘Méthode nouvelle basée sur le maximum de sincérité visuelle’ en het is verdeeld in: I. La Perspective d'observation. II. La perspective de composition. III. Méthodologie du dessin d'observation.

Hier staat men inderdaad niet alleen voor een nieuwe, maar vooral voor een volledige methode, die stapje voor stapje naar het doel leidt: ‘La perspective est une science basée sur l'observation. Elle a pour but de guider l'attention de l'apprenti dessinateur en le mettant en garde contre certains défauts résultant d'une insuffisance d'observation. Pour bien enseigner la perspective d'observation, il faut en connaître les principes d'une manière raisonnée et approfondie.’ Al de wetten van de perspectief komen één voor één aan de orde en worden door talrijke zeer suggestieve voorbeelden verduidelijkt: woord en illustratie loopen voortdurend paralleel. Achtereenvolgens komen aan de beurt: de algemeene wetten, de lijnen, het vierkant, het tweevlak, de kubus, de cirkel, de cilinder, de kegel, de sfeer. Zeer interessant en dikwijls vergeten in dergelijke verhandelingen: het perspectief der schaduwen, der weerkaatsing, het ‘perspective de composition.’

Het derde deel van dit werk, ‘Comment enseigner la perspective d'observation?’, draagt den stempel van een man van 't vak, die bij ervaring elke moeilijkheid kent, voorziet en uit den weg ruimt en niets aan het toeval wenscht over te laten. Het is gevolgd door een 12-tal type-lessen, die eveneens getuigen van diep methodisch inzicht.

Als onze onderwijzers dit boek willen bestudeeren, zullen ze in hun teekeningen de vergissingen vermijden, die wijzen op een gebrek aan vorming. Al te dikwijls ging de studie van de abstracte wet elke zuivere waarneming vooraf en werd het perspectief heel onvolledig bestudeerd. De rationneele methode van F. Liénaux zal hieraan ongetwijfeld verhelpen.

Ten slotte vermelden wij La composition décorative. I. Les éléments géométriques. (35 fr.).

‘A l'heure actuelle il est inconcevable que nos jeunes enfants, qui connaitront le crépuscule du siècle du Radium et de la T.S.F.

[p. 332]

et l'aurore de l'ère vingt-et-unième, dont le mirage lointain épouvante notre imagination impuissante, reçoivent encore sur nos bancs de l'école ‘moderne’ une éducation esthétique surannée, reposant sur des conceptions décoratives vieilles de cinquante ou de soixante-quinze ans!’ Aldus vangt de inleiding aan, waarin men de principes aantreft die den schrijver geleid hebben bij het samenstellen van dit deel en tevens het doel: ‘Le but de notre ouvrage est de mettre à la disposition du personnel enseignant un recueil de quelques principes ordonnés méthodiquement et de signaler des procédés nouveaux capables de libérer la composition décorative scolaire des entraves traditionnelles qui privent l'enfant de l'illusion d'avoir réellement créé ou d'avoir découvert quelque chose qui soit en rapport avec les ornementations du moment.’

In enkele bladzijden wordt de evolutie van de hedendaagsche versieringskunst geanalyseerd. De lagere onderwijzer zou reeds alleen om dit hoofdstuk het werk moeten bestudeeren: zijn kennis op dit gebied is meestal beschamend klein, omdat de normaalschool hem daarover totaal onkundig liet. De volledige ontleding van de verschillende hedendaagsche versieringswijzen, telkens voorzien van flink geteekende voorbeelden, maakt dit boek tot een standaardwerk. Bijzonder stip ik aan: l'harmonie des lignes, le parallélisme, les contrastes géométriques, les lignes expressives en - vooral - les lignes dynamiques.

Ik beken graag, dat ik bij de ontleding van die zoo degelijk uitgegeven werken zelf heel wat nieuws ontdekte en ik ben er van overtuigd, dat degenen die deze boeken zullen bestudeeren er veel genot zullen bij smaken.

Na deze uitvoerige ontleding - het ongewoon onderwerp en de geboden boeken mogen tot verontschuldiging dienen - moet er me toch een dringende vraag van het hart: M. Liénaux inspecteert het teekenonderwijs in de normaalscholen. Het zal dus toch logisch zijn, dat hij op stuk der gevolgde programma's in die scholen wat te bepalen heeft. Welnu, dat hij ons dan spoedig een nieuw programma voor het teekenonderricht bezorge: geen projecties meer, geen meetkundig lijntje-trek, maar bepaald in de richting van de werken, die hij zoo schitterend samengesteld heeft. Eerst dan zal zijn ‘Collection pédagogique’ het gewenschte resultaat kunnen opleveren.

P. MELIS.