De Vlaamsche Gids. Jaargang 25

[p. 316]

Kroniek van het Proza

In de Salamander-serie, die uitgegeven wordt door de Uitgeversmaatschappij Em. Querido te Amsterdam en den Ned. Boekhandel te Antwerpen, zijn weer een reeks waardevolle romans verschenen.

De bloeiende Weg is een uitstekende vertaling door Anton Thiry van ‘La route d'émeraude’ van Eugène de Molder. Te recht heeft Thiry zijn werk een navertelling geheeten. Op zoo degelijke wijze is ‘La route d'émeraude’ vernederlandscht, dat de vertaling voor een oorspronkelijk werk zou kunnen doorgaan. Het zal wel geheel nutteloos zijn hier nog te wijzen op de zeldzame eigenschappen van de Molder's roman, waardoor we verplaatst worden in de wereld van de groote Hollandsche schilders en waarin het weelderige leven van de zeventiende eeuw wordt opgeroepen. ‘De bloeiende Weg’ is een meesterstuk, waarin talrijke bladzijden voorkomen, die ons de heerlijkste gewrochten van de Nederlandsche kleinmeesters te binnen roepen.

Van Herman Heyermans werd in dezelfde reeks een groote ‘Falkland’ herdrukt en wel De roode Flibustier, het zeer bekende fantastische verhaal. Een ander merkwaardig ‘Salamanderboek’ is de roman Straat Magellanes van Johan van der Woude, die in zijn klaar, zakelijk en toch dramatisch-gespannen proza een episode verhaalt uit den strijd, welken de vloot van de staten van Holland, in de eerste jaren volgend op de bezetting van Java, met de Portugeesche zeemacht te voeren had. In eenvoud, doch met groote scherpte wordt door den schrijver het leven van de vloot in boeiende hoofdstukken beschreven.

Een heel bizonder boek uit dezelfde reeks is de realistische roman Martha de Bruyn van wijlen August P. van Groeningen. Niet omdat de grauwe troosteloosheid in het verhaal van alledaagsche gebeurtenissen ons nog zoo bizonder aantrekt. Maar dat boek heeft de waarde van een document in de historie van de evolutie onzer Nederlandsche letteren. Dr. H. Gerversman heeft voor dezen herdruk een bondige, doch niettemin belangrijke inleiding geschreven, waaraan we deze karakteriseering ontleenen: ‘Van Groeningen was een onzer eerste naturalisten. Van Deyssel's

[p. 317]

eerste roman verscheen in 't najaar van 1887; ‘De kleine Republiek’ werd geschreven in '88. Maar reeds in het ‘Zondagsblad der gemeente Rotterdam’ van 11 en 18 Juni 1887 verscheen een opstel van van Groeningen's hand: ‘Eene Straat en eene Gang’, waarin de naturalist zich aankondigde. Hij was toen een en twintig jaar.’

Na ‘Julie de Lespinasse’, na ‘Madame de Pompadour’ heeft de Nederlandsche specialist in geromanceerde biographieën, Siegfried E. van Praag, een roman gewijd aan een groote Fransche actrice, aan La Judith, die deel uitmaakte van het gezelschap van de Comédie Française. Zij was, evenals de eenigszins oudere Rachel, evenals de jongere Sarah Bernardt, van Joodschen oorsprong: een vast-willende, hyper-egoïstische vrouw - ook in de liefde. Siegfried van Praag heeft het karakter van deze kunstenares, die men toch niet nalaten kan te bewonderen, op meesterlijke wijze geteekend. Hij heeft ‘La Judith’ niet alleen voorgesteld als de zelfzuchtige streefster naar steeds grooter macht, ook als moeder heeft hij deze vaak veile vrouw geteekend te midden van de woelingen van haar leven. Buitengewoon boeiend is de evokatie van het midden der Comédie Française en van het mondaine milieu, waarin Judith Sachs zich beweegt. Dit nieuwe werk van den onvermoeibaren Siegfried van Praag, die de nauwgezetheid van den historicus zoo bizonder goed verzoenen kan met de fantasie van den geboren romancier, is, in zijn genre, een der beste boeken uit den jongsten tijd. (Uitgave: Em. Querido te Amsterdam).

Wilt ge kennis maken met een boeiend hoofdstuk uit de geschiedenis van de Jodenvervolging in het middeleeuwsche Duitschland, dan dringt een lezing zich op van den lijvigen roman Simcha, de Knaap uit Worms, van Sam Goudsmit (Uitgave: Em. Querido te Amsterdam). En wellicht denkt ge, terwijl ge door de boeiende lectuur wordt meegesleept, aan de gebeurtenissen in het huidige Duitschland, waaraan ook de auteur naar alle waarschijnlijkheid heeft gepeinsd, terwijl hij verhaalde van Simcha, van Rabbi Gerschom, van Reb Mosché en ook van het meisje Hanna, wier hart nu eens getrokken wordt tot een ridderszoon en dan weer tot Simcha. Deze en andere personages teekenend, heeft Goudsmit menschen van alle tijden voorgesteld in hun reacties op gebeurtenissen, waarvan de wendingen aan den dwang van hun wil ontsnappen. ‘Simcha, de Knaap uit Worms’ is een geweldig boek geworden, waarin het beeld van individueel lijden vaak terugwijkt voor een machtig fresco, waarop de roerigheid van een geweldige periode met zware penseelstreken wordt geëvokeerd. Godsdienstig fanatisme en goudzucht beheerschen de ontketende menschheid in deze tijden, volgend op den eersten kruistocht,

[p. 318]

wanneer het gezag van den keizer door zijn twisten met het pausdom ondermijnd was. Deze roman van Goudsmit is een boek met rijken inhoud.

Wanneer men het eerste hoofdstuk gelezen heeft van Klanten van Wies Defresne (Uitgave Querido te Amsterdam), dan kent men den toon van het heele boek, dat in hoofdzaak bestaat uit toonbank-praatjes, die met een zekere levendigheid weergegeven zijn en derhalve vlot lezen. De menschen, waarover verteld wordt, zijn zeer vluchtig geschetst en wat met hen gebeurt is niet geschikt om sterk te boeien.

Paul is de titel van een zeer verfijnde en diep-gaande novelle van Ina Boudier-Bakker (Uitgave: van Kampen en zoon te Amsterdam). Een moment kan het gegeven aandoen als zijnde kunstmatig, misschien wel opzettelijk gezocht, alsof de schrijfster zichzelve een psychologisch probleem ter oplossing had voorgesteld. Maar zoo die indruk bestaan blijft, dan dient ook erkend dat zij op werkelijk meesterlijke wijze aan de opgave heeft voldaan. Men gelooft geheel in de mogelijkheid van het conflict waarin de schrijfster twee vrouwen met geheel verschillend wezen heeft gewikkeld. De eene is jong en mooi. Zij leidt een schitterend leven. Het bestaan heeft aan al haar wenschen voldoening gegeven. Zij is rijk en bezit twee lieve kinderen. De andere heeft kommervolle dagen achter den rug. Om haar zoon te laten studeeren moet ze zich groote opofferingen getroosten. Slechts met groote moeite is ze er in geslaagd het geld bijeen te krijgen, dat haar toelaat een vacantie in een badstad door te brengen, waar ze dan mede herstel voor haar geschokte gezondheid hoopt te vinden. De twee vrouwen en hun kinderen ontmoeten elkaar. Dat is een gebeurtenis in hun leven, een gebeurtenis, die ze beiden steeds gevreesd hebben. De zoon van de arme vrouw is immers eigenlijk het kind van de nu rijk geworden dame - een kind, dat ze in haar kommervolle jeugd afstond om aan de schande te ontsnappen. En nu geschiedt het dat in het hart van dien zoon, van Paul, een teeder gevoel ontwaakt voor deze moeder, die eens haar plicht vergat. Het is aan de uitbeelding van deze groeiende genegenheid in het gemoed van Paul en aan de daardoor gewekte reacties in het hart van beide, elkander vijandige vrouwen, dat Ida Boudier-Bakker al haar aandacht heeft gewijd en zoo is ontstaan een groote novelle van uitnemende fijnheid, waarin de tragiek als een latente aanwezigheid is.

In Aansluiting gemist (Uitgeverij: Nijgh en van Ditmar te Rotterdam) heeft Albert Helman verteld van het leven van uit Duitschland gevluchte emigranten te Barcelona. Verschillende typen heeft hij voorgesteld: den ouden Joodschen wijsgeer Baruch,

[p. 319]

die rust heeft gevonden onder het uitschot van de Barceloneesche bevolking, welke in barakjes woont op het strand, geheel afgezonderd van het leven der stad; den geneeskundige Hornemann; Hertha Schlauch en haar man; dokter Hahn en den rijken jood Bernstein met vrouw en dochter, en anderen nog. De strijd van deze ontwortelden met hun eigen leed, met hun broeders in ballingschap, met de vreemde omgeving, dat alles heeft Helman op indrukwekkende wijze verteld, terwijl hij tevens de atmosfeer van de woelige stad op schitterende wijze heeft opgeroepen. Alleen missen we in zijn verhaal samenhang: het lijkt wel uit fragmenten samengesteld te zijn. ‘Aansluiting gemist’ is een ongemeen boeiend boek: een tijdsbeeld van beteekenis. In het oeuvre van Helman staat het nochtans niet op dezelfde hoogte als bv. een van poëzie doorademd verhaal gelijk ‘De stille Plantage’.

Het verschijnen van Het Leven drijft (Nijgh en van Ditmar te Rotterdam) van den Vlaamschen verteller André Demedts is een gebeurtenis in ons letterkundig leven. Op zeer eenvoudige wijze, zooals het past voor een aanhanger van de ‘nieuwe zakelijkheid’, wordt in ‘Het leven drijft’ beschreven hoe dokter Gossey, die zich ergens in een klein Vlaamsch dorpje heeft gevestigd, van zijn vrouw verlaten wordt, hoe hij zich verplicht ziet, niet het minst wegens den tegenstand, dien hij van de zijde der geestelijkheid ondervindt, de plaats te ruimen om zich te gaan vestigen in de gemeente waar hij geboren werd. Ook hier leeft hij als een eenzaat, die door zijn halsstarrigheid alle menschen afstoot. Een oogenblik meent hij goed te doen door zich met de politiek te bemoeien en de partij van de arbeiders te kiezen. Wanneer hij merkt, dat men hem in socialistisch vaarwater poogt mee te sleepen, trekt hij zich terug. Nu moet hij nog de tergende vijandschap van zijn vroegere medestanders verdragen. Het is zijn dochter, die hem, nadat hij vele ontgoochelingen verduren moest, met het leven zal verzoenen.

Wat in den roman geschiedt is van minder belang dan het karakterbeeld van Gossey, dat Demedts heeft geteekend. Dat beeld vergeet de lezer niet. Het blijft hem bij ook nadat de feiten, waardoor hij onder de lectuur werd geboeid, allengs uit zijn geheugen verdwijnen. Er is, ongetwijfeld, in dezen roman invloed van de kunst van Walschap werkzaam, vooral dan in de techniek van den opbouw. Demedts lijkt ons echter als artiest een heel andere persoonlijkheid dan de auteur van ‘Trouwen’. Demedts schijnt geen belang te stellen in psycho-pathologieën. Het is in de gewone realiteit dat hij zijn personages zoekt en wat hun geschiedt, blijft altijd zeer menschelijk en zeer gewoon.

De bekende tooneelschrijver Jos Janssen heeft een roman bewerkt naar zijn tooneelspel De Wonderdokter. Hij heeft den

[p. 320]

oorspronkelijken titel behouden voor zijn verhaal (Uitgave: M. Van Haver te Sint-Niklaas). Trouw heeft de verteller de verschillende episodes uit zijn stuk gevolgd. Maar sommige gedeelten uit zijn roman bezitten den glans van het oorspronkelijke. In het stuk zélf voelde men den invloed van het leven van het dorp. In den roman heeft Janssen daaraan nu alle aandacht kunnen besteden. Hij heeft zich in dit, zijn eerste groot verhaal, waarin enkele deelen wel wat uitgewaterd schijnen, doen waardeeren als een smeuïg verteller, die de volkstaal met ware virtuositeit hanteert. Zijn boek is geworden tot een kostelijke brok van de allerbeste volksliteratuur, zooals er al te weinig in dit land van de pers komt.

Wie de beide deelen leest van Ampie (Swets en Zeetlinger te Amsterdam) van den Zuidafrikaanschen schrijver Jochem van Bruggen, denkt bij plaatsen onwillekeurig aan ‘De Witte’ van Ernest Claes. Hij merkt toch spoedig op, dat terwijl in het Vlaamsche boek de anecdotiek zegeviert, de Zuidafrikaansche roman meer psychologische kwaliteiten bevat. Tevens wordt hij diep getroffen door de eigenaardige atmosfeer van het verhaal, waarvan menige episode door een zekere eenvoudige grootschheid is gekenmerkt. De twee deelen van ‘Ampie’ - nl.: ‘Die Natuurkind’ en ‘Die Meisiekind’ zijn de meest geschikte boeken om Vlamingen tot kennismaking met de Zuidafrikaansche letterkunde aan te zeetten.

LODE MONTEYNE.