De Vlaamsche Gids. Jaargang 24

[p. 415]

Onderwijs en Opvoeding

De laatste hervormingen in het middelbaar en het normaal onderwijs.

‘Met het doel de overlading te verminderen en ten einde een rationeeler evenwicht tusschen den lichamelijken arbeid en den intellectueelen arbeid tot stand te brengen, heb ik besloten, - aldus een Ministerieel Rondschrijven van 5 September 1935 - in de Rijksmiddelbare onderwijsinstellingen, bij wijze van proef en in afwachting van de hervorming der leerplannen voor het middelbaar onderwijs, een stelsel in te voeren dat een ruimer plaats toekent aan de geestesontspanning en aan de opvoedingsgymnastiek.’

In de onderwijs-vakbladen werden deze hervormingen reeds druk besproken. Ze verdienen echter in breederen kring bekend gemaakt te worden.

Niemand kan de rechtmatigheid van de vooropgezette doeleinden in twijfel trekken: er was overlading; een betere lichaamsontwikkeling bevorderen is een lofwaardig streven; geestesontspanning is ten zeerste welkom in deze tijden van overspanning.

Om dit drievoudig doel te bereiken heeft men in de eerste plaats den duur der lessen gewijzigd: ze werden van 60 minuten teruggebracht op 45 minuten. Besteedde men dus b.v. vroeger wekelijks zes lessen van 60 minuten aan de Moedertaal, dan is dat nu herleid tot zes lessen van 45 minuten.

In de tweede plaats moeten er wekelijks drie lessen ‘lichamelijke opvoeding’ gegeven worden, i.p.v. twee zooals voorheen.

Ten derde werd de duur van het opgelegde huiswerk gelimiteerd: in de vier eerste studiejaren van de Voorbereidende Afdeeling, geen huiswerk; - in 5de en 6de, Voorbereidende Afdeeling, in 1e en 2de, Middelbare Afdeeling en in 6de en 5de, Atheneum: maximum 1 uur huiswerk per dag; - in 3de, Middelbare Afdeeling en in 4de en 3de, Atheneum: max. 1 uur 20 min. huiswerk per dag; - in 2de en 1ste, Atheneum: 2 uur huiswerk per dag.

De vierde wijziging betreft de examens. Vroeger werden er drie examens afgenomen per jaar: één vlak voor elke vacantie. Dat werd later gewijzigd tot twee per jaar. De nieuwe hervormingen brengen ons weer terug naar het oude stelsel: drie examens,

[p. 416]

telkens voorafgegaan door een ‘herzieningsweek’, waardoor bedoeld wordt een week van algemeene herhaling. De punten toegekend aan het werk van het jaar tellen mee voor de helft (voor een derde in de drie hoogste jaren van de athenea).

Een nieuwe regeling van de vrije en de geleide namiddagen maakt het voorwerp uit van de vijfde hervorming. De leerlingen beschikten vroeger over twee vrije namiddagen; thans nog maar over één enkelen. Een andere namiddag wordt besteed aan de lichamelijke opvoeding: ‘spelen, lichaamsoefeningen, sportwedstrijden zelfs onder de leerlingen van verschillende scholen door vertegenwoordigende ploegen.’

Een derde namiddag is voorbehouden voor de geestesontspanning. Daarin zullen de leeraars moeten trachten de persoonlijkheid van de leerlingen te doen uitkomen en hun ontwikkeling uit te breiden. Dat alles kan gebeuren aan de hand van ‘bezoeken aan musea, monumenten, bouwvallen, folkloristische en natuurlijke bezienswaardigheden, academie-werken, leerlingen-kringen, voordrachten, enz.’

In de normaalscholen waren de hervormingen niet zoo diepgaand; lessen van 60 minuten werden lessen van 50 minuten. De lessen in lichamelijke opvoeding werden uitgebreid met 4 uur, terwijl voor elk studiejaar eveneens een spel- en sportnamiddag voorzien werd.

De ingevoerde hervormingen mogen critisch onderzocht worden. Ze zijn immers zoo doortastend, dat de structuur van ons middelbaar en normaal onderwijs er fel door gewijzigd wordt.

Terwijl men bij het begin van het schooljaar den beschikbaren tijd voor het verstandelijk werk met ¼ verminderd heeft, kwamen de programma-wijzigingen eerst maanden daarna. (De normaalscholen wachten nu nog op die programma-vermindering, al werd ook voor hen de tijd met 1/6 verminderd). Bij nader inzicht blijkt het dat de voorgestelde programma-verminderingen volstrekt geen 25% van de leerstof vertegenwoordigen.

Om het in moderne taal te zeggen: men devalueert den leertijd met 25%, terwijl men de leerstof met ± 5% devalueert. Het verschil van 20% komt voor rekening van de leeraars en de leerlingen. Wordt er aldus niet gevreesd, dat de overlading zal toenemen in plaats van te verdwijnen?

Het huiswerk beperken tot een bepaald aantal uren is een moeilijke taak: op welke leerlingen moet men steunen bij de chronometrie van het opgelegde werk? Zeker niet op de vlugste, ook niet op de traagste. Op de middelmatige dan? Maar zoo hebben de eerste te weinig en de laatste te veel. Zelfs daltonisatie kan hier geen redmiddel zijn. Dat is een vraagstuk, waarvan de

[p. 417]

oplossing zoo moeilijk is, dat men het misschien beter niet gesteld had te midden van al de overige kwesties, die trouwens ook niet zoo eenvoudig zijn als het wel in het omschrijven van 5 September 1935 wordt voorgesteld.

Niet in een grooter of kleiner aantal examens zit de verbetering, wel in de wijze waarop ze worden afgenomen. Daarover werden geen instructies gegeven en dat valt te betreuren, want de examens in het M.O. werden nog niet aangepast aan de eischen van de huidige didactiek. (Men leze hierover de werken van Ballard en het pas verschenen ‘An Examination of Examinations’ door Sir Philip Hartog & E.C. Rhodes, Macmillan, 1/-).

Een vrije namiddag werd dus ingenomen door geestesontspanning. Deze innovatie is zeer lofwaardig op zich zelf. Maar staat ze in het kader van het doel dat men nastreeft? Wie even de voorgestelde oefeningen van geestes ‘ontspanning’ nagaat, zal zich wellicht afvragen of die zoo maar dadelijk onder ‘ontspanning’ kunnen geschikt worden, of ze niet eerder een inspannend karakter hebben. De eenige ontspanning voor den geest is de volledige rust en de kalme, vreedzame wandeling in de buitenlucht. Kon men dat maar aan de jeugd geleerd krijgen!

De namiddag gewijd aan spel en sport schijnt evenmin van aard om eenerzijds de lichamelijke ontwikkeling te bevorderen en anderzijds de overspanning te voorkomen. Men had minder den nadruk mogen leggen op den sportieven kant van die namiddagen; het vormen van ploegen en het inrichten van matchen tusschen scholen valt in menig opzicht af te keuren: de overblijvende leerlingen blijft de weinig verheven rol van supporter over! Vreest men niet de belangstelling van de jeugd nog meer af te trekken van het intellectueel en het cultureel leven ten bate van de matchen en de koersen?

Een enkel voorbeeldje: Kan het goedgekeurd worden, dat er regelmatige boksmatchen (telkens 4 rounds van 2 minuten!) worden ingericht tusschen scholen, zooals dat onlangs gebeurde te Doornik tusschen het Koninklijk Atheneum en de Vakschool? Is de bokssport niet de laagste vorm van sportiviteit, het minst waardige uitvloeisel van het instinct van combativiteit, dat de menschheid zoo weinig goeds gebracht heeft? In plaats van aldus de volle ontplooiing van dit instinct te bevorderen, moest de school al het mogelijke doen om het te remmen.

Ik heb beproefd een kort overzicht van de door Minister Bovesse ingevoerde hervormingen te geven, zonder vooringenomenheid, maar eveneens zonder verblinding voor de nieuwlichterij. Ik voel zooveel voor de nagestreefde doeleinden eenerzijds en

[p. 418]

voor ons officieel onderwijs anderzijds, dat ik dadelijk deze dubbele vraag stel:

Bereiken de doorgevoerde hervormingen werkelijk hun doel? Kunnen ze niet leiden tot de ontwrichting van ons Officieel Middelbaar Onderwijs, waarvan - tot nader order - de humanistische en de wetenschappelijke vorming van den adolescent toch een der hoofdtaken blijft?

Ik sluit met deze woorden van Dr. Alexis Carrel in ‘L'Homme, eet inconnu’:

‘Il ne paraît pas que les excellentes conditions hygiéniques dans lesquelles on élève les enfants, et les soins dont ils sont l'objet dans les écoles, aient réussi à élever leur niveau intellectuel et moral. On peut même se demander s'il n'y a pas souvent une sorte d'antagonisme entre leur développement physique et leur développement mental. Après tout, nous ne savons pas si l'augmentation de la stature dans une race donnée n'est pas une dégénérescence, au lieu d'un progrès, ainsi que nous le croyons aujourd'hui. Certes, les enfants sont beaucoup plus heureux dans des écoles où la contrainte a été supprimée, où ils ne font que ce qui les intéresse, où la tension de l'esprit et la tension volontaire ne sont pas demandées. Quels sont les résultats d'une telle éducation? Dans la civilisation moderne, l'individu se caractérise surtout par une activité assez grande et tournee entièrement vers le côté pratique de la vie, par beaucoup d'ignorance, par une certaine ruse, et par un état de faiblesse mentale qui lui fait subir de façon profonde l'influence du milieu où il lui arrive de se trouver. Il semble qu'en l'absence d'armature normale l'intelligence elle-même s'affaisse.’

PROSPER MELIS,

Leeraar aan de Rijksnormaalschool te Lier.

_**_*

Er wordt een nieuw pedagogisch maandblad aangekondigd, dat ‘De Vlaamsche Schoolgids’ heeten en bij ‘De Sikkel’ (Antwerpen) omstreeks 15 September verschijnen zal. Het zal geheel gewijd zijn aan de verschillende hedendaagsche opvoedkundige vraagstukken en belooft een groote verscheidenheid aan rubrieken te bevatten. De algemeene leiding van het tijdschrift werd toevertrouwd aan den heer Leon Slock, den alom bekenden inspecteur van het normaalonderwijs, wiens leerboeken voor de psychologie in al onze normaalscholen gebruikt worden en overal, ook in het

[p. 419]

buitenland, onverdeeld geprezen werden. Wij zijn er van overtuigd, dat het nieuwe blad onder zijn kundige leiding in de onderwijsmiddens met de meeste belangstelling zal onthaald worden. Verder wordt de Heer Van Hoof aangeduid als rubriekleider van het didactische gedeelte, terwijl Jan Peeters als redactiesecretaris aangewezen wordt. Overigens wordt beroep gedaan op een groote schaar medewerkers.