De Vlaamsche Gids. Jaargang 23

[p. 521]

Skandinaafsche Kroniek
Frans Emil Sillanpää

Sillanpää, Finlands grootste prozadichter van dezen tijd, werd in 1888 in het kerspel Tavastkyrö (Tavastland) uit arme boerenouders geboren. De natuur, waarin hij zijn kinderjaren doorbracht, had een woeste, eenzame en toch glimlachende schoonheid. Dat deze natuur een diepen indruk op hem gemaakt heeft, bewijst wel het feit dat de herinneringen aan dit midden later, in bijna al zijn boeken, met een sterk realisme en een overtuigende weergave telkens terugkeeren. Vandaar zijn samenleven met die natuur, welke ook van groote beteekenis zijn zou voor alle menschen die in zijn romans optreden.

Aanvankelijk genoot Frans Emil Sillanpää af en toe wat onderwijs in de rondtrekkende volksschool. Toen echter, in de nabijheid, een nieuwe school opgericht werd, slaagde vader Sillanpää, spijts zijn uiterste armoede, er in zijn jongen er heen te sturen. Frans Emil, die op zijn omgeving den indruk maakte een begaafd kind te zijn, kwam in 1900 in het Lyceum van Tammarsfors terecht, op het oogenblik dat in Finland een beweging op touw was gezet geworden om ook de volkskinderen van een degelijk onderwijs te laten genieten. Met de hulp van vermogende personen kon Sillanpaa in 1908 zijn studiën voortzetten. Hij dacht er aan geneesheer te worden. Daar Sillanpää al dadelijk tot de vaststelling kwam tot een regelmatig studeeren niet in staat te zijn en daar zulk doelloos leven niet kon blijven duren, keerde hij na vijf jaar naar het ouderlijke huis terug, waar de armoede nijpender was dan ooit. Sillanpää begon toen met het schrijven van novellen en de eerste verscheen in 1915 in een Finsch blad.

Dit was een mijlpaal in het leven van Sillanpää en van dan af herwon hij zijn zelfvertrouwen.

In zijn eerste werken staat Sillanpää vooral onder den invloed van Knut Hamsun, later onder die van Strindberg, voor wie hij groote bewondering koesterde en ten slotte was het Maeterlinck, die het meest tot zijn gemoed sprak en waar hij dan ook een steun vond wanneer hij het mystiek verband tusschen de natuur en den mensch zocht te vertolken.

Maar we zouden het heden vooral hebben over zijn onlangs

[p. 522]

verschenen werk ‘Silja, de Dienstmaagd’ uitgegeven door Scheltens en Giltay, Amsterdam (ing. f. 3,5).

Zooals bekend staat Sillanpää in zijn land vooraan in het liefdevol weergeven van het volksleven. Doch hiermede is echter het wezenlijke in de kunst van dezen schrijver nog niet voldoende omschreven, wat bijvoorbeeld wel het geval is voor Joel Lehtonen (geb. 1881) of voor Pentti Haanpää (geb. 1905), om slechts een paar onder de Finsche schrijvers te noemen, die zich vooral toeleggen op een zuivere weergave van het volksleven. Bij Sillanpää hebben we bovendien die rustige, diep psychologische kracht, waarmede hij zijn personages weet uit te beelden. Somtijds neemt hij wel zijn toevlucht tot het eigenaardige en het brutale, maar zijn menschen- en milieuschilderingen hebben dit brutale nooit tot doel. Zij beoogen steeds het typisch menschelijke en zij sporen steeds die heerlijke kleinigheden op, welke in hun onbeduidendheid als zoovele schakels zijn van het geheel.

Zoo is dit ook in ‘Hurskas kurjuus’ (De vrome ellende, 1918), het realistische verhaal, met socialen achtergrond, van den zwakzinnigen keuterboer Toivola Jussi, die een oproermaker wordt. Zoo is het ook in de talrijke novellen, welke Sillanpää in de laatste tien jaar verschijnen liet. Dit komt nog meer tot uiting in ‘Silja’ dat, wat inhoud en uitwerking betreft, een soort van samensmelting is van ‘Hurskas kurjuus’ en ‘Hiltu ja Ragnar.’ En zooals het grauwe levenslot van Toivola Jussi groeit uit het luguber beeld van de fusillade, zoo worden wij ook in ‘Silja’ van het stervensmoment teruggevoerd tot de wieg en tot de twee menschen, die er over gebogen staan.

Silja, het jonge, mooie boerenmeisje dat stierf kort na Sint Jan, toen de zomer nog jong was en frisch en die ‘glimlachend haar noodlot ondergaat’, roept ons de gestalte van den vader voor den geest, die op dezelfde manier zijn noodlot droeg, nadat beiden zich op een zeldzame wijze hadden losgerukt uit het dagelijksch leven en in een andere wereld schenen te vertoeven, niettegenstaande zij met eiken vezel van hun innerlijk aan dit dagelijksch leven gebonden waren.

De samensmelting van de twee voornoemde vroeger verschenen werken, mag voor ons beduiden dat bij Sillanpää iets diep persoonlijks zijn bevrijding vond in den roman over den geruïneerden boer Kustaa Salrnelus en zijn dochter, de dienstmaagd Silja.

De vader van Silja had destijds een voor hem vernederend huwelijk gesloten met Hilma, het keukenmeisje op de Salmelusboerderij, een meisje dat uit een arme en slecht befaamde familie stamde. Hieraan is het voor het grootste deel te wijten dat Salmelus ten slotte van zijn huis en van zijn hof afstand doen

[p. 523]

moet. Op de nieuwe hoeve, waar hij zich gaat vestigen, blijft hij al dadelijk eenzaam over met zijn meisje Silja, daar zijn vrouw, kort na de aankomst in het nieuwe huis, aan longtering sterft en Silja's twee oudere zusters rusten op het kerkhof in het andere kerspel. Kustaa vervult nu voor zijn dochtertje de rol van vader en moeder. Hij omhult haar met een grenzenlooze teederheid, waarvan gansch haar kort leven doordrongen blijft, een teederheid welke van bladzijde tot bladzijde steeds hooger en hooger stijgt tot aan de poorten van den hemel, welke zich, in de eindscene. openen om de bruid te ontvangen.

Wanneer zij den ouderdom, waarop zij zal bevestigd worden, bereikt heeft, sterft ook haar vader. Nu niemand voor haar meer zorgen kan, moet zij uit dienen gaan. Na gedurende een paar jaar op enkele hoeven te zijn geweest, komt dit, als door een wonder onberoerd gebleven meisje, als dienstmaagd op een villa in de streek van Tammarsfors. Met een jongen man uit een zomerpension dat in de nabijheid ligt, leeft zij daar haar eerste rijk, maar kort liefdeleven. In ‘Hiltu ja Ragnar’ heeft Sillanpää ons destijds een dergelijke liefdesidylle beschreven, maar het sombere dat Hiltu omhult en haar in den dood voert, staat tegenover Silja machteloos: haar liefde is een vrijwillige, jubelende overgave, is als een licht dat haar kracht geeft om in haar verder leven alles zonder bitterheid te dragen.

Dezelfde zon die, toen zij boven de kimme oprees, getuige was van de omhelzingen der beide geliefden Armas en Silja, ziet ook kort daarop de scheiding. Armas gaat naar het doodsbed van zijn moeder, terwijl Silja, die van haar vaders dood af altijd eenzaam geweest was, nu ook alleen blijft met haar leed en haar smart. Haar zwak lichaam - zij heeft een longtering, evenals haar moeder - lijdt sterk onder deze beproeving der ziel. Zij zweeft tusschen leven en dood en in haar koortsen beweegt haar geest zich in vreemde gebieden, waarin zij reeds meer thuis hoort dan hier op aarde. Doch van de andere zijde komt zij terug, maar niet voor lang. Zij houdt het nog een winter, waarin het roode oproer over Finland losbreekt, uit. Zij wacht nog tot het naderend leger der ‘witten’ Armas naar de Kierikkahoeve, waar zij nu dienstmaagd is, brengen zal. Maar wanneer zij ten slotte verneemt dat Armas levensgevaarlijk gewond is, verlaat haar het laatste restje weerstandskracht. In een geluksdroom, welke niet verduisterd wordt door de schaduw van den dood, versmelten de beelden van den vader en den geliefde voor haar uitdoovenden blik, terwijl op een zonnigen zondagmorgen de ziel het teere lichaam verlaat. Zoo eindigt de geschiedenis van de laatste verwelkende loot van een ouden geslachtsboom.

Het heldere licht over Silja's doodsbed in het lage en donkere

[p. 524]

kamertje op de Kierikkahoeve straalt ook over haar kort bestaan en over de schildering van het volksleven, waarin de menschen en de natuur tot een aangrijpend geheel samengesmolten zijn. De reine en schoone liefde van het meisje dat Cecilia gedoopt was en Silja werd genoemd is, als een wonder sprookje en lijkt ons als een serene weerschijn van haar meisjesdroom over den zingenden jongeling die tijdens een zomernacht voorbijroeide,

‘Silja’ van Frans Emil Sillanpää is de volmaaktste roman, welken wij in de Finsche prozakunst aantreffen en voor de vertaalster was het zeker geen gemakkelijke taak dit werk in het Nederlandsen over te brengen. De moeilijkheid treedt reeds voor den dag bij de vertaling van den oorspronkelijken titel ‘Nuorena nukkunut’, t.t.z. zoo jong insluimeren, hier in de beteekenis van zacht en kalm sterven. Daarom heeft zij den eenvoudigen titel ‘Silja’ genomen. Overigens onder denzelfden titel verscheen eveneens de Zweedsche vertaling van Ragnar Ekelund, uitgegeven bij Holger Schildt te Helsingfors. De woorden Nuorena nukkunut zijn vol van de stemming en de ziel van het verhaal. Zij hebben dezelfde symbolische kracht als de woorden Hurskas kurjuus op het titelblad van Sillanpää's eerste meesterwerk.

Nochtans is de vertaling goed leesbaar, waarvoor we dan ook én vertaalster én uitgever mogen gelukwenschen.

PIET SCHEPENS.