De Vlaamsche Gids. Jaargang 23

[p. 370]

Skandinaafsche Kroniek
Denemarken

Het Deensch tooneel zoekt zonder twijfel nieuwe wegen op te gaan en de eens zóó toegejuichte stukken over moraal en huwelijk geraken grootendeels op het achterplan, om plaats te maken voor nieuwe onderwerpen in een nieuw kader. Deze onderwerpen willen, met hun spot, geestdrift of verachting, deel nemen aan het huidig politiek leven en aan de maatschappelijke hervormingen. Niet alleen aan den inhoud, maar ook aan den vorm merkt men dit, vooral bij de tooneelstukken die, zoogezegd, niet opgevoerd worden.

Van Sven Clausen verscheen ‘I Rosenloenker og andre komedier’ (Nyt nordisk Forlag).

‘I Rosenloenker’ is een kort spel, dat ons slechts een vluggen kijk door de bestoven ruiten van het gerechtsgebouw geeft. Het is een scherpe satire over de kuiperijen, de dwaasheid, de oppervlakkigheid en de aangeboren blindheid van de godin Gerecht. De repliek is bijtend en met een verbluffende sierlijkheid brengt zij het gift in het bloed. De personages zijn natuurlijk geen menschen. Ze zijn geknipt uit krip, zooals de lichtzinnige en wispelturige Pierrette, uit bordpapier, zooals Harlekijn. Dit werk kenmerkt Sven Clausen als een intelligent spotter en behendig polemist. Zijn kleine eenakters, welke het bureaukratische leven ‘Et komplot’, of de nukken van een profeet ‘Profeten og Faedrelandet’ behandelen, zijn satirische dialogen en achter zijn menschen en poppen ziet men voortdurend den wrangen glimlach van den schrijver; een glimlach, welke de toeschouwers koud aangrijpt en doet rillen.

Van Bernhard Jensen, die destijds debuteerde met een apocalyptisch drama ‘Post mortem’, verscheen onlangs een modern tooneelstuk ‘Ham, I soger’. Uit den titel zou men kunnen afleiden dat het een godsdienstig drama is, of wel dat de schrijver de gedachte gehad heeft een nieuwe Jezusfiguur te scheppen. Dit idealistisch drama heeft als hoofdfiguur een verdorven en valsch profeet, een kletser, iemand die redeneert als een kip zonder kop en de wereld overwinnen wil met een abstracte zielsgoedheid, nevelige plannen en negatieve voorspellingen. Dat deze hoofd-

[p. 371]

figuur slechts de rol van sympathiek tuchtiger der maatschappij vervullen moet, blijkt uit het feit dat in het heele tooneelstuk geen greintje satire te ontdekken is. Het stuk ontroert ons niet, omdat het noch min noch meer dan waanzinnig is, wat we overigens reeds van in den beginne opmerken. De schrijver breekt nl. een lans voor de liga voor den strijd tegen de werkeloosheid, terwijl hij te zelfdertijd verklaart, dat die ook al niet veel uitrichten kan. En het wordt er zeker niet beter om, wanneer zijn zoo abstracte beschouwing van den arbeid een nieuwen socialen geest in de wereld brengen moet. Een verdienste van dit stuk is, dat het goed in mekaar gestoken is. Wanneer de hoofdfiguur Elme met een melancholisch vaarwel het aardsche tooneel verlaten heeft, wordt hij opnieuw uit den dood gewekt - onder een andere benaming - in het tooneelspel van Anders Olsen, nl. ‘Maskinen’ (Nyt nordisk Forlag). Hier is de hoofdfiguur Dr. Eden, droomer en idealist. Die zonderlinge naam valt al dadelijk op. Dr. Eden wil de wereld hervormen. Volgens een toelichting van den schrijver is Dr. Eden een uitmuntend uitgebeeld intellektueel type. Zijn Noodlot in den strijd tegen de egoïstische belangen der maatschappij, is natuurlijk hetzelfde als dit van Elme. Zijn strijd is een strijd tegen onoverwinbare schaduwen, tegen windmolens, welke voor zijn benevelde oogen opdoemen in de gedaanten van reuzen en wilde paarden. Eden zweeft hoog boven de wolken en hij vergeet voortdurend, dat hij zich enkel op vasten bodem bevindt. Op alles, wat men hem vraagt, heeft hij steeds het antwoord klaar, dat ongeveer luidt: idealen, princiepen, rechten van den mensch. Eden is niet gegroeid tot een krachtvolle persoonlijkheid en zijn strijd tegen de machine der samenleving heeft niet meer kracht en bereikt niet meer resultaten dan een hand, welke een orkaan zou willen beheerschen. Nochtans is in dit werk een zekere vaardigheid en een energie in de replieken niet te ontkennen. Het bevat tal van scenische hoedanigheden, maar heeft dezelfde innerlijke zwakheden als ‘Ham, I soger’.

In een aanbevelend inleidend woord bekent Ejnar Howalt, schrijver van ‘Nu dages det Brodre’ (Bernhardt E. Kleins Forlag) ons dat geen enkel Deensche schouwburg tot nu toe zijn werk heeft durven opvoeren. Van zoodra het gordijn opgehaald wordt voor den lustigen dans, slaat deze al spoedig over tot een danse macabre.

Het gaat hier over een sociaal-democratisch burgemeester Ole Peter, wiens vriendelijke handdruk al spoedig een toegestoken leeuwenklauw wordt. Dit verhoogt ongetwijfeld de dramatische uitwerking van het stuk.

‘Nu dages det Brodre’ is een politiek pamflet tegen de sociaal-democratie die, met de macht in handen, zich ontpopt als

[p. 372]

een partij die de andere partijen overtreft in burgerlijkheid, in achting voor burgerlijke moraal, drang naar geld, en fijne opvoeding. De hurgemeester wordt ernstig op proef gesteld, wanneer een makker uit zijn jeugd opduikt en hem rekenschap vraagt. Moesten het gedrag en de denkwijze van Ole Peter's jeugd bekend gemaakt worden, dan zou de revolutionaire jeugd ingrijpen en hiertegen zou geen kruid gewassen zijn. Het tragische in dit tooneelspel kunnen we resumeeren als volgt: de proletariër, die zijn verleden verloochent, wordt een gedecoreerd burgemeester, een inner van tantièmes, onder wiens voeten echter de bodem wankelt. De komedie huist in de behendigheid waarmede de schrijver zijn hoofdpersoon - of de partij - door spitsroeden laat loopen, alhoewel het hier bij een woordentwist blijft, zonder dat de personen levend voor den geest treden.

Ejnar Howalt heeft dramatisch talent. Hij is scherp en vol galgenhumor. Hij heeft iets te zeggen en wil iemand treffen. Laat ons hopen dat hij met dit tooneelstuk zijn haat voldoende heeft gekoeld en dat hij voortaan meer aandacht wijden zal aan vorm en handeling.

Carl Gandrup vervolgt zijn lange en welgevulde loopbaan van tooneelschrijver met een geschiedkundig werk uit den tijd van Frederik VI, koning van Denemarken, nl. ‘Kongeligt Blod’ (Vilhelm Hansens Forlag). Dit is een stuk kultuurgeschiedenis dat, in een reeks onderhoudende en talentvol geschilderde tafereelen, ons in den bewogen tijd rond 1809 brengt, toen Kopenhagen door de Engelschen belegerd werd en toen Frederik VI, koppig en jaloersch, alle vrijzinnige jeugdbewegingen knakte en als alleenheerscher, zich met de onbenulligste zaken inliet.

De dramatische kracht schuilt in de koene en schitterende replieken en het talent van den schrijver komt vooral tot uiting in de karakterteekeningen, inzonderheid deze van prinses Charlotte van Mecklenburg Schwerin.

Rond het tooneelspel van den Deen Kaj Munk ‘De Udvalgte’ (Nyt nordisk Forlag) ontstond onlangs bij de première heel wat herrie vanwege het publiek en de pers. Het is een Davidsspel, dat vermoedelijk het eeuwig wankelbare in de menschelijke psyché aantoonen wil. Dit wankelbare kan alleen door het geloof gered worden. De strijd van David tegen de zonde is vernederend en ellendig, maar het was er bij den schrijver wellicht om te doen David door de zonde groot en menschelijk te maken. Het soms wonderlijk onlogische in de karakterteekening is treffend en Munk heeft bij het kiezen van zijn middelen zeker niet altijd den vereischten takt in acht genomen. David is bang, opvliegend en onrustig; hij is bovendien blind, doof en onrechtvaardig, maar

[p. 373]

toch wordt hij tot koning gekroond, kortom een menschelijke figuur, die afschuwelijk en onwaarschijnlijk is. Het tooneelspel bevat nochtans buitengewoon mooie bladzijden, zoo bvb. de toespraak van Achitófel, van dichterlijke ontboezemingen, naast een mengelmoes van zinnelijke onwelvoeglijkheden, onzinnige anachronismen en een Kopenhaagsch koeterwaalsch. Alleszins een nieuw Aladdinmotief in de Deensche dramatische kunst, waar de zondevolle, naïeve David het spel wint tegen den sluwen Achitófel.

Van Gudmundur Kamban, een IJslandsch schrijver, verscheen ‘Paa Skalholt’ (Steen Hasselbalchs Forlag). In het inleidend woord van zijn nieuw tooneelspel vertelt Gudmundur Kamban ons, dat dit werk niet mag beschouwd worden als een dramatiseering van zijn roman ‘Skalholt’, waar we reeds in menige bladzijde konden vaststellen, dat Kamban een geboren tooneelschrijver is.

‘Paa Skalholt’ behandelt het tragische Noodlot en de korte, maar dappere liefde van Ragnheidur - een teere en fijne studie van het eeuwige vrouwelijke - en Dadi Halldorsson. Het is een strijd van wil tegen wil, een wil die een quaestie van leven is. Het behoort tot de kunst van Kamban - ook in zijn roman - om zijn hoofdpersonen derwijze te isoleeren, dat zij het natuurlijk middelpunt in het tooneelspel blijven. De vele bijpersonen zijn in zekeren graad overbodig. De repliek is meesterlijk en hierin worden het leed en de angst versterkt door de winterschemering en de duistere atmosfeer der Domkerk.

PIET SCHEPENS.