De Vlaamsche Gids. Jaargang 22

[p. 566]

Peter I⁽¹⁾

Peter de Groote is éen dier krachtfiguren in den aard van Frederik den Groote. Hij ving de europeaniseering van het uitgestrektste rijk der wereld aan en zette de vensters open naar den kant van de Oostzee, de Zwarte Zee en Duitschland, doorheen de Turksche, Poolsche en Zweedsche barrière. Toch schuilt er heel wat overdrijving in de geestdriftige uitspraak van Belinskij, dat Peter zeker wel de grootste verschijning, niet alleen van de Russische, maar van de geheele geschiedenis der menschheid is. Immers, hij slaagde er wel min of meer in zijn onderdanen te doen lijken op de menschen, die hij in Holland (zijn hoftaal werd het Nederlandsen), Duitschland en Frankrijk van nabij had leeren kennen, doch slechts zeer uiterlijk greep deze verwisseling plaats en bij hoevelen? Als mensch was hij onzedelijker dan Lodewijk XIV. Stond werkelijk de geheele achttiende eeuw onder de betoovering van dit genie, van dezen Titan, zooals Dr. Hackel voorhoudt?

Persoonlijk onderscheiden wij in het leven van dezen reus uit de geschiedenis volgende onderverdeelingen: 1672-1682: In 1682 wordt Peter met voorbijgaan van zijn ouderen halfbroeder, den bijna stompzinnigen Iwan, tot czaar uitgeroepen. 2) 1682-1697: Hij dempt den opstand der Strelitzen in deze periode, die hem ei zoo na den troon kost; in 1697 vertrekt hij over Riga, Mitau, Koningsbergen en Berlijn naar de Nederlanden, waar hij zal werken op een scheepstimmerwerf te Zaandam. 3) Organisatieperiode (1697-1709): In 1698 is Peter in Engeland; de universiteit te Oxford schenkt hem het doctorsdiploma. Te Moskou houdt hij wraakgericht over de Strelitzen; zij verdwijnen. De eene hervorming volgt op de andere. 1700: de oud-Russische tijdrekening, volgens welke het jaar in den herfst aanvang nam, wordt afgeschaft. Alle aanzienlijken ontvangen bevel zich naar Europeesche wijze te kleeden. De verovering van Ingermannland geeft hem in 1703 de gelegenheid de grondslagen van St. Petersburg te leggen. Hij maakt zich meester van Estland en Lijfland. 1709: Nederlaag

(1) A. TOLSTOI. - Peter I. 320 blz. Amsterdam. Van Holkema & Warendorf. Ing. 46 fr. Geb. 55 fr.

[p. 567]

van Karel XII bij Poeltawa. Verovering van Karelië. 4) Glansperiode (1710-1721): 1714: De Zweedsche vloot wordt bij de Alandseilanden vernietigd. Scholen en boekdrukkerijen komen tot stand. De handelswetgeving wordt verbeterd. Een rekenkamer ingesteld. Gelijke maten en gewichten verordend; voor het brievenvervoer door rijdende postboden gezorgd; vondelingen- en weeshuizen verrijzen. Mijnen ontgonnen, kanalen gegraven. In 1721 wordt een einde gemaakt aan het patriarchaat door de instelling van de Heilige Synode. Peter verklaart zichzelf het hoofd der Kerk. Door den Vrede van Nystad komen nog Wiborg en Kexholm aan Rusland. Te St. Petersburg wordt Peter plechtig tot keizer uitgeroepen. 5) Vervalperiode (1722-1725): Hij moet van het voortzetten van den oorlog tegen Perzië afzien: de storm verstrooit zijn vloot op de Kaspische Zee. Hij vat koude bij zijn pogingen om hulp te brengen aan een gestrand schip en overlijdt aan de gevolgen. Zijn uitspattingen brachten het hunne tot dit spoedig einde bij.

Kantemir en Tretjakowskij, de eerste vertegenwoordigers van het Europeesche bewustzijn in de Russische letterkunde, verheerlijkten hun czaar. Soemarokow, de eerste Russische tooneelschrijver, bad: Onze Vader, Peter de Groote, uit het niet hebt gij ons tot leven gewekt. Lomonosow, de grondvester der nieuwe Russische taal, stelde hem met God gelijk. Voor Poesjkin was Peter de eeuwige held. Leo Tolstoi koesterde het voornemen een monumentalen roman over hem te schrijven. Peter vormt het grondvraagstuk van de Russische geschiedphilosophie (Dr. Hackel). Voor Meresjkowskij is hij de Leonardo van de daad (Peter en Alexej).

Alexej Tolstoi, in zijn indrukwekkenden historischen roman ‘Peter I’, teekent de ruwheid van het tijdperk vol pakkende visie, suggestieve kracht, klare verwoording en heldere belichting. Hij treedt in de voetstappen van Pokrowskij, den officieelen vertegenwoordiger der Sowjetsche geschiedkunde, wat de nuchtere, zakelijkheid betreft. 't Is een realistisch meesterwerk.

Door Peter den Groote werd Rusland een der groote mogendheden; het moderne Rusland is zonder zijn wilskracht niet denkbaar. Op het einde van zijn regeering grensde zijn rijk aan de Witte Zee (Arkangel), de Kaspische Zee (Astrakan), de Baltische Zee (Kroonstad).

Dr. JOZEF PEETERS.