De Vlaamsche Gids. Jaargang 22

[p. 275]

Napoleon III

E.A. Rheinhardt. - Napoleon III en Eugenie. P.N. Van Kampen en Zoon, Amsterdam. (16 afbeeldingen).

Van den zoon van Hortense de Beauharnais en den Hollandschen admiraal Verhuell, al kon Louis Bonaparte de afstamming van dit kind niet openlijk in twijfel trekken, zei George Sand: ‘Hij heeft de gave liefde te wekken.’ En de groote Napoleon, voor Waterloo, sprak tot Soult: ‘Omhels den kleinen Louis; hij zal een goed hart en een schoone ziel hebben.’ - Als jongeling hield deze carbonaro van het gevaar en van het geheimzinnige. Hij zat in de cabarets van de Marais en van de jammerlijke wijken ten Noorden en ten Oosten van de Bastille met ontredderde boemelaars, naast verloopen mislukkelingen, vagebonden, ontslagen tuchthuisgevangenen, weggeloopen galeislaven, oplichters, kunstenmakers, zakkenrollers, koppelaars, bordeelhouders; zij vormden de kern van den ondergrondschen aanhang, die in het bestemde oogenblik als het genootschap van den tweeden December in beweging gebracht zou worden. Voor hem wierven ook de meisjes, die niets eischten dan het geluk van een uur, getrokken tot den jongeman met den teederen blik, die het Fransch zoo zonderling hard uitsprak. Sue zou op hem beslag leggen voor zijn prins Rudolf uit de ‘Geheimen van Parijs’.

Louis-Philippe's Napoleonvereering ging wel zoo ver de terugbrenging van den dooden keizer te doen geschieden, maar niet, dat hij zich door dezes twijfelachtigen nakomeling in zijn rust liet storen. Te Ham gevangen, schreef Louis Napoleon socialistische artikels, die hem de vriendschap van Louis Blanc, Arago en vele anderen bezorgden, vermits zij in hem begroetten den strijder voor het recht der nationaliteiten tegen de Oostenrijkers, den atheïst, den vijand van den paus en van den volksverrader Louis-Philippe. Zoo had de verkiezing van December 1848 het fantastische resultaat, dat de vogelvrijverklaarde president van de Fransche republiek werd, nadat hij kond gedaan had, dat zijn

[p. 276]

eerzucht geenszins van het keizerrijk droomde, al vestigde hij zich in het Elysée. De republikeinen keken echter wel vreemd op, toen het Fransche expeditiecorps de in het stormjaar '48 ontstane Romeinsche gemeenebest om hals bracht. De beslissende daad, den 2n December 1851, was de kanonnade van de regimenten van den volksvriend tegen kleine, slecht gewapende troepjes verontwaardigde menschen, de doodelijke wilde schietpartijen in de straten en ten slotte de huiveringwekkende slachting op de groote boulevards door de beschonken troepen van den ‘goedhartigen’ man, in wiens naam Morny de lijkenhuizen en de gevangenissen vulde. Louis Napoleon werd de steun van de orde, van de reactie. Het avontuur was goed ten einde gebracht. Eén jaar later leidde men een nieuwen keizer naar de Tuilerieën. Zijn vertrouwen in de omkoopbaarheid der menschen werd niet beschaamd. Slechts bij Donna Eugenia de Montijo lukte dit niet; zij zou dan ook keizerin worden.

Napoleon's Krimoorlog, met zijn meer dan 300.000 dooden, eindigde voor hem op een werkelijken triomf, bekroond door het Congres van Parijs, waarop Cavour voor de eerste maal zijn eischende stem verhief. Toen dezes goed georganiseerde spionnagedienst hem berichtte, dat de echtelijke trouw des Keizers verbruikt was, meende hij, zich Napoleon's zwak voor schoone vrouwen ten nutte te kunnen maken en zond de wonderschoone Castiglione, de geliefde van Victor Emanuel, naar Parijs. Dan kwam Orsini's aanslag, in feite een krachtige oproep aan het geweten van Napoleon, Italië te gedenken. Te Plombières erkende hij eindelijk Italië's vordering op hem. En toen ving het beslissendste hoofdstuk van zijn geschiedenis aan. Na den vrede van Villafranca moest Fransche cavalerie hem te Turijn tegen luide anti-Fransche betuigingen beschermen. Na Castelfidardo begon van de Fransche kansels de verheerlijking van het pauselijke leger, dat door Napoleon III zoo ‘verraderlijk’ in den steek was gelaten.

Koloniale ondernemingen in China. Achter-Indië en Syrië gaven intusschen wat krijgsroem en wat buit en verkondigden, dat de macht van Napoleon tot in de verste hemelstreken reikte.

Terwijl de keizer in 1863 steeds dringender van Rusland de schorsing van alle maatregelen van onderdrukking tegen Polen eischte, maakte Bismarck zich die hem zoo belachelijk voorkomende fout van Napoleon III en de daaruit volgende verkoeling van keizer Alexander ten opzichte van Frankrijk ten nutte, om met Rusland tot een op een verbond gelijkende schikking te komen.

Tegelijkertijd zweefde het voor Napoleon's geest een onder Franschen invloed staanden Latijnschen staat in Amerika te scheppen, die de Vereenigden Staten zou verhinderen alleen over de producten der Nieuwe Wereld te beschikken. Zijn hoop, dat

[p. 277]

in den Secessie-oorlog de Zuidelijke staten der Unie zouden overwinnen en de aristocratischgezinde verdedigers der slavernij in de confederatie de Mexikaansche monarchie van den ‘archidupe’ Maximiliaan zouden ter hulp komen, werd echter niet vervuld. Op hetzelfde oogenblik werd Oostenrijk bij Königgrätz beslissend overwonnen. Weldra begon Garibaldi's aanval op het pauselijk gebied. De afzending van het Fransch expeditiecorps, dat toen nog juist op tijd kwam voor een ingrijpen, nam Italië zeer kwalijk.

Na al deze luidruchtige jaren werd het op eens angstig stil om Frankrijk heen. De drie maanden levensduur van de ‘Lanterne’ van Rochefort waren voldoende geweest, om alle ongelukkige gebeurtenissen te maken tot dwaasheden van Napoleon en Eugenie, die het land had moeten betalen. Zoo volbracht een dagbladschrijver in een dozijn nummers van zijn blad, wat Victor Hugo in negentien jaren van strijd niet was gelukt. Al het te laat gewordene, vermoeide, verspilde in zijn leven, ging de keizer nu zien in het licht der berusting bij de gedachte aan zijn kind. Hijzelf wilde nu waarlijk geen oorlog meer.

Met den Spaanschen struikelsteen deden Eugenie en Gramont een beklemmende ontzetting groeien in hem, die hem rillend van koorts het opperbevel over het leger op zich deed nemen. Het onbegrijpelijke gebeurde. In Metz begon voor Napoleon spoedig, wat hij vooruit had vermoed en wat hij niet de kracht had gehad te ontwijken: met berichten zonder eind van ontbrekende zaken in de uitrusting en het feit, dat slechts een minderheid der onder de wapens komende reservisten het nieuwe chassepotgeweer ooit zelfs maar hadden gezien, en met stapels anonieme brieven, die met angstwekkend onwederlegbare feiten de meesten der generaals er van betichtten, niet het geringste vermoeden te hebben van den waren staat van zaken. Voor Bismarck onderdoend, werd hij de armzalige marionet in de hand van Eugenie, de regentes door zijn wil. Haar kabinet ontnam hem het opperbevel. En Bazaine aanvaardde het zonder aarzelen. Napoleon bleef bij zijn leger, dat zesmaal binnen weinige dagen het doel van zijn marsch moest veranderen. Hij was oud en ziek en zag zijn ster niet meer en liet zich te midden van zijn sterk verbleekte praal van Cent-Gardes en lakeien door de soldaten meesleepen, als een fantoom... tot hij een gevangene werd.

Na den vrede begon hij, te Camden Place, weer allerlei heimelijk-ijverig samenzweerderswerk, waaraan weldra de dood een eind zou stellen. Napoleon III stierf in een droom, op den morgen voor het derde chirurgicaal ingrijpen. Hij was 65 geworden. Sindsdien verzwonden zestig jaar.

[p. 278]

Toen Eugenie de tijding ontving, dat haar zoon onder de speersteken der Zoeloe's was bezweken, doofde haar willen en hopen uit, samen met wat er in haar geweest was aan ijdelheid, eerzucht, machtsbegeerte en ikverheffing. Wanneer de derde Republiek meende, de oude vrouw niet meer te moeten vreezen, doolde deze rusteloos rond de plaatsen van haar grootheid en van haar schuld. Geleid door haar afkeer jegens Duitschland, die het afsterven van haar hart had overleefd, vermocht zij in den tijd van de bevestiging der Fransch-Engelsch-Russische alliantie aan Frankrijk waardevolle diensten te bewijzen. Het was haar door het lot nog gegund, den vrede te beleven na den grooten oorlog. Zij was in dien tijd reeds bovenmenschelijk oud. En zij reed door Parijs en zag weer haar omjubelden bruiloftsrit door de nieuwe rue de Rivoli, dan den rit met haar blonde kind naar het te Deum voor Solferino en het trotsche gebaar van den keizer, wanneer hij haar weer een van die mooie straten wees, die juist was voltooid...

Zij werd vier en negentig jaar oud. Toen ging zij naar waar de droomende man van vroeger, met de overwolkte oogen, reeds lang zijn plaats had.

JOZEF PEETERS.