De Vlaamsche Gids. Jaargang 22

[p. 187]

Vlaamsche Letteren

Er zijn in den laatsten tijd enkele merkwaardige romans verschenen, waarvan de waarde groot genoeg is om ook buiten de enge grenzen van dit land een meer dan gewone belangstelling gaande te maken. We bedoelen de jongste boeken van Lode Zielens en Gerard Walschap.

Gerard Walschap, die vroeger ook als tooneelschrijver naar voren trad, bezit in hooge mate de kunst van het vertellen, die, in ons land, sedert het optreden der ‘Van Nu en Straksers’ wel leek te zijn verloren gegaan. In zijn romancyclus, bestaande uit de verhalen ‘Adelaïde’, ‘Eric’ en ‘Carla’, uitgave: Nygh en van Ditmar te Rotterdam, is de voorstelling van de innerlijke en uiterlijke gebeurtenissen hoofdzaak en wordt geen aandacht gewijd aan de min of meer bewuste ‘mooie’ verwoording. Deze romancier heeft wat te zeggen. Liever: weergevend wat hij in het leven waarnam, tracht hij dit leven tot den lezer te doen spreken. Hij verwerpt de lange beschrijvingen, de meteorologische berichten, die in het werk der negentigers een zoo ruime plaats innamen. Terwijl een Streuvels, dien men - o.i. ten onrechte - algemeen aanzag voor den machtigsten epieker van zijn geslacht, tientallen bladzijden noodig heeft vooraleer met het eigenlijke verhaal te beginnen. voert een Walschap den lezer met het eerste hoofdstuk te midden van het gebeuren. Zoo deden ook onze eerste romanschrijvers, die, na 1830, bij ons volk den lust tot lezen weer aankweekten.

Zoo we ons niet vergissen, luidt de gemeenschappelijke titel van de Duitsche vertaling van den cyclus: ‘Die Sünde der Adelaïde’. Deze titel synthetiseert op uitstekende wijze de dubbele beteekenis van deze roman-reeks. Het begrip ‘zonde’ beheerscht de ontwikkeling van de feiten in de drie boeken. Adelaïde heeft de zonde bedreven waarvoor haar geslacht boeten zal. Zij bleef bewust kinderloos gedurende den tijd, dat haar man nog studeeren moest. Nog vóór dan haar eerste en eenig kind geboren wordt, brengt een onderhoud met een priester haar het besef van haar zonde bij en meteen van de noodlottigheid der straf. Of ze zal haar man aan een andere vrouw moeten afstaan, of een ongeluk zal haar kind bedreigen. Het is echter niet het zuivere verloop van dit ethisch proces dat de schrijver schetst. Hij heeft dit conflict versterkt door het te verbinden met een tweede probleem: dat der erfelijkheid, waardoor de levensgang van Adelaïde wordt beheerscht. De vader van de jonge vrouw gaat n.l. ten onder in

[p. 188]

krankzinnigheid. Zoo is deze romancyclus gebouwd op twee sterke peilers: deze van de katholieke moraal en deze van de leer der erfelijkheid, die de Zolaïsten reeds inspireerde.

Walschap ontleedt met onverbiddelijke scherpte elke innerlijke roering van zijn menschen. In dat opzicht is zijn eerste roman ‘Adelaïde’ de merkwaardigste van den cyclus. Eenigszins zwakker, want van een geringer gebondenheid, lijkt het overgangswerk ‘Eric’. In ‘Carla’ - de roman der verzoening met God - ontplooit de auteur een epische kracht, die hem toelaat de volledigheid van een levenslot te omvangen.

Er is in de psychologische analyse, welke van deze boeken de groote aantrekkelijkheid uitmaakt, wellicht te gispen een stelselmatigheid en een opzettelijkheid, die het verhaalde doen voorkomen als bewust bedacht. Het kan echter niet worden ontkend, dat de auteur de gave bezit zijn ficties levenswaar voor te stellen.

Aan het werk van twee Fransche schrijvers van dezen tijd doet de romankunst van Walschap denken. Aan dit van Julien Green, den auteur van Leviathan, en aan dit van François Mauriac, wiens opvattingen betreffende het recht van den katholieken romancier om alles te zeggen en bij het beschouwen der zonde geen detail te verzwijgen, hij blijkbaar deelt.

Men kan de kunst van Walschap wat stroef vinden, oordeelen, dat het haar mangelt aan geestelijke vlucht, aan grootschheid en aan gemoedswarmte. Men kan ook onaangenaam getroffen worden door enkele gewild-pathetische en zelfs melodramatische wendingen in den verhaaltrant. Aan de inwerking van zijn suggestief psychologisch vermogen ontsnapt de lezer al evenmin als aan den invloed van zijn groot verteltalent.

Lode Zielens' kunst is warmer en menschelijker dan deze van Walschap. Ze is doorgloeid van een hartstochtelijke, eenigszins romantische aanvoeling van het leven, gedragen ook door een machtige liefde voor de onterfden en de verdrukten, voor allen, die zich aan het einde van iederen dag vol wee en ellende afvragen: ‘Waarom leven wij?’ De zware roman, waarin Zielens een bijna synthetisch beeld van het vóór-oorlogsche proletariërsleven in de grootstad heeft gegeven, draagt dan ook dezen suggestieven titel: ‘Moeder, waarom leven wij?’ Uitgave: N.V. ‘Elsevier’ te Amsterdam. Het is een der meest ontroerende boeken. die er in den laatsten tijd in de Nederlanden zijn verschenen.

Hoofdpersoon in dezen roman is Netje - het type van de duldende volksvrouw, die in zich draagt schatten van liefde. Haar volledigen levensgang verhalend, voert de schrijver zijn lezers doorheen de sombere dalen van het proletariërsleven. Hij vertelt van het schoonste, dat daar de menschen beleven, en ook van het allerlaagste, dat ze soms bedrijven. Hij doet het op delicate en

[p. 189]

gevoelige wijze. Er is veel schaduw in dit boek - maar hier en daar breekt een straal van schamel geluk door de duisternis.

De roman van Zielens, waarin niet te tellen motieven worden verwerkt, doet denken aan wat men in de Fransche literatuur van dezen dag een ‘roman fleuve’ noemt. En als men dan ‘Moeder, waarom leven wij?’ gaat vergelijken met den meest populair geworden der romans-fleuve, met ‘Voyage au bout de la Nuit’, van Céline, dan valt deze vergelijking in het voordeel van Zielens uit. In zijn boek waardeeren we een grooter eenheid, een subtieler afgerondheid in de uitwerking der episodes, een grooter verscheidenheid ook, dan in het werk van den Franschman.

Zielens vertelt met een wanne gemoedelijkheid. De schraalheid, die den stijl van Walschap kenmerkt, is hem geheel vreemd. Hoewel hij steeds eenvoud van verwoording betracht, komen de beelden, als spontaan, opbloeien uit zijn simpele zinnen.

We aarzelen niet een zoo levensecht verhaal als ‘Moeder, waarom leven wij?’ te begroeten als den merkwaardigsten roman, die er in den jongsten tijd in Vlaanderen is verschenen.

Timmermans heeft vroeger het land van Sint-Franciscus bezocht. Men vindt het relaas van dit bezoek in zijn, hier vroeger besproken reisverhaal ‘Naar waar de Appelsienen bloeien’. Deze Italiaansche reis schijnt Timmermans te hebben ondernomen, speciaal met het oog op het schrijven van een roman, waarin de H. Franciscus, de dichterlijke ‘poverello’, de hoofdpersoon zijn zou. Aldus is ontstaan ‘De Harp van Sint Franciscus’ (Uitgave: Van Kampen, te Amsterdam).

Van het uiterlijk leven van den Heilige heeft Timmermans op zijn gewone kleurige en sappige wijze verhaald, hierbij botvierend zijn zin voor anecdotische bizonderheden, die het best met zijn eigen aard overeenstemmen. Ons nader gevoerd tot het innerlijk van den Heilige heeft hij echter niet. En de ‘Harp’ is gebleven een van die onderhoudende boeken met geschreven en ook geteekende beeldekens, zooals Timmermans er al meer heeft ontworpen en waarvan altijd uitgaat een eigenaardige bekoring. Wie nu niet alle boeken van den schrijver van ‘Pallieter’ las, zal heel zeker de picturale frischheid van de ‘Harp’ zeer waardeeren en den auteur geen hoogere eischen stellen. Misschien heeft deze onbevangen lezer gelijk en wil Timmermans niets méér zijn dan een geestig ‘enlumineur’ van volksche geschiedenissen, een voortzetter van de kunst der oude folkloristische schilders. En in die hoedanigheid blijven we hem steeds waardeeren. Maar hij zou toch eens iets anders moeten probeeren.

LODE MONTEYNE.