De Vlaamsche Gids. Jaargang 22

[p. 89]

Der grosse Herder

Nachschlagebuch für Wissen und Leben. Vierte Auflage.

Wij zullen hier niets herhalen van hetgeen wij schreven in de aflevering van November 1932 als inleiding bij het verschijnen van de nieuwe bewerking van Herder's Lexicon.

Het spreekt van zelf dat zoo'n werk reeds onmiddellijk door de gebeurtenissen achterhaald wordt op menig gebied. Het kan daarom niet als een verwijt gelden dat artikels als Alfons XIII, Briand, Colijn onvolledig, andere als Angestellte, Arbeit, Baeyrische Volkspartei met het oog op de politieke gebeurtenissen in Duitschland onjuist zijn.

Voor het nader toetsen van enkele artikels, zooals wij het vroeger in het vooruitzicht gesteld hadden, leek het ons best na te gaan wat over ons eigen Nederlandsch gebied wordt geschreven; het is inderdaad een feit dat wij als informatieobjekt nog dikwijls tusschen de plooien vallen en men kan de nauwgezetheid van een vreemden uitgever licht meten aan zijn kennis in deze. Een scherp onderzoek van de zes tot nu toe verschenen deelen (tot Konsequenz) wijst op een vooruitgang over de heele lijn, al vallen er daarbij nog zeer ernstige opmerkingen te doen.

Alvast moeten wij aanstippen hoe onprettig het aandoet in tal van artikels over Vlaanderen de zaken onder hun verfranschte benaming vermeld te vinden. Niet alleen wordt bij Vlaamsche plaatsnamen, systematisch de Fransche naam medegeeld (wat voor Wallonië soms in omgekeerden zin gebeurt), doch de kaart in den nieuwen atlas is voor het Vlaamsch gedeelte een poespas van Nederlandsche en Fransche namen door mekaar (Alost en Ghistelles naast Antwerpen en Dendermonde). De Vlaamsche steden krijgen een Notre-Dame, Diest daarbij een Saint-Sulpice, Brabant heeft aan Nivelles niet genoeg, doch verlangt ook Tirlemont, in Flandern spreekt men over de Lys en den Sporenslag bij Courtrai, terwijl men voor het artikel Kempen naar Campine moet gaan.

Dit wijst op een gebrek aan begrip voor de verhoudingen, dat helaas te veel afdoet van de waarde van het werk, doch voor het overige kan gezegd worden dat onze plaatsnamen ruim

[p. 90]

zijn opgenomen; men zal er zelden tevergeefs zoeken naar een gemeente van 5000 inwoners, en zelfs minder, wanneer zij eenig belang heeft, terwijl grootere steden als Amsterdam, Antwerpen, Brussel, den Haag in vier of meer kolommen een alzijdige uiteenzetting krijgen, benevens een ruimen plattegrond. Toch stooten wij telkens weer op storende onnauwkeurigheden. Onder ‘Brugge’ spreekt men van ‘51530 meist flämische Einw.’ (Hoe groot zou het aantal zijn dat deze amendeering noodzakelijk maakt?) De bibliografie over Brugge is trouwens onvoldoende. Onder ‘Brus- sel’: ‘Da Br. im Grenzraum der fläm. u. wall. Sprachgebiete liegt...’ - ‘...in der Stadt überwiegendes Wallonentum.’ Onder ‘Gent’: ‘Mittelpunkt der fläm. Bewegung.’ - ‘Universität: Vorlesungen seit 1930 nur in flam. Sprache.’ Door de typografische schikking vinden wij ‘Aalst’ onder Aal, doch ‘Aerschot’ onder Ars; het ongelukkigste in deze is echter dat als uitspraak ‘ärsskott’ (klemtoon op skott) gegeven wordt. Waar steken zij hun lichtje op?

De riviernamen zijn opgenomen.

Gaan wij naar het litteraire gebied over, dan vinden wij in deze zes deelen onze Nederlandsche schrijvers met een zestig namen vertegenwoordigd (wij kunnen dus voor het heele werk gevoeglijk op het dubbele rekenen), wat alleszins genoeg is om heel onze litteraire geschiedenis aan te raken. Wij vinden er de vroegste bekende tijden met Veldeke (die zonder meer een ‘dtsch. Minnesanger’ wordt genoemd), Hadewijch, Geert Groote, doch zonder van Boendale, opklimmend, de XVI^e eeuw, een heele reeks over de XVII^e eeuw, enzoovoort tot de generatie vóór den oorlog inbegrepen; wat geboren werd rond 1900 vindt geen vermelding, tenzij uitzonderlijk een naam als A. Van Duinkerken. Ja, wij vinden zelfs artikels over Sam, Coster, Joh. Van Heemskerk, Groen Van Prinsterer.

En toch treft hier een zeker gebrek aan selektievermogen: Marnix van St. Aldegonde ontbreekt, of hij zou dan onder M of S moeten ondergebracht zijn (Veldeke staat inderdaad onder Heinrich, de Clercq onder C, De Coster onder D, enz.); Lamb. ten Kate is er, doch Kiliaan ontbreekt. Wel hebben wij Bakhuizen van den Brink, Busken Huet, doch niet Jac. Geel; - wel J. ten Brink, G. Kalff, doch niet Jonckbloet; - wel Dirk Coster, doch niet Just Havelaar; - wel J. ten Kate, J.J. Cremer, doch niet Helmers; - wel Marie Koenen. Jo van Ammers-Küller, doch niet Bosboom-Toussaint, C. van Bruggen, Boudier-Bakker.

De Vlaamsche pogingen tot heropstanding in de XIX^e eeuw kan men met de meeste namen aanwezig vinden, al ontbreken er toch weer als Antheunis, Dautzenberg, Fredericq.

Hinderlijke onnauwkeurigheid of onduidelijkheid is ook in dit litteraire deel meer dan eens binnengeslopen: Van Eeden is voor

[p. 91]

ons ‘der bedeutendste Schriftsteller der Gegenwart’; - Hegenscheidt ‘belg.’ Lyriker der Gegenwart. Starkadd’ is een zeer bedenkelijke informatie; - Heremans krijgt als voornaamste taak te strijden ‘für die Einführung der nordniedl. Schreibweise in Belgien’; - de Clercq is het tegengestelde van wat men zou denken bij ‘kath. Geist u. vaterländ. Gesinnung’ -, en Conscience was professor aan de universiteit te Gent.

Ook op ander gebied vinden wij van die gevaarlijke gegevens. Onder de minder talrijk opgenomen musici vinden wij Pierre Benoit, die weinig of niet gekarakteriseerd wordt met ‘belg. Komp. u. Musikschriftst.’

Desclée en Co is een van de weinige uitgeversmaatschappijen die vermeld worden en ‘Boekzaal der geheele Wereld’ zoowat het eenige tijdschrift dat een afzonderlijk artikel krijgt.

Weer ruimer vertegenwoordigd zijn de personen die iet of wat invloed hebben uitgeoefend op onze politieke geschiedenis, van Ambiorix af, die het zonder Boduognat moet stellen, met Artevelde, met Jansen en het Jansenisme, met de Gerlache, met Coremans, die ‘die Gleichberechtigung der fläm. Sprache erreichte’, tot op den dag van heden. Fr. Van Cauwelaert stelt er zich echter niet mee tevreden stichter te zijn van het ‘überparteiliches Nat. Vl. Verbond’, hij wil ook ‘Philosoph’ zijn. De vrijlating van Borms in 1929 wordt gegeven zonder de aanleiding. Huysmans is niet opgenomen, maar hij kan zich troosten met een artikel over Anseele.

De fouten worden echter pas bedenkelijk, wanneer het gaat over het Vlaamsche volk, zijn huidigen toestand, zijn strijd. Als bevolkingsverhouding wordt onder ‘Belgien’ opgegeven 51 % Vlamingen en 45% Walen. Fout is de huidige stand van den Vlaamschen strijd, fout oorzaken en verloop van de omwenteling van 1830. De rol van Mercier tijdens de bezetting '14-'18 wordt fel belicht, maar de aktivisten worden er niet vernoemd.

Het stukje over de Belgische pers is potsierlijk. Daar leert men dat de dagbladen, tenzij dan de socialistische, geen uitgesproken partijbladen zijn. Heelemaal vooraan, als groote bladen, staan Le XX^e Siècle en La Libre Belgique; groot zijn eveneens Gazet van Antwerpen, Handelsblad, Métropole, Nieuws van den dag en De Standaard. ‘Eine kampfbereite Wahrung der nationalen Belange dient die in allen bürgerlichen Kreisen einflussreiche Nation beige.’ Na nog enkele Fransche bladen komt eindelijk Het laatste Nieuws. Le Soir komt achteraan gesukkeld. Nauwelijks blijft er nog een plaatsje over voor Schelde en Peuple.

Alle tijdschriften van eenige beteekenis zijn ‘uitgesproken katholiek’, - en in de heele rij vinden wij er slechts twee in het Nederlandsch.

[p. 92]

Men vraagt zich af wie dit voor Der grosse Herder gesponnen heeft.

Onder ‘Flamen’ vinden wij alweer reden om verbaasd te zijn. ‘De Germ. bewoners van het N. en het W. van België en grootendeels van de voormaals ook politiek tot de Zuid. Nederlanden behoorende Holl. provincies Limburg en N.-Brabant, ongeveer 3,5 millioen.’ - ‘De schrijftaal is ongeveer dezelfde als die van Nederland (kleine afwijkingen in de schrijfwijze, b.v., ae in stee van aa); het op vele plaatsen gesproken Vlaamsch wordt integendeel door de Nederlanders nauwelijks begrepen.’

Het woord ‘Flamingant’ zal in de toekomst ook wat minder gebruikt worden, aangezien het beteekent ‘die Separatisten der fläm. Bewegung.’

Laten wij, voor wat dit onderzoek betreft, tot een besluit komen. Zeker is het verheugend dat deze uitgave met een alleszins voldoend aantal artikels een breede plaats inruimt aan den Zuidwestelijken uithoek van het Germanendom. Het valt echter niet weinig te betreuren dat dit gedeelte niet aan bevoegder handen werd toevertrouwd. Niettegenstaande al het goede dat nu geboden wordt, zouden wij het werk op Nederlandsch gebied bezwaarlijk betrouwbaar kunnen noemen. Ook de nieuwe Herder blijft, als alle anderen, hier te kort schieten.

Wij zullen bij een volgende gelegenheid kans vinden het lexicon van uit een ander oogpunt te beschouwen.

DOLF ROELS.