De Vlaamsche Gids. Jaargang 22

[p. 85]

Maria Stuart

Suze Pos: Maria Stuart. Zutphen. Thieme. Met 12 platen. Ing. f. 3,90; geb. f. 4,90.

De verbittering tegen den heerschzuchtigen Hendrik VIII maakte het Maria van Lotharingen, weduwe van Jacob V van Schotland, mogelijk het Schotsche Parlement te bewegen om in de verloving van haar dochtertje Maria met den Dauphin van Frankrijk toe te stemmen. Om aan de onophoudelijke invasies der Engelschen een eind te maken, besloot men haar naar Frankrijk te zenden, waar zij onder toezicht van koning Hendrik II, haar toekomstigen schoonvader, zou worden opgevoed. In 1558 had hef huwelijk plaats tusschen het ongelijke paar. Kort daarvoor had Hendrik II Maria overgehaald om in het geheim een verdrag te teekenen, waarbij zij, voor geval zij kinderloos zou sterven, al haar rechten in Schotland, Engeland en Ierland aan haar schoonvader overdroeg; in een tweede document verplichtte zij zich om alle inkomsten van Schotland aan Frankrijk af te staan, tot de schuld aan dit land, die een millioen dukaten bedroeg, vereffend was. Zoo was haar eerste optreden na haar huwelijk, toen zij bezwoer de onschendbaarheid, de wetten en de vrijheden van Schotland te bewaren, een daad van verraad, welke men het jonge vrouwtje niet toe mag rekenen, maar die kenschetsend is voor de perfide invloeden, waaraan zij haar geheele leven van de zijde harer vrienden heeft blootgestaan.

Elizabeth, die haar zuster Maria Tudor (1558) was opgevolgd, was in de oogen van de katholieken een onwettig kind en bezat dus volgens hun oordeel geen recht op den troon van Engeland. Daarom liet de Fransche koning zijn schoondochter den titel aannemen van Koningin van Schotland, Engeland en Ierland, vermits zij het kleinkind was van Margareta, oudste zuster van Hendrik VIII. Het laten gelden van dergelijke rechten zonder dat men de middelen bezat om haar aanspraken met de wapens te ondersteunen was een dom machtsvertoon, dat niets anders dan rechtmatige verbittering kon verwekken bij Elizabeth. Deze van haar kant stookte de telkens uitbrekende onlusten in Schotland aan en ondersteunde de oproerige edelen en de Protestanten.

[p. 86]

In 1559 verklaarden deze, dat zij Maria van Lotharingen niet langer als regentes erkenden, terwijl Maria Stuart en Frans van Valois intusschen op den troon in Frankrijk zaten. Na den spoedigen dood van haar gemaal, liet zijn moeder, Catharina van Medicis, het Maria graag voelen, dat het met haar invloed gedaan was. Haar onwettige broeder, James Stuart, verzocht zijn zuster namens het Schotsche Parlement naar haar rijk terug te keeren, zoo zij daar den Protestantschen godsdienst wilde handhaven. In Schotland waren het weldra slechts de groote Hervormer John Knox en een klein deel getrouwe volgelingen, die zich niet lieten vangen door de betoovering, die van Maria uitging. Haar grootste zwakheid was haar onoverwinnelijke hunkering naar bewondering en genegenheid. In de tragische verwikkelingen van haar leven was een plotselinge uitbarsting van lang onderdrukte sexueele hartstocht een minstens even belangrijke factor als de politiek. Op het psychologisch moment kwam Darnley. Hij werd haar man. Haar verhouding tot dien dommen, doldriftigen lafaard bracht haar niets van wat zij gehoopt had. De Protestanten, opgehitst door Elizabeth, die haar gunsteling Leycester aan Maria had willen opdringen, hadden gepoogd haar huwelijk met geweld te beletten, doch zij dempte den opstand. 1566 zag den moord op haar secretaris Rizzio, wiens trouw den jaloerschen ‘koning’ aanzette den Italiaan koud te maken. Er zou een dag komen, waarop men Maria's zoon, Jacob VI, later Jacob I van Engeland, in het openbaar lasterde, door hem zijn beweerde afkomst van den privaat-schrijver voor de voeten te werpen. Nog in 1566 werd Maria de maîtresse van graaf Bothwell, een onverzadelijk eerzuchtige, terwijl Darnley te Glasgow door de pokken aangetast werd. De koningin bracht haar man in een eenzaam, gelegen huis buiten den stadsmuur van Edinburg, bekend als de Kirk O'Field. In den nacht van 9 Februari 1567 vloog het huis door een kruitontploffing in de lucht. Darnley was vooraf vermoord.

Als een film trekken de verschillende episodes uit het leven van de schoone, ongelukkige Maria Stuart aan ons voorbij, maar het beeld, dat ons haar weergeeft als de echtgenoote, welke haar berouwvollen, zieken, weerloozen man, die haar zijns ondanks vertrouwt, met een vriendelijk gelaat aan zijn moordenaars, onder leiding van Bothwell, in handen speelt, vertoont de trekken van een duivelin.

Door de openbare meening voor de rechtbank gedaagd, werd Bothwell door de jury, zijn vrienden en partijgangers, vrijgesproken. Maria leefde die dagen in een bijna hypnotischen toestand. Zij sloot op 15 Mei 1567 haar huwelijk met den laaghartigen Bothwell, die haar als een tyran behandelde. Doelbewust stapte zij in den afgrond. Een geheimzinnige, begeerige hartstocht joeg

[p. 87]

haar voort. De haat onder het volk nam steeds toe, maar Maria trachtte het niet te zien. De adel kwam in opstand en veroverde Edinburg zonder slag of stoot, terwijl de koningin bij Carburry door haar troepen verlaten werd en zich moest overgeven. Zij werd naar Lochleven gevoerd, en daar de Paus en ook Frankrijk en Spanje verstoord waren over haar onvoorzichtig gedrag, werd zij op 24 Juli 1567 gedwongen afstand van de kroon te doen ten behoeve van haar zoon. Elizabeth, die zich op dit oogenblik buitengewoon behaaglijk voelde, weidde in haar brieven aan de gevangene op strengen toon uit over de zwartheid van haar zonden, om haar aan het eind te verzekeren, dat Maria nooit haar steun zou ontberen. Deze ontkwam op 2 Mei 1568 door een avontuurlijke vlucht, dank zij de hulp van den verliefden George Douglas. Murray (haar onwettige broeder) versloeg haar bijeengeraapt legertje bij Langside. Nu raakte zij het spoor bijster. Zij vluchtte naar Engeland en verzocht Elizabeth om bescherming. Deze liet haar aanstonds in hechtenis nemen. In Schotland gaf de partij van Murray thans den toon aan, maar was geheel aan Elizabeth's politiek onderworpen. Maria's verblijf te Carlisle en te Bolton werkte door al de jaren van haar verbanning en in verband met de ontelbare complotten, die de rust van Elizabeth's regeering verstoorden en bij de talrijke terechtstellingen, die er het gevolg van waren, vindt men steeds de namen van jonge, geestdriftige dwepers, die zij onder de onweerstaanbare betoovering van haar bekoorlijkheden had gebracht. Zij was de meest rampspoedige telg uit een ongelukkig geslacht en ieder, die tot haar in de een of andere intieme betrekking kwam te staan, bracht zij ten val. Het gruwelijk bloedbad van den Bartholomeusnacht, waarin Maria's Fransche bloedverwanten de hand hadden, verbitterde Elizabeth zoozeer, dat zij besloot Maria uit den weg te ruimen. Voor goed zou dat echter slechts geschieden in Februari 1587, na 20 jaar geestelijk gemarteld te zijn, en verraden door haar zoon. De vele complotten tegen het leven van Elizabeth waren een bewijs, dat de katholieken zouden blijven werken zoolang Maria leefde. Zij bracht, louter door het feit van haar bestaan, het leven der Engelsche koningin voortdurend in gevaar. Zij was de ‘adder in den boezem van Engeland’, wier triomf Engeland zijn onafhankelijkheid zou kosten en de Inquisitie met haar auto-da-fé's en andere gruwelen ter eere Gods binnen Engeland's landpalen zou vestigen. De moord op Willem van Oranje had Elizabeth tot het volle besef der gevaren gebracht, die haar boven het hoofd hingen. Niettegenstaande Maria zwak en hulpeloos was, werd door de politieke constellatie dier tijden haar voortbestaan onvereenigbaar geacht met de veiligheid van Engeland. Na de samenzwering van Babington, die ten doel had

[p. 88]

Elizabeth te vermoorden en Maria te bevrijden, riep men haar in 1586 voor een commissie van onderzoek, welke haar ter dood veroordeelde. Nadat het Engelsch Parlement dit vonnis bekrachtigd had, werd het door Elizabeth onderteekend. De verklaringen en de schriftelijke bewijzen waarop men Maria's veroordeeling grondde, bezaten, uit juridisch oogpunt bezien, weinig waarde.

‘Het is moeilijk om zich een juist en onpartijdig oordeel over deze vrouw te vormen: of men heeft haar innig lief, of men haat haar uit den grond van zijn hart. Zij laat geen mensch onverschillig’: zoo luidde het oordeel van Walsingham, den sluwen staatsman, die de oorzaak werd van Maria's dood.

Zijn woorden schijnen voor alle tijden van kracht te blijven.

JOZEF PEETERS.