De Vlaamsche Gids. Jaargang 22

[p. 46]

Boekbeschouwing

Frank (Walter). - Nationalismus und Demokratie im Frankreich der dritten Republik 1871-1918. Hanseatische Verlagsanstalt Hamburg, 1933, in-8^o, 652 blz., 6 afb.

Frankrijk na 1870. Een republiek in feite, maar met monarchistische meerderheid. Eén krachtige persoonlijkheid, Gambetta, die op den voorgrond dringt, om de republikeinsche idee te doen zegepralen. Zijn invloed overheerscht, maar de vrees voor den ‘sterken man’ noopt de middelmatigen hem ten val te brengen. Na zijn verdwijning, een groote leegte. Een populair generaal, Boulanger, wordt het volksidool, maar verwaarloost de macht te grijpen, die binnen zijn bereik ligt. De republiek redt zich door alle krisissen heen, ook het Panamaschandaal, dat een aanzienlijk deel van het parlement kompromitteert. Nationalistische reakties duiken op, het antisemitisme van Edouard Drumont. In de Dreyfuszaak komen al die hartstochten tot uiting. Maar in den ten slotte zegevierenden kamp om den onschuldige weet de republikeinsche geest zich zelf te redden. Ondertusschen zijn weer nieuwe theorieën ontstaan, het nationalisme van Maurice Barrès en het royalisme van Charles Maurras. Zij willen in de leemte voorzien, die het Boulangisme geknakt heeft: het gemis aan een leer. Maar op hun beurt ontbreekt hun de daad. De derde republiek blijft in leven.

Ik heb dit boek van 650 blz. groot formaat, in heel korten tijd doorgelezen. Boeiende stof, interessante kijk op de dingen. Meer nog dan de stof zelf wordt de aandacht gaande gemaakt door de wijze, waarop ze op den schrijver inwerkt. Student te München op het oogenblik dat de Hitlerputsch er mislukt (1924). Dan reeds in het uiterst nationalistische vaarwater. Hij gevoelt een afkeer voor de sereniteit, waarmee zijn leermeesters de geschiedenis bekijken. Dit boek is dan ook buitengewoon partijdig. Ik bedoel niet partijdig wat de verhouding Frankrijk-Duitschland betreft. Nergens een zweem van vijandschap voor het buurland in dit werk van een Hitleriaan. Wat de schrijver interesseert, is de tegenstelling nationalisme-parlementarisme. In de geschiedenis van Frankrijk van 1871 tot 1918 ziet hij het spiegelbeeld van de naoorlogsche Duitsche. In Boulanger, Drumont, Barrès, Mauras boeit hem wat parallel loopt met het nationaalsocialisme. In de Fransche parlementariërs verafschuwt hij de Duitsche (republikeinsche) rijksdagleden. Hij zegt het nooit, maar men voelt het doorloopend. Typisch is de wijze, waarop de Dreyfuszaak behandeld wordt. Deze schrijver is voor den Franschen legerstaf, tegen den Joodschen officier. Hij stelt hem in een zoo ongunstig mogelijk daglicht, schrijft hem de mentaliteit van een kleinen woekeraar toe, verwijt hem niet pathetisch voor zijn onschuld te zijn opgekomen, zoekt zijn veroordeeling te verontschuldigen, vindt er graten in dat groote sommen verzameld werden om de onschuld te doen zegevieren. Nooit wordt de kwestie tot den eenvoudigen vorm herleid, waarin ze dient beschouwd: een vraag van recht of onrecht. In dien geest gaat het door. Onder meer schijnen parlementarisme en financieele schandalen steeds één te moeten zijn (en toch meen ik me iets van een met de hulp van de huidige

[p. 47]

Duitsche bewindvoerders in den doofpot gestopt Osthilfe-schandaal te herinneren!).

Kortom, dit is een lezenswaardig boek (o.a. ook doordat voor het eerst Duitsche diplomatieke bescheiden voor de inwendige Fransche geschiedenis benuttigd zijn), maar meer dan een wetenschappelijke synthese is het een inleiding tot het aanvoelen van de nationalistische geestesgesteldheid bij de besten onder de aanhangers dezer richting. En een typisch voorbeeld van een verderfelijke tendenz onzer dagen: de geschiedenis dienstbaar te maken voor een bepaalde strekking.

HANS VAN WERVEKE.

Leemans (Victor). - Het nieuwe Front. N.V. Vonksteen. Langemark, 1933, 250 blz.

De knappe Vlaamsche socioloog en philosoof, D^r. V. Leemans, maakt stellig ophef met dit ‘Nieuwe Front’, met een voorwoord van Erich Przywara, den beroemden Duitschen wijsgeer. Het blijkt een ernstige, brandend-actueele waarschuwing, een Caveant Consules aan de katholieke leiders. De schrijver wil ‘midden in deze wereld staan en aanslag op aanslag plegen op wat hem inbreuk schijnt op de geestelijke vrijheid en een hindernis voor de ontwikkeling der hoogste geestelijke waarden’. Dit boek is een ‘getuigenis van belangstelling in een breeder en oprechter kultuurleven.’ En op welke veelzijdige, echt-wetenschappelijke en toch buitengemeen heldere wijze denkt de auteur!

Hij kan ‘niet leven in een katholieke wereld, die hem herinnert aan het katholicisme van Alva en Philip II, die altoos spreekt over Luther en zijn Käthe, doch te weinig bekent, dat vooral het zedelijk slecht gedrag van geestelijken de afscheuring veroorzaakt heeft. Een Voltaire zou niets kunnen doen hebben, hadden vele gemijterden door traagheid en flikflooierij niet hun eigen zaak verraden.’

Dat het Socialisme onhistorisch geworden is, verloren als nieuwbouwende politieke kracht, doet D^r Leemans uit verschillende momenten uit den naoorlogschen tijd blijken.

In ‘Opvoeding van ons Volk tot een Volk’ onderzoekt hij o.a. de stelling: Van de universitairen moet de geest uitgaan, waardoor de hoogeschool de ring wordt, die de volksklassen omsluit.

Een 4^e deel over ‘Politiek Realisme’ besluit hij: ‘Een politiek, een volk dat zich verschanst achter ideologieën, sterft door ongehoorzaamheid aan de werkelijkheid.’

In zijn wijsgeerige hoofdstukken ontleedt hij Max Scheler, Friedrich Dessauer, Nicolai Berdjajef, en Plenge, om ten slotte de beteekenis van Hegel voor onzen tijd te schetsen.

Boschma (H.). - Christus en Hitler. Licht en Liefde, Ruurlo, f. 0,25.

Europa bezit drie heilanden: Mussolini, Stalin, Hitler. Millioenen beschouwen het als de hoogste eer hun volgelingen te mogen wezen. Waardoor heeft de laatste nu dit bewerkt? Immers, hij is een man van zeer middelmatige ontwikkeling. Tien jaar geleden was hij nog niet verder bekend dan in een kroegje in een achterstraat, waar hij werd ingeschreven als zevende lid van een clubje van politieke bierdrinkers en tinnegieters. Hij heeft de menschen volstrekt niet weten te overheerschen door de grootheid van zijn karakter, door de macht zijner groote daden, door een zelfopoffering tot den dood toe. Hij heeft zijn ontzaglijk resultaat enkel weten te bereiken door de macht van zijn woord. Toch is hij geen Demosthenes, geen Mirabeau. Verre van daar. Zijn kracht ligt hierin, dat hij niet zijn eigen woord spreekt, maar het woord, dat oprijst ‘uit de ziel van de massa’...

Het laatste woord in de wereldgeschiedenis zal echter aan Christus zijn, besluit de sympathieke auteur. De historie van alle heilanden buiten Jezus kan

[p. 48]

worden aangeduid met twee woorden: diefstal en moord. Dat zien we in Rusland, in Duitschland, in Italië.

Vigilant. - Schatten auf Europa. Leipzig, W. Goldmann Verlag, 272 blz.; kart. M. 3; geb. M. 4,50

Deze acht dramatische novellen bevatten onthullingen van een Engelschen spion en zijn boeiend genoeg om door velen verslonden te worden. Hoofdzakelijk geldt het hier den strijd tegen het communisme, gekenmerkt door de zonderlingste avonturen, die de spanning gaande houden. Het fantastische speelt een geweldige rol, zoodat sensatie nooit ontbreekt. Verrassingen volgen elkaar in snel tempo op; de meest onverwachte toestanden rijen zich aaneen. Harde en onversaagde moed zegevieren over alle gevaren, die steeds het leven van den ‘held’ aan een draadje doen hangen. Geen paniek ontroert hem; nooit toont hij zich radeloos; alle geheimen ontsluiert bij, terwijl hij het noodlot voortdurend tart. Ontzetting heeft op hem geen pak. Afwisseling alleen schenkt waarde aan zijn ongewis bestaan.

De wereld schijnt niet voort te kunnen zonder de uitgave van soortgelijke werken. Nu niet en vroeger niet. Deze Mr. Morse blijkt nauw verwant met onze oude bekenden Rouletabille, Arsène Lupin, Sherlock Holmes.

Litteraire kwaliteiten bezit ‘Eine Frau wurde sein Verhängnis’.

J.P.

Nieuwe uitgaven.

Van de drukkerij Heijnes, Laurierstraat, 90, Antwerpen:

JOH. C.P. ALBERTS: Kwatrijnen; 30 blz.

Van Varior, Nijverheidskaai 45, Sint-Amandsberg:

PAUL DE RIJCK: Over vereenvoudigde spelling, met slotbeschouwing van D^r J. LEENEN; 2de druk; 32 blz.; 2 fr.

Bevat: een woordje geschiedenis; voordelen; de regels van de vereenvoudigde; enige kanttekeningen en een pleidooi van D^r Leenen om eigen voorkeur op detailpunten op te geven ten gunste van het gemeenschappelik plan.

Van Lectura, Antwerpen:

LODE BAEKELMANS: Aanteekeningen van een boekenworm; 160 blz.; 30, - fr.

Daarin o.a. hoofdstukken’ over A. De Cock, Karel Van den Oever, Hansen, den lof van de landlooperij en Op zoek naar den ‘opregten Sinjoor.’

A.M. POLS: Van de Altenburg naar de Hofgärtnerei; 104 blz.; met 3 portretten; fr. 30, -

Dit is ‘een hoofdstuk uit het leven van Liszt.’ Als aanhangsel: Liszt en Antwerpen, handelende over drie bezoeken, door den meester aan de Schelde gebracht, waaronder een ter gelegenheid van een Liszt-festival aldaar.

52^e Almanak (1933) van het T.S.G. 't Zal Wel Gaan; 142 blz., met twee portretten van Prof. D^r J.E. Verschaffelt en twee reproducties van werk van den schilder Callewaert; frs. 15, -.

JAN SCHEPERS en CARMEN MAERTEN: Julius Sabbe; 80 blz., met een portret; 9 fr.; in prachtuitgave 18 fr.

Twee gedeelten: 1^e leven en streven; 2^e de dichter.

Van Van Gorcum en C^o, Assen:

D^r J.W. WICHERINK: Polderland, een handvol klankdichten (of wat er naar rooit); 48 blz.; f. 1,50.

Van Georg Westermann, Brunswijk:

Dia, Heft 10, met 40 mooie dispositieven, de meeste gekleurd, o.a. voor de balladen van Uhland, voor een sprookje van Grimm, over het Neckerland, over de Duitsche jeugdherbergen, enz.; prijs RM. 6,50.