De Vlaamsche Gids. Jaargang 22

[p. 40]

Twee Elzassers van Beteekenis

Ik zou de aandacht willen vestigen op twee Elzassers van beteekenis: Schoumacker en Schweitzer.

Schoumacker is censeur van het Lycée Bartholdi te Colmar en schrijver van Erckmann-Chatrian, étude biographique et critique d'après des documents inédits, thèse pour le doctorat ès-lettres présentée à la Faculté des Lettres de l'Université de Strasbourg (Strasbourg, Commission des Publications de la Faculté des lettres, 1933, frs. 50,-).

Schweitzer is doctor in de godgeleerdheid, arts en evangelische zendeling in Fransch-Congo. Zijn hoofdwerk is: Geschichte der Leben-Jesu-Forschung, fünfte Auflage, Verlag von J.C.B. Mohr, Tübingen, 1933, 15 mark).

_**_*

De groote waarde van Schoumacker's boek ligt in de dokumentatie.

Schoumacker benuttigde meer dan twaalfhonderd brieven, loopende over een halve eeuw, en een mooi aantal handschriften. De brieven van Emile Erckmann aan Chatrian (van 1847 tot 1870) en aan zijn vader Philippe Erckmann (van 1842 tot 1858) heeft de geleerde schrijver niet kunnen opsporen.

Het werk, dat te Antwerpen op de persen van Flor Burton werd gedrukt, is in twee helften verdeeld: het leven (van blz. 7 tot blz. 238) en het oeuvre (van blz. 239 tot 397). De studie van het laatste is evenzoo aantrekkelijk als het verhaal van het eerste. Waarlijk, de levensschets van Erckmann-Chatrian door Schoumacker is een kapitaal boek.

Schoumacker komt tot dezelfde slotsom als ik in de Erckmann-studie, die in de lente van 1931 in den Vlaamschen Gids verscheen.

L'invention, zegt hij op bladzijde 123, revient à Erckmann seul;

l'élaboration à Erckmann et Chatrian;

la rédaction à Erckmann seul;

la correction et la mise au point, à Erckmann et Chatrian;

[p. 41]

le placement et l'impression, à Chatrian seul.

Een bladzijde, die tot overweging noopt, is die waar de rol van Emma Flotat in Erckmann's en ook in Chatrian's leven wordt geschetst.

_**_*

Albert Schweitzer is een zoon van den Opperelzas, waar hij op 14 Januari 1875 te Kaysersberg het levenslicht aanschouwde.

Hij werd te Straatsburg predikant en docent, studeerde er tevens in de geneeskunde, om zich als zendeling-arts aan de negers van Afrika te kunnen wijden. Hij stichtte te Lambarene (Fransch Congo) een hospitaal voor negers, daarin gesteund door het Evangelisch Zendelingsgenootschap van Parijs en het Broederschap der door de smart geteekenden van Bazel.

Hij is de schrijver van het werk over J.S. Bach, le musicien-poète (1903 Costallat, Parijs), dat vijf jaar later bij Breitkopf und Härtel in het Duitsch verscheen, en in 1911 in het Engelsch.

Wie meer over Schweitzer wenscht te vernemen, leze zijn Aus meinem Leben und Denken (Felix Meiner Verlag in Leipzig, 1932). Daarin vertelt hij onder meer, hoe hij tot zijn Geschichte der Leben-Jesu-Forschung is gekomen.

Dit merkwaardig boek verscheen reeds in 1906 onder den titel ‘Von Reimarus zu Wrede’.

Reimarus (1694-1768) leefde als professor in de Oostersche talen te Hamburg. In een verhandeling, Vom Zwecke Jesu und seiner Jünger, trachtte hij voor het eerst een verklaring van Jezus' leven te vinden en ging van de onderstelling uit, dat Jezus de eschatologisch-messiaansche verwachtingen van zijn tijd heeft gedeeld.

Wrede (1859-1907) werd professor in de godgeleerdheid te Breslau. In 1901 verscheen zijn Messiasgeheimnis in den Evangelien.

Wrede stond daarin op het standpunt, dat Jezus eerst na zijn dood voor den Messias werd gehouden.

In Aus meinem Leben und Denken vertelt Schweitzer, hoe de eerste uitgaaf ontstond.

Grosze Schwierigkeiten bereitete es mir, zegt hij, die vielen Leben-Jesu, nachdem ich sie durchgearbeitet hatte, in Kapitel zu gruppieren. Nachdem ich es vergeblich auf dem Papier versucht hatte, schichtete ich alle Leben-Jesu in der Mitte meines Zimmers zu einem groszen Haufen auf, gab jedem geplanten Kapitel seinen Platz in einer Ecke oder zwischen den Möbeln und warf dann, nach gründlichem Ueberlegen, die Bücher in entsprechender

[p. 42]

Weise zu Haufen zusammen, mich vor mir selber verpflichtend, in dem betreffenden Kapitel alle Bücher jenes Haufens auf irgendeine Weise unterzubringen und jeden Haufen an seiner Stelle zu lassen, bis das entsprechende Kapitel in der Skizze fertig wäre, was ich auch gehalten habe. Während einer Reihe von Monaten muszten die Menschen, die mich besuchten, mein Zimmer auf Pfaden, die sich zwischen Bücherhaufen hindurchwanden, durchschreiten. Schwer hatte ich darum zu kämpfen, dasz der Aufräumeeifer von Frau Wölfert, der braven würtembergischen Witwe, die meinen Haushalt führte, vor diesen Bücherhaufen haltmachte.

De Nederlandsche wetenschap is in de Leben-Jesu-Forschung niet verwaarloosd. De werken van van den Bergh van Eysinga, Bolland, Bruins, Chantépie de la Saussaye, Eerdmans, Grotius, Hoekstra, Loman, Naber, van Manen, Oost, van Oosterzee, Pierson, Spinoza worden er in behandeld.

De eenige Belgische geleerde, dien ik aangehaald zie, is Franz Cumont, voor zijn Dasiusuitgaaf en zijn Religions orientales dans le paganisme romain.

_**_*

Dat boek van 650 bladzijden is een wetenschappelijke Fundgrube. Het 25^e en laatste hoofdstuk, Schluszbetrachtung, gaat tot 1912. Zoo ontbreken de laatste twee decenniën, met Papini voor het katholicisme, Schlatter voor het protestantisme, Klausner voor het jodendom, Emil Ludwig voor het algemeene van den menschenzoon, enz.

De twee aanhangsels, de Strausz- en de Renanliteratuur vermeldend, zijn aantrekkelijk en schetsen tevens een tijdperk.

JULIUS PEE.