De Vlaamsche Gids. Jaargang 21

[p. 429]

Boekbeschouwing

Maurice Lecat. - Met Einstein tegen den Oorlog. V.O.S. Em. Jacqmainlaan, 37. Brussel. 140 blz.; 12,50 fr.

Het Verbond V.O.S. geeft de Nederlandsche uitgave van het eerlijke werk ‘Contre la Guerre, avec Einstein’ door Maurice Lecat, ingenieur. Als alle geleerden dachten zooals deze, dan zouden vrede en veiligheid in de ontwapening heerschen over de wereld, zegt de leiding van hoogergenoemde oudstrijdersvereeniging. Inderdaad.

Het boek bestaat uit twee deelen: het eerste beschouwt den oorlog in zijn oorzaken en gevolgen; in zijn verband met wetenschap en beschaving; schetst een eventueelen naasten oorlog; den huidigen dollen bewapeningswedloop; de rol van de regeeringen, van de financie, van de wapennijverheid, de pers en de intellectueelen. Het tweede deel bestudeert de voorgestelde middelen om hem af te schaffen; plaatst het militarisme tegenover de Christelijke leering; heeft het over het ‘sprookje’ van de defensieve oorlogen; veroordeelt het schijnheilig pacifisme; handelt over den Volkenbond, de Vredescongressen en anti-oorlogspacten, en over het ‘erbarmelijk’ vertoon te Genève; tracht de angstwekkende vraag ‘Mag men hopen op een oorlogsvijandige menschheid?’ op te lossen; wenscht even vurig als wij de Europeesche Eenheid om te komen tot de veroordeeling van den dienstplicht.

Wij weten het: het beslissend uur voor de geschiedenis van onze hedendaagsche samenleving zal spoedig aanbreken. Wij beamen volkomen: of wel zullen wij den oorlog dooden, of wel zal hij ons dooden, ons en onze beschaving.

En vergeten wij niet: het noodlot bestaat slechts doordat ieder zijn wil verzaakt.

W.L. van Warmelo. - Achter de Schermen van den Wereldoorlog. N.V. Hilversumsche Boekhandel J.W. Ebert; 45 cent.

Ondanks Volkenbond en Kelloggpact keeren wij terug, zegt deze oudkapitein der artillerie, naar de toestanden van voor 1914, toen immoraliteit, onbetrouwbaarheid en verbreking van de meest plechtige beloften, in de politiek der volken, als van zelf sprekend werden beschouwd. Zoo begint het Duitsche volk, opgehitst door de Nationaal-Socialisten, de les van '14 te vergeten en eischt het uit zelfrespect zich weer te bewapenen en op voet van gelijkheid te staan met den machtigen buurman. Dat een herbewapening ontzettende kosten zal leggen op het uitgemergelde volk, is blijkbaar van minder belang; dat een nieuwe oorlog Europa totaal zal vernietigen wordt niet ingezien. Het is weer de reinste oorlogs-psychose, die verblind op zelfvernietiging aanstuurt...

Dit belangrijk, zorgvuldig gedocumenteerd werkje toont ons objectief de noodlottige wegen, door zoovele regeeringshoofden betreden, en die weer vrees en haat doen opleven.

[p. 430]

Moeller van den Bruck. - Das Ewige Reich. I. Die politischen Kräfte. W.G. Korn Verlag. Breslau, 350 blz.; 5 RM.

Onder de Duitsche geestelijk leidende figuren van onzen tijd zijn er weinige, die zoo richtinggevend op de huidige jonge Duitsche generatie ingewerkt hebben als Moeller van den Bruck. In dit boek nu voert hij de groote gestalten der Duitsche geschiedenis voor ons geestelijk oog; het wordt een soort ‘Duitschland door de Eeuwen heen’ met nadruk op de politieke figuren. Nog zeven deelen zullen verschijnen, waarin telkens een ander domein betreden zal worden. Het geheel draagt den titel ‘Die Deutschen’ of ‘Das Ewige Reich’. Gewis staat het wijsgeerig hooger zelfs dan Spenglers ‘Untergang der alten Völker’ en het werk van Hielscher. Met merkwaardig profetischen kijk gaat het over liberalisme en conservatisme, socialisme en nationalisme, rassenpolitiek en rassenstijl, rijkshervorming en democratie; sociale en cultureele vraagstukken worden hel belicht, al behandelt de auteur ze feitelijk onrechtstreeks. De bewerker H. Schwarz hoopt, dat de lectuur van dezen arbeid de Duitsche jeugd niet alleen politiek, maar bovenal geestelijk zal uitdiepen, want daar heeft onze tijd behoefte aan, meer dan ooit. Hoe ruimer de geestelijke ontwikkeling, natuurlijk in dynamische richting, hoe grooter volk. En elk volk moet trachten in dien edelen zin ‘groot’ te worden. Daarom is de kennis van het verleden een volstrekte noodzakelijkheid; zooniet kan geen opgang geschieden volgens eigen aard, de eenig vruchtbare. Het volk behoort zijn groote mannen, zijn lichtpunten, te beseffen. Zij zijn de groote daden der naties. In en door hen spreken de volken zich uit. Zij voelen universeel, zoodat geen vijandschap hen scheidt, al werden zij niet op denzelfden bodem geboren. Dan behoeft er ook geen afkeer onder de volkeren te bestaan, want alle groote menschen en alle groote volkeren zoeken in laatste instantie hetzelfde. Allen zoeken de Godheid...

T.E. Lawrence. - Arabië in Opstand. 's Gravenhage. Leopolds Uitgeversmij. 248 blz. Ing. f 2,90. Geb. f 3,75. (Acht platen naar portretten en teekeningen, benevens een kaart in twee kleuren buiten den tekst).

De Engelsche kolonel Lawrence, een moderne Warwick, gelukkiger echter in zijn ondernemingen dan die andere ‘Kingmaker’, vertelt op soldatesk-romantische manier de geschiedenis van den Arabischen Opstand, 1916-18. Het Engelsche legerbestuur zond hem naar Arabië, om de Arabieren bij te staan in hun opstand tegen het Turksche gezag. In samenwerking met Vorst Feisoel, zoon van den koning van den Hedjaz, die in 1921 koning van Irak worden zou, gelukte het hem de onderling verdeelde stammen van Noord- en West-Arabië tot eenheid te brengen, en de Turken naar het Noorden terug te dringen. Na twee jaren van onophoudelijke gevechten, van vermetele bomaanslagen en eindelooze kameeltochten door de woestijn, van lange onderhandelingen met wantrouwige sheiks en onwillige autoriteiten in Egypte, rijdt hij aan het hoofd van zijn schilderachtig leger Damaskus binnen.

Lawrence's boek is een van de merkwaardigste, die de groote oorlog heeft opgeleverd, zoowel om zijn eigen avonturen en lotgevallen, als om de kleurige schildering van Arabische landschappen, toestanden en menschen, met wie hij twee jaren onafgebroken leefde.

In de militaire letterkunde zal het werk van den schuchteren oudheidkundige, den onbekenden officier van '16, die in '18 getoond had een veldheer van klaar inzicht en een weergaloos politicus te wezen, een uitzonderlijke plaats innemen.

[p. 431]

Piet van Veen. - De ontwakende Stad. Den Haag. Leopold's U.M. 360 blz.; ing. f 3,90; geb. f 4,90.

Een cultuurhistorische roman, boeiend als weinige! Een raak getypeerd beeld van de definitief opkomende groote stad, in dit geval Rotterdam, in de jaren 1895-1896, toen deze havenstad zich door annexatie van randgemeenten begon uit te breiden, de groote trek van arbeiders naar deze plaats geschiedde, de electriciteit het eerst werd toegepast. Meesterlijk verovert de auteur zijn rang onder de enkele grootstadschrijvers, die onze letterkunde dan toch al telt; we denken aan Brusse, Boudier-Bakker, Baekelmans, Dekker, Monteyne, Querido, Van Hulzen, Zielens. Te gering in aantal!

Aangrijpend, diep-menschelijk behandelt van Veen dit nieuw gegeven in de geschiedenis der volkeren: de ‘Grootstad’, waarvan hij de inwerking op eenling en massa, de sociale en moreele verwikkelingen vol afwisseling en stemming omschrijft, terwijl wij haar op het bestaan van natie en volk meer en meer een dreigend karakter zien uitoefenen. Haar invloed is noodlottig geweest, omdat zij met natuur en volle leven gebroken heeft. Ze staat niet stil op haar uitbreidingsstadium, ze wast en slorpt het omliggende nog steeds op, haar honger is onverzadelijk. Immer klimt de schade, groeit de onrust, wordt de breuk met de levenbrengende krachten grooter. De grootstad wordt een hydra, ze lijft immer grondgebied in, ze schijnt te teren op eigen krachten en haar paleizen, haar licht en haar drukte verbergen en versmoren de angstkreten van zoovelen, die er in ondergaan.

Van een hoofdfiguur is in dit machtig werk geen spraak; de schrijver fantaseerde een groot aantal personen, die ieder een bepaalde sociale groep vertegenwoordigen en laat hen leven in zuiver historische gebeurtenissen, in de wordende grootstad, veertig jaar geleden. De levenslijnen dezer figuren, in dit havenmidden, waar het einde van de tijdrekening van natuurschoon, kalmte en bespiegeling, rust en eendracht, scheen te luiden, loopen door elkaar, kruisen elkaar ieder oogenblik, zoodat alle hun eigen roman en met elkaar éen gezamenlijken roman beleven.

Indien het waar is, dat de ziel van een tijd zich in eiken vorm van het leven openbaart, dan gelijkt het bewogen beeld van de grootstad een oord vol gevaren...

J.P.