De Vlaamsche Gids. Jaargang 21

[p. 282]

Willem van Oranje
1533-1933.

Joh. Vorrink: Onze opstand tegen Spanje en zijn Leider Willem Van Oranje. J. Muusses, Purmerend. Met zeven portretten. Ing. f 2.50; geb. f 3.25.

Toen het arm Duitsch jonkertje van elf jaar in 1544 door Karel V gemachtigd werd de aanzienlijke erfenis van René van Châlons te aanvaarden, werd hij de Nederlandsche Seigneur, Wilhelmus van Nassouwe, Prins van Oranje, wien de keizer een zorgvuldige opvoeding liet geven aan het Brusselsche hof van de Landvoogdes Maria van Hongarije. Nauwelijks 22 jaar oud, wordt hem, nadat Maarten van Rossum is overleden, met voorbijzien van ouderen als Egmont, Bossu en Aremberg, het opperbevelhebberschap over het leger aan de Maas op de schouders gelegd, waarbij hij de opdracht krijgt de Zuidergrenzen te beveiligen tegen de Fransche troepen. (Ook over het Vlaanderen-leger zou hij het commando voeren). Hij was het. die na Karels troonafstand de keizerlijke kroon aan Ferdinand overbracht.

Terwijl Philips II de dochter van Johanna van der Gheynst met het bestuur over Brabant belastte, werd Oranje stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht en Franche Comté. Algemeen zag men hem als den man aan, die het vertrek van de Spaansche troepen uit onze gewesten gedaan kreeg. Voor goed ergerde hij den Spaanschen koning door zijn huwelijk met de Luthersche Anna, dochter van Maurits van Saksen, den tegenstander van Karel V. Toen de nieuwe kerkelijke organisatie van 1561 in de Nederlanden moest bevestigd worden, stond hij aan het hoofd der Seigneurs om den vorst tegen te werken, al wenschte Philips hiermede aan Duitsche en Fransche inmenging in kerkelijke zaken te ontkomen en al bleef hij in de lijn van de Bourgondische hertogen en van zijn vader. Na het ontslag van Granvelle ging de Liga der Seigneurs over van een in het geheim samenzwerend lichaam in een openlijk erkende partij, die door haar voormannen: Oranje, Egmont, Bergen, den koers der regeering aangaf. Weldra volgden de manifesten van het Verbond der Edelen, uit de Liga gegroeid,

[p. 283]

waarin o.m. met scherpen blik geprofeteerd wordt omtrent de toekomst van de grooten, die het voor de vrijheid van godsdienst wilden opnemen: Oranje, die door het pistool van den sluipmoordenaar viel; Lodewijk van Nassau en Hoogstraten, die sneuvelden; Egmont en Hoorne, die onthoofd werden; Montigny, geworgd; Toulouse, in stukken gehakt. Van hen, die trouw bleven, stierven slechts Brederode en Marnix hun natuurlijken dood.

Na den beeldenstorm kwam Alva. Van de stadhouders vergde Margareta van Parma een nieuwen eed, die handhaving van de plakkaten en verbod van prediking van den nieuwen godsdienst inhield. Oranje weigerde dien eed, diende zijn ontslag in en week uit. ‘Niet tegen den Koning, maar tegen de dwingelandij van Alva,’ die o.a. 1200 lichtekooien naar de Nederlanden meebracht om zijn leger te troosten bij de ernstige taak, die het tot eere van zijn vorst en de Kerk zou verrichten, ‘werd de strijd uit noodweer aangebonden.’ Met deze fictie begint de Tachtigjarige Oorlog. Het eerste voordeel voor den Nederlandschen opstand was de verrassing van Den Briel op 1 April 1572. Verdere slagen op Alva kwamen: Walcheren, Enkhuizen, Waterland, Holland, Bergen. Het ontbieden van de Spaansche garnizoenen uit Holland en Zeeland deed den opstand aan zekerheid winnen. Alva zelf maakte het toen voor goed onmogelijk, dat de beide gewesten onder 's Konings gezag ooit zouden terugkeeren. Op 19 Juli volgde de eerste Statenvergadering te Dordrecht. Den volgenden dag erkende deze Oranje voor beschermer en hoofd van het land en werd de organisatie van leger en vloot tot stand gebracht. 20 Juli 1572 mag beschouwd als de eerste Noordnederlandsche onafhankelijkheidsdag.

De moord op zoovele Vlaamsche en Hollandsche steden kwam Spanje op het verlies van duizenden krijgslieden, millioenen guldens en van zijn prestige als machtigste mogendheid in West-Europa te staan. Toen Alva vertrok, beroemde hij er zich op, 18.600 Nederlanders op het schavot te hebben gebracht.

Oranje sloot zich thans aan bij de drijvende krachten van den opstand, de Calvinisten, die geen tiende deel der bevolking uitmaakten. - Het langdurige tweede beleg van Leiden en het eindelijk ontzet was de laatste, geweldige worsteling der Hollandsche burgerij tegen de Spaansche wapenen.

De onderteekening van de Pacificatie van Gent, verhaast door de wilde uitbarstingen der Spaansche soldateska te Maastricht en te Antwerpen, gaf den Prins een heerlijke voldoening: zijn doel was bereikt. De eenheid der vrije Nederlanden bevestigde zich. Helaas, spoediger dan te denken ware, vielen Henegouwen en Artesië door den guerilla-oorlog tusschen Vlaamsche Calvinisten en Waalsche Katholieken van de Generale Unie af; Brabant

[p. 284]

en Vlaanderen wankelden. De Staten-Generaal en de Prins trokken terug naar Antwerpen. Hierdoor was Brussel voor goed verloren.

Toen begon het groote kansspel tusschen Oranje en Parma. De wig, die de hertog in de Unie wist te drijven, was het geloofsvraagstuk. Het Verbond van Atrecht kwam tot stand (1579), eenige weken later gevolgd door de Unie van Utrecht. Het uitvaardigen van den ban, de opdracht van de souvereiniteit over de Nederlanden aan Anjou, de aanbieding van het hooge gezag in Holland en Zeeland aan Oranje, het volgde nu snel op elkaar. Het laatste bedrijf in dit treurspel was de Verlatinge van den Koning door de Staten (1581). Daarmede werd de idee der volkssouvereiniteit in de plaats van die der vorstelijke gesteld.

Hoeveel avonturiers al niet beproefden, den Prins te na te komen, is niet te zeggen. Geheel tegen zijn democratische, staatkundige inzichten werd door de Staten de grondslag gelegd voor de hooghartige oligarchieën, die in de Noordelijke Nederlanden tot aan het einde der achttiende eeuw zouden heerschen.

Op 10 Juli schoot de Bourgondiër Balthasar Gérard Oranje twee door een kettinkje verbonden kogels door het hart. Zoo was het einde van den man, die arm stierf - men vond geen honderd gulden in zijn huis - en die vijf en twintig jaren lang had gearbeid voor de politieke en geestelijke vrijheid van het Nederlandsche volk.

Dat Antwerpen verloren ging, kan zeker geweten worden aan het ontbreken van een leidende persoonlijkheid in den strijd, gelijk de Prins geweest was. Dit verlies werd echter een wonderrijke winst voor het Noorden, door de instrooming van kapitaal, intellect en durf.

Philips II, nog steeds bezeten van zijn groote Westeuropeesche en katholieke politiek, opgeschrikt door de terechtstelling van Maria Stuart in Engeland en door de wending van de zaken in Frankrijk, waar de Guise, het hoofd der katholieke Liga, werd vermoord, wilde in Engeland en Frankrijk ingrijpen; het oproer ergens in het Noorden kon wachten. Het is deze politiek, die de Unie heeft gered van den wissen ondergang. Met de vernietiging van de Armada was ook de droom van het Spaansche wereldrijk uit.

Parma, die in 1592 overleed, kreeg geen opvolger, die Maurits van Nassau en Oldenbarnevelt kon evenaren. Het Drievoudig Verbond van 1596, waarbij de Unie samenging met Frankrijk en Engeland, was de erkenning van den onafhankelijken staat door twee groote mogendheden. Het pleit was beslecht!

JOZEF PEETERS.