De Vlaamsche Gids. Jaargang 21

[p. 235]

Van Licht en Schaduw

Van Licht en Schaduw, verzen van Adolf Herckenrath. (Brussel, L.J. Krijn).

Poëzie kan zijn de mensen-goddelijke stem die op de hoogten klinkt en de serene harmonie van wezen en droom herhaalt, daar is bv. Goethe; poëzie kan zijn de smartelijke roeping van den mensch die strijdt tusschen drift en geest en niet de rust vindt, daar is b.v. Baudelaire; poëzie kan zijn de rhythmische glorie van het leven in de branding van moderne verzuchtingen, daar is b.v. Verhaeren; poëzie kan zijn de wilde drift naar rustelooze hoogten in den mensch of bodemlooze diepten van het onvoldane, daar is Rimbaud; poëzie kan zijn de innige zoetheid van den kleinen mensch die God met de natuur in zijn levensinzichten heeft gevonden en vereenigd, daar is Gezelle; poëzie kan zijn de machtelooze smart van Van de Woestijne, of de wijde lyriek van Walt Whitman; maar poëzie kan ook zijn de rustige, zelf gevonden kalmte van een mensch, die niet luid klinkt, die niet klinkt tot de hoogten, maar op de hoogten zelf van de gelukkige gelatenheid vertoevend, de biecht spreekt van zijn kalmte, zijn teerheid en zijn overwonnen smart.

Tot deze laatste uiting van poëzie behoort het bundeltje ‘Van Licht en Schaduw’, met een vijftigtal verzen van Adolf Herckenrath.

Het Licht is de zon op de heuvelen van zijn rustig gemoed, de Schaduw is de donkere golving der wolken, die wegdeinen. zooals de smart vergaat.

Het boek, met roode titelletter op crême omslag en gedrukt op Engelsch Featherweight, doet ons al dadelijk gemoedelijk aan. Gedichten moeten keurig uitgegeven worden, wil men reeds met een voorsmaakje tot de uitgedrukte gevoelens voorbereid worden. De fijne dichter Herckenrath schijnt vooraf te vragen met omzichtigheid in de ziel van ‘een eenzaammoeden zwerver’ te zien.

De bundel gedichten kwam trouwens als een verassing. Jaren heeft Adolf Herckenrath gewacht alvorens een tweeden bundel uit te geven.

Zijn eerste boek ‘Stille Festijnen’, in 1909 uitgegeven, berust bij vele literatuur-liefhebbers van voor den oorlog. En het gebeurde

[p. 236]

me wel eens er de teerheid van te genieten, met een stil heimwee naar den voorbijen tijd, toen wij jongeren, gelukkig om de grooten zooals Gezelle, Van Langendonck en Van de Woestijne, met voldoening de streeling van zuivere poëzie als deze van Herckenrath gevoelden. En zoo er critici zijn, zooals Urbain Van de Voorde b.v., die gelooft dat de meeste in literatuur belangstellenden van zijn geslacht in het denkbeeld verkeeren... dat Herckenrath er niet in geslaagd was... de aandacht op zich te vestigen, dan meen ik dat deze belangstellenden van zijn geslacht er iets bij verloren hebben, en niet zoo uitdrukkelijk van oordeel mogen zijn dat er in Vlaanderen na Van de Woestijne maar één dichter is, en dat is zij zelf.

Of nu de mode aan kosmische, internationale of cynieke literatuur blijkt te zijn, dan is het nog geen reden om een onwetendheid met een miskenning te verzwaren.

Inderdaad was Herckenrath voor de jongeren, juist voor den oorlog, gewis de vriend aan wien de Laethemsche Brieven werden gericht.

Maar in zijn eigen gedichten sprak een zeer persoonlijk gevoel, dat, gelukkig voor den dichter althans, niet gekweld door het leven, maar na diepe ervaringen en peins, tot die klaarte groeide, waarin het begrip der dingen rust verwekt en niet de duistere kosmische vrees van den zwakkeling.

Nietzsche was nog niet heelemaal uit de mode toen... en wie zal me zeggen of niet Nietzsche in de dichte toekomst onze verzwakte, vergooide en stuurlooze individualiteit zal moeten op vasten grond helpen belanden?

‘Van Licht en Schaduw’ is een bevestiging van poëtische rijpheid en levensvolheid.

De ‘kleine’ meesters der Hollandsche schilderkunst hebben hun plaats nevens Rembrandt.

De poëzie van Herckenrath is er eene van een klein-meester, als ge wilt, maar ontroeren doet ze!

Zij richt zich uitsluitend, zal ik zeggen, tot wie luisteren kan met de ziel naar confidenties.

Zeer vertrouwelijk, ieder gedicht als een mededeeling, subtiel, van vorm gaaf, beheerscht van stijl en rhythme, zoo is deze bundel.

Onze jongere dichters missen wel eens meer dezer kwaliteiten.

De dag ligt eenzaam en gewond,
terneêr-gestrekt op koopren spond,
en kan niet sterven.
De pijn uit iedren ader breekt,
wijl d'hemelwade somber leekt
van doodsche verven.

[p. 237]

 

Hoe kan de tijd zoo hartloos zijn,

 

na zulk een lenteschoon festijn,

 

bij heldre zangen!

 

- Nu branden kaarsen reeds bij 't bed,

 

en 'k hoor den tred dien nacht reeds zet,

 

door koele gangen.

Herlees dit gedicht, en wie niet de subtiele suggestie van ieder vers ondergaat, dat hij dan maar trommelvuur vraagt,... daar kan trouwens ook poëzie in zitten. En wie zal mij ontkennen dat in dit gedicht nu, over de zee, niet al de gelatenheid schuilt van een mensen die weet wat het leven is?

De zee ligt grauw gelijk een leien dak,
in ongerepte weeld',
alwaar verstrakkend tot een effen vlak
een aarzlend licht op speelt.
... ... ... ... ... ... ... ...
Traag trekt de deining haar beschuimden kam
door 't klam gekrulde zand,
en laat als laatste spoor een rulle zwam
die uitspat op het strand.

Vlaanderen is klein, en in de Europeesche literatuur hebben we nog niet veel dat de ‘trompe slaat’. Het is voor ons, Vlamingen, een vreugde poëzie te bezitten zooals deze welke Herckenrath hier biedt. Wanneer we de zekerheid hebben dat deze poëzie, in de enkelen van ons volk die er toe in staat zijn, voortleeft, dan mogen we voor de toekomst wel borg staan.

Het is de geest van Vlaanderen die leeft. Drie en twintig jaren geleden gaf deze dichter een eerste bundeltje uit: zijn jeugd, zijn verlangen, zijn onduidelijke hoop nog in verzen uitgedrukt. Na al dezen tijd, na al de worstelingen van den Europeeschen mensch tegen tijd, nood, geestelijke verwarring, onzekerheid en zielsellende, geeft dezelfde dichter een tweede bundeltje uit, vol teere poëzie, van op de hoogte der Goethiaansche kimmen gezien, en dit bundeltje brengt de zielevreugde van een Hollandsen kleinschilderij... dan zeg ik, gelukkige Adolf Herckenrath, o heerlijke aarde van Vlaanderen, gelukkig is dit er steeds!

DAAN BOENS.