De Vlaamsche Gids. Jaargang 21

[p. 130]

Tooneelkroniek

Van Delbeke verscheen een nieuw werk: Satan (Uitg. N.V. Standaard Boekhandel). De schrijver heeft hier een grootsch onderwerp aangedurfd, en dat alleen reeds is sympathiek. Zijn werk wil niets minder zijn dan de tragedie van den mensch, zijn opstandigheid, de zondeval, het onbevredigd-zijn door al wat de aarde kan bieden, en de eindelijke verlossing door Christus die boet voor alles en allen.

Dat Delbeke in deze schier bovenmenschelijke taak, waarin slechts enkele zeer grooten konden slagen, te kort is geschoten, zal wel niemand verwonderen. Maar veel goeds is er toch in dit werk. Hij blijkt een zeer juist begrip te hebben van de nooden onzer samenleving, hij verbloemt niets, teekent den mensch naar waarheid: de zinnelijkheid die hem uitput, zijn grenzenloozen hoogmoed, die hem Torenhuizen doet oprichten, zijn eigenbelang, jacht op geld: ‘duivelsdrek’, die tot oorlog en vernieling leiden, - zonder van de andere hoofdzonden te spreken, die de schrijver onverlet laat.

De grootste fout van het stuk is wel dat de handeling niet logisch en voortdurend voortschrijdt, dat ze integendeel op een zeker punt gekomen stationnair blijft, en in herhalingen vervalt die den monumentalen opzet doen ineenstorten. Daarbij geeft het woord niet altijd de juiste beteekenis weer en is vaak zonder beeldende kracht. Het betrachten van een expressionistischen stijl heeft helaas stijlloosheid voor gevolg gehad.

Maar ondanks al deze gebreken staan we hier voor een poging die sympathie en eerbied afdwingt. Hier is ten minste iemand aan het woord die het zich niet gemakkelijk maakt, die aan zijn werk een geestelijken ondergrond geeft, en iets wil zeggen, nl. aantoonen dat heel onze Westersche beschaving op een verkeerden grondslag is gebouwd...

Het spel in vijf bedrijven: Ondergang van Emiel Buskens, schoon uitgegeven bij A.A.M. Stols, te Brussel, lijkt, bij ‘Satan’ vergeleken veel traditioneeler van opvatting. Het zet de lijn voort, getrokken door Starkadd, Gudrun, Gunlaug en Helga, Koning Hagen e.a., doch zonder in dit genre iets nieuws of iets sterkers te geven. Het speelt ten tijde van de overrompeling van Gallië

[p. 131]

door Cesar, en zou wellicht, zooals het daar staat, een dankbare tekst kunnen zijn voor een operakomponist. Het spel mist persoonlijkheid, en is niet van langdradige lyrische ontboezemingen vrij te pleiten.

W. Putman heeft een nieuwen eenakt geschreven: Armoede, (uitgave Jos. Janssens, Antwerpen), die uitmunt door zijn knappe, ietwat gemaniereerde dialogen. Voor het overige: een fait-divers, niet zeer handig ineengezet. Men kan het met genoegen lezen of aanhooren, zoolang het een soort tragische badinage blijft, doch daar waar de eigenlijke actie begint - we zijn dan al aan bladz. 26 geraakt, en het stukje telt er 38! - loopt het dadelijk mis. De handelingen van de personages, vooral die van het meisje, worden zeer onwaarschijnlijk, en we kunnen er geen oogenblik aan gelooven. Putman heeft twee genre's ineen willen verwerken en is daarin niet geslaagd. In het eerste (dialoog)gedeelte zou men hem een volgeling van Schnitzler kunnen noemen, de Schnitzler van de Anatol-serie, De groene Papegaai e.a.; in het tweede (actie)gedeelte wordt het feuilleton.

De vruchtbare Ballings gooit nog maar altijd ieder jaar tusschen het half dozijn en het dozijn stukken de markt op, kwantiteit, maar geen kwaliteit. Integendeel, de kwaliteit neemt voortdurend af. Zoo hebben we hier weer een paar eenakten voor ons liggen, die men nog niet eens kritisch hoeft te lezen, om ze dadelijk in duigen te zien vallen. Het zijn: 't Pastoorken van Disseldonck, en Moord (Uitg. J. Janssens, Antwerpen). Buiten deze twee zijn er nog zeker vier of vijf nieuwe ‘Ballingskens’ in omloop, doch die we hier niet zullen bespreken, primo omdat we ze niet ter bespreking ontvingen, en secondo, omdat dit een ‘besprekingtype’ kan zijn voor het werk van dezen schrijver. ‘'t Pastoorken van Disseldonck’ is een typisch voorbeeld van de huidige ‘manier’ van Ballings: hij zet zich aan zijn tafel, en alles wat hem door het hoofd gaat, wordt lukraak op papier gegooid, klinkt het niet, dan botst het.

't Stukje beschrijft de bekeering van een verbitterd oud-veroordeelde tot christelijke gelatenheid, door de bemiddeling van een ‘braaf pastoorken’, (dat een cliché op ons tooneel dreigt te worden!) Patronagewerk, slordig geschreven, met ‘stadhuiswoorden,’ die nooit over de lippen van een bedelaar zullen komen. Als de heer Ballings eens in werkelijkheid een bedelaar of landlooper hoort spreken, moet hij eens goed luisteren: hij zal verrassende ontdekkingen doen... Wat de eenakt ‘Moord’ betreft, die is heelemaal niets.

Van den sinds eenigen tijd op den voorgrond getreden Frans Demers verscheen er een nieuw stuk: Het zwakke Geslacht (J. Janssens. Antwerpen), waarin, voor het eerst in het werk van

[p. 132]

dezen schrijver, een belangrijk thema wordt aangedurfd en niet zonder verdienste uitgewerkt. Doch terzelfdertijd komen ook de gebreken van Deniers' werk sterker uit: gepraat en nogeens gepraat, tot in het eindelooze. Zooals het nu is achten wij het werk, ondanks al zijn kwaliteiten, onspeelbaar; de menschen zouden zich dood vervelen. Laat Demers er minstens de helft - we zeggen minstens de helft! - uit snoeien, en hij zal eens zien hoe zijn stuk er zal bij winnen. De taal heeft ook hier weer een neiging tot het boeksche; zij voldoet, zooals in al de stukken van dezen auteur, beter bij de lezing dan wel op het tooneel, wat trouwens voor heel zijn dramatiek het geval is. Wij hebben nu reeds bij twee van zijn stukken vastgesteld dat ze meer boeien en meer voldoen bij de lezing dan wel op de planken.

Niet zonder verdienste is het eenaktje: Diplomaten van een tooneelschrijver die heet, of zich heet: Reimond van Mulders (J. Janssens, Antwerpen). Het speelt in een wereld die onze democratische tooneelschrijvers heel weinig kennen: die der diplomatie. Het behandelt een diplomatisch voorvalletje in een gezantschapsbureau, en er komen een heusche graaf en een heusche markies in voor, wel is waar door een caricaturalen bril bekeken. Jammer dat de taal soms slordig is, en het diplomatisch voorvalletje niet met meer kleur en flinker werd uitgewerkt.

Arnold van Schoorisse van Omer Wattez is een van die romantische stukken, die nog doen denken aan de navolgers van Conscience, en waarvan men in het oude ‘Kunst- en Letterblad’ zulke typische staaltjes en uittreksels vindt.

Met alle respect voor den hoogbejaarden heer Wattez, die nog fut genoeg heeft om een dergelijk stuk werk af te leveren, kunnen wij bezwaarlijk het al te theatrale en factische genre prijzen.

Men zal nu allicht vinden dat wij in deze reeks besprekingen zeer streng zijn geweest, misschien te streng; doch wie zich de moeite wil getroosten de besproken stukken te lezen, zal niet anders kunnen dan ons gelijk geven.

ERNEST W. SCHMIDT.