De Vlaamsche Gids. Jaargang 21

[p. 91]

Der grosse Herder

Wij hebben reden ons te verbazen over den vloed van lexica die op de markt komen. Zoowel op eigen gebied als over alle grenzen heerscht er een aktiviteit die noodzakelijk op een intense belangstelling van het groote publiek wijst. Hoe een lexicon, oppervlakkig beschouwd, ook voor ‘iedereen’ moge zijn, bij nader bedenken blijkt het dra slechts voor beperkte kringen in aanmerking te komen. Een vakman op om het even welk gebied kan inderdaad slechts voor algemeenheden een encyclopedie ter hand nemen, terwijl hij voor het overige op monografieën of meer omvattende studies is aangewezen; de man uit het mindere volk is te weinig ontwikkeld om zich zelfs door het best opgevatte type heen te werken. Een lexicon blijft dus het boek bij uitstek van deze semi-intellektueelen die de zucht naar weten en kennen in zich stuwend voelen, en het moet ons verwonderen hoe, bij deze vooropzetting, een zoo sterke afname mogelijk is van een toch steeds dure uitgave, al mag het dan weer niet uit het oog verloren worden dat men elke encyclopedie met maandelijksche afbetalingen kan koopen, terwijl het tijdsbestek van de verschijning door den band een vijf jaar bedraagt.

Wij hebben, om bij het hoofdzakelijke te blijven, op Nederlandsch gebied alvast drie titels te noemen. De zoo vlug populair geworden ‘Oosthoek's geïllustreerde Encyclopaedie’ waarvan de derde druk nu is ingezet: twaalf deelen elk van 880 blz. in lederen rug tegen 181.25 fr. Dat hier aan den staf speciale geleerden werden toegevoegd die voldoende de aandacht op Vlaanderen moeten gevestigd houden, kan bij den huidigen stand van zaken slechts vanzelfsprekend zijn. Dit laatste treedt nog veel sterker naar voren bij den nieuwen, vijfden druk van ‘Winkler Prins groote Encyclopaedie’. Vroeger werd in dit blad aangetoond dat Winkler Prins slechts een Nederlandsche bewerking is van den Duitschen Herder (Prof. Dr. Foncke). De nieuwe uitgave blijkt met dit verwijt te willen opruimen: zij beschikt over een alleszins indrukwekkende lijst van medewerkers, waaronder het Zuidnederlandsche element zeer in het oog springt. Winkler Prins zal 16 deelen, elk 850 blz. in lederen rug, leveren tegen 195 fr. Het katholieke standpunt is in geen van deze twee uitgaven verwaarloosd: Oosthoek heeft een toegevoegden katholieken toezichtsraad,

[p. 92]

- bij Winkler Prins staat P.J. Verschueren S.J. naast Vermeylen. Dit blijkt echter de bewerking nog niet nutteloos te maken van ‘De katholieke Encyclopaedie’, die ook dit jaar haar hoofd wil boven steken: vier en twintig deelen tegen 138 fr. (linnen) of 153 fr. (leder) ieder, een werk dat in elk geval als materieele uitvoering schitterend zal zijn.

Wij kunnen onze opsomming niet voortzetten. Het gaat er hier immers om, de aandacht te vestigen op de nieuwe (de vierde) uitgave van ‘Der grosse Herder’, die in twaalf deelen plus een afzonderlijken atlas klaar zal zijn en die nu reeds het derde deel achter den rug heeft (per deel van circa 850 blz., 34.50 M. of 38 M.).

Het was in 1853 dat ‘Herder's Konversationslexicon’ voor het eerst verscheen, in 1875 opgevolgd door een tweede, in 1910 door een derde uitgave. Er blijkt echter nauwelijks iets meer dan de gemeenschappelijke naam tusschen deze en de uitgave van 1932 te bestaan. Niet alleen is men van 95.000 op 180.000 artikels gekomen, waarbij dan nog 20.000 klichees te voegen zijn, maar het geheel is een nieuwe opvatting en uitvoering. Wij wenschen hier niet alles aan te halen wat over de meeste lexica kan gezegd worden. Stippen wij alleen, naast de stoffelijk-technisch prachtige uitvoering, datgene aan wat min of meer speciaal tot den grooten Herder behoort. Wij zouden verwarring stichten indien wij er niet vooraf den nadruk op legden dat Herder door en door katholiek is en als de encyclopedie voor Duitsche katholieken wordt gelanceerd. Deze ‘einheitliche Weltanschauung’, zooals zij het noemen, drukt natuurlijk een sterken stempel op bepaalde artikels: men denke slechts aan filosofie, godsdienst, geschiedenis, kunst e.a. Het zal onmogelijk zijn bij verdere mededeelingen daar telkens op te wijzen.

Men kon reeds merken dat aan de twaalf deelen een afzonderlijke atlas wordt toegevoegd (hij wordt nog voor dit jaar beloofd, want de deelen volgen elkaar van 5 tot 5 maanden op). Wij zullen op dit oogenblik niet nader op het voortreffelijk opzet er van ingaan; de bedoeling echter is hem met al zijn samengedrongen opgaven te kunnen leggen naast een bestudeerd artikel, zonder van het eene deel naar het andere te moeten springen. Dit wil niet zeggen dat alle kaarten uit den tekst zijn weggenomen: in de drie verschenen deelen (tot ‘Eisenhut’) zijn er reeds enkele tientallen te vinden. Klaar en overzichtelijk zijn de kaarten en de statistieken bij de artikels over wereldekonomie, zoo b.v. bij katoen, ijzererts e.a., waarop de wisselwerking van voortbrengst en verbruik klaar is aangegeven; zeer schematisch de geschiedkundige kaarten, die ontwikkeling en groei van een staat illustreeren.

[p. 93]

Een tweede poging tot vereenvoudiging in het gebruik is de inwendige verdeeling van de artikels: waar het pas geeft worden deze inderdaad systematisch gesplitst in drie paragrafen: a) het algemeene, b) vakkundige verklaringen en mededeelingen, c) vingerwijzingen in verband met het artikel; deze verschillen zijn ook typografisch aangeduid.

Ook de biografieën zijn volgens een drievoudige verdeeling opgesteld: a) karakteristiek, b) data, c) bibliografie.

Iets nieuws heeft Herder willen invoeren met zijn ‘Rahmenartikel’. Het zijn speciale opstellen over een punt van eenig belang op geestelijk, artistiek, ekonomisch, politiek gebied e.a. Het eerste deel bevat er 39, het tweede 36, het derde 26, zoo b.v. over Amerikanismus, Antisemitismus, Barock. Zij zijn den uitgever tevens een middel om zijn wereldbeschouwing door het heele werk heen uit te spreken, want het gaat er hem niet alleen om mede te deelen, hij wil, naar zijn eigen bewering, ook vormen, - natuurlijk naar zijn geest.

Herder neemt door deze innovaties zeker voordeel op andere werken. Dit is echter niet alles. Wij zullen bij een volgende gelegenheid enkele artikels op verschillend gebied meer van dichtbij bekijken en vaststellen of zij al of niet bevredigen. Voorloopig mogen deze enkele algemeenheden als eerste kennismaking volstaan.

DOLF ROELS.