De Vlaamsche Gids. Jaargang 21

[p. 37]

Napoleon II

Octave Aubry: Le Roi de Rome (A. Fayard, Paris).

Den 20n Maart 1811 bezit Napoleon eindelijk een rechtstreekschen erfgenaam, wien hij het Westersch Keizerrijk nalaten kan. Het revolutie-tijdperk is nu definitief gesloten. ‘Ik was Philippus, zegt hij, mijn zoon zal Alexander zijn!’ Toch lijkt de beeldschoone kleine meer op Marie-Louise dan op Napoleon. Hij wil voor hem een kolossaal paleis doen oprichten, dat van de hoogte van Chaillot Parijs zal beheerschen. Mme de Montesquiou, de gouvernante, voedt het koninkje van Rome met de meeste toewijding op, wat de verteedering van den keizer opwekt, en zoo tevens den nijd van de eeredame der keizerin, de hertogin van Montebello, die de al te zwakke Marie-Louise ten kwade beïnvloedt. Josephine de Beauharnais bemint het kind als haar eigen zoon.

Terwijl hij hem tegen de borst gekneld houdt, arbeidt Napoleon, of wel vlijt hij zich naast hem op den vloer, zoekende wat hem maar eenigszins vermaken zou. Alleen de kleine mag 's keizers mahoniehouten soldaatjes dooreen werpen. Marie-Louise is te veel prinses om zich moeder te voelen. Te Smolensko ontvangt Napoleon zijn medaillon, hem door Mme de Montesquiou gezonden; nooit zal het hem nog verlaten. Als Moscou brandt, zegt hij tot Rapp: Mijn zoon is het schoonste kind van Frankrijk! Gedurende de heele Russische campagne correspondeert hij met de gouvernante. Terug te Parijs, woedend om het quasi-gelukken van Malet's samenzwering, niettegenstaande de aanwezigheid van de keizerin en den kleinen koning, tracht hij de liefde van het volk voor het knaapje te winnen en vertoont het bij elke gelegenheid.

Den 23n Januari 1814, vóór hij in de pleinen van Champagne op Blücher en Schwarzenberg losstormt, schrijdt hij een laatste maal met den Koning van Rome langsheen het front der officieren van de Parijsche Garde Nationale, die eeuwige trouw zweren... Den volgenden dag houdt hij zijn zoon den heelen namiddag in zijn kabinet, klasseert of verbrandt geheime stukken, speelt verrukt met den kleine, 's Nachts vertrekt Napoleon naar het leger. Alvorens echter de Tuilerieën te verlaten, om drie 's morgens,

[p. 38]

sluipt hij nog eens naar het bedje, waar zijn koninkje sluimert... Nooit ziet hij het weer.

De bondgenooten naderen Parijs. Marie-Louise vlucht met het kind naar Rambouillet. Bij dat bericht huilt de keizer over zijn zwijn van een broeder, koning Jozef, den Regent, die het commando voert in de hoofdstad. Intusschen onderteekent Marmont de capitulatie. Dat is het einde!

Van Rambouillet rijdt de keizerin naar Chartres, dan naar Blois, terwijl Napoleon afstand van den troon doet ten voordeele van zijn zoon, waarop de geallieerde vorsten, dank zij Talleyrand's verraad, niet ingaan. Alexander doet Marie-Louise naar Orleans voeren, belet haar elke vereeniging met den keizer; de hertogdommen Parma en Plaisance worden haar aangewezen. Nu Napoleon valt, worden de Oostenrijksche keizer en zijn kwade ziel, Metternich, schaamrood over de ‘prostitutie’ van de dochter der Cesars.

Te Schönbrunn went de kleine Koning niet; hij betreurt Saint-Cloud met zijn watervallen en graspleinen, en ook de Tuilerieën met‘zijn’ schaapjes. Hij verafgoodt‘Maman Quiou.’

Op Elba verwacht Napoleon vruchteloos vrouw en kind, spreekt gedurig tot Bertrand over zijn armen kleinen ‘chou’, ignoreert Neipperg's groeienden invloed op Marie-Louise. Als hij ontsnapt, dan is het om hen weer te kunnen zien vooral.

Terwijl het Congres danst, tracht de Belgische prins de Ligne het koninkje te vermaken en sist Talleyrand, dat men den vader als een razenden hond moet doodslaan. De Fransche omgeving rondom den kleinen prins wordt verwijderd. Tot den weenenden Méneval stamelt een bevend stemmetje: Zult gij Papa zeggen, dat ik nog altijd heel veel van hem houd?...

Napoleon is gebroken; hij hoopt op geen overwinning meer. nu zijn zoon niet naast hem is. Zijn ster gaat onder. Te Parijs wil Fouché Napoleon II nog eens beproeven, maar Metternich waakt. En Marie-Louise zegent Waterloo.

Graaf Dietrichstein tracht van 's keizers zoon een goeden Duitscher te vormen, hierin geholpen door ridder de Foresti. Alle warmte verdwijnt: geen streelingen meer, geen koesterende schoot. Zijn hart sluit zich; hij wordt bedeesd, wantrouwend, onverschillig, nu alle goedheid wijkt. Hij heet nu Franz, hertog van Reichstadt. De Koning van Rome bestaat niet meer.

Gedurende zes jaren wacht Napoleon op den dood. Geen regel schrift van Marie-Louise noch van het kind zal hij ontvangen. Te Longwood, in zijn kamer, op de schouw, het bustje van zijn zoontje, het centrum van zijn gedachten, van zijn droomen; daarnaast de miniaturen van Isabey en Thibault. Naar dien

[p. 39]

Prometheus stijgt het medelijden van de wereld op. In zijn testament herhaalt hij tientallen malen: ‘Mijn zoon.’ ‘Mijn zoon moet mijn dood niet wreken... Hij regeere door den vrede. Hij steune op het volk. Hij leze en overpeinze de geschiedenis; 't is de ware wijsbegeerte.’ Den 2ⁿ Mei 1821 kan hij niet meer spreken; gelaten beziet hij de portretten, de busten van zijn kind (een Engelsch matroos verkocht hem er een in 1817), verlaat ze niet met de oogen; 't is zijn laatste beeld. Zijn dood is de schoonste, na dien van Jezus. Marie-Louise weigert zijn hart, niet zijn erfenis. De zoon van Napoleon ontving geen enkele van de hem toebedachte herinneringen.

En jaren gaan voorbij... Na Collin legt Obenaus hem Cesar, Horatius, Tacitus uit, onderwijst hem wijsbegeerte en recht, oude en moderne geschiedenis. Hij is koppig, behalve tijdens den laatsten cursus. Podevin en Barthélémy leeren hem de Fransche letterkunde. Van La Bruyère houdt hij veel, leest Chateaubriand, Schiller (Don Carlos!), Tasso. Baumgartner onderricht hem in de natuurwetenschappen; Weiss in de meetkunde. Wanneer hij vijftien jaar wordt, mag hij Montholon, Ségur, Gourgoud, Fleury de Chaboulon, Las Cases, Constant inzien; hij krijgt het leven van zijn vader onder oogen. Als hij zich oefent in den militairen stijl, bootst hij den Bonaparte na van den Italiaanschen veldtocht. Men heeft hem echter zoodanig gekneed, dat hij de Franschen vijanden noemt en zijn vader Buonaparte, den onverbiddelijke. De Koning van Rome is een Habsburger. Hij schrijft de biografieën van. Schwarzenberg, Montecuccoli, Wallenstein, Tilly. Hij rijdt door den Prater, woont voorstellingen bij in het Burgtheater, vindt eindelijk de eerste vriendschap bij aartshertogin Sofia, prinses van Beieren, vrouw van aartshertog Frans-Karel, moeder van Frans-Jozef, den wapenbroeder van Wilhelm II.

De toestand in Europa blijft onzeker. De liberalen roeren zich. In Frankrijk mislukken de samenzweringen van Tarayre, Fabvier, Ordener, Masson, Caron, Berton. De openbare opinie neigt naar Napoleon II. ‘Le Fils de l'Homme’ verschijnt, verwekt ongehoorde geestdrift. Reichstadt leest het gedicht; verslindt het Mémorial de Sainte-Hélène in 't geheim; herleest opmerkzaam de historici van de Revolutie en het Keizerrijk; is met zijn vader te Lodi, Arcola, Marengo, aan de Pyramiden, te Jena, Austerlitz. Nu geen Buonaparte meer, geen vijand! De Russische oorlog doet hem beven; angstig volgt hij den veldtocht van 1813, dien van 1814; fier woont hij den terugkeer van Elba bij, wanhoopt bij Waterloo. Hij wordt herinnerd aan het huwelijk van zijn moeder, zijn eigen geboorte, de doopfeesten, zijn kindsheid omringd door de huldeblijken van al de Europeesche vorsten, de toejuichingen, die hem begroetten, wanneer hij in de armen van den keizer,

[p. 40]

de regimenten voorbij toog, opgehoopt in de tuinen der Tuilerieën.

Hij werkt nu zorgvuldiger en regelmatiger, denkt veel na, is dikwerf melancholisch. In Juni 1830 leert hij een jongen diplomaat, Prokesch von Osten, kennen; deze ridderlijke, nobele man wordt zijn vriend en blijft zijn vertrouwen genieten tot zijn stervensuur. Prokesch zag in den zoon van Napoleon het meest beklagenswaardige slachtoffer van de politiek. Hij wijdt zich aan hem met hart en ziel, loyaal en edelmoedig. Metternich's vijandschap zorgt er echter voor, dat de beide vrienden elkander slechts zelden ontmoeten. Immers, de sluwe egoïst weet, dat men Napoleon II roept in Griekenland, Polen, Frankrijk, waar die oude ‘zot’ Karel X op de vlucht gedreven wordt. De strengste waakzaamheid is dus geboden, zooniet ontglipt hem het adelaarsjong. Reichstadt studeert ijverig tot diep in den nacht: staathuishoudkunde, politiek, strategie, geschiedenis. (Op dit oogenblik, zonder dat de prins iets daarvan vermoedt, dreigt Metternich Louis-Philippe den zoon van Napoleon naar Parijs te zenden, indien niet onmiddellijk de Fransche propaganda in België en in Italië gestaakt wordt). Te Parijs vertoonen alle uitstalramen de portretten van Napoleon en van den Koning van Rome. Straatmuzikanten bezingen het droevig lot van den Zoon. De schouwburgen herdenken Waterloo, Ste Helena. Frankrijk roept: Leve de Keizer! Het leger houdt de adelaars bereid. Hij had zich niet bedrogen, de Overwonnene, die sliep onder de wilgen in de Geranium-vallei. Dood, herbegon hij de verovering der wereld. Zijn schaduw beheerschte de Europeesche einders.

Belgische omwentelaars verzoeken Metternich Reichstadt den Belgischen troon te laten beklimmen, maar hij wijst hen minachtend af. Reichstadt weet dit alles, het wordt nog droever in en rond hem. Zijn onverpoosd paardrijden vermoeit hem; ook zijn lange voettochten; hij hoest wat; zijn borst was steeds smal; de puberteit verwarde hem; hij eet weinig, verteert slecht; lijdt aan keelpijn.

De hertog van Reichstadt verscheen voor het eerst officieel in het openbaar op 25 Januari 1831, tijdens een avondfeest in de Engelsche ambassade. Hij leert er maarschalk Marmont kennen en ondervraagt hem nauwkeurig over het leven van zijn vader. Verscheidene malen heeft hij een onderhoud met dien man, wiens ondankbaarheid mede de schuld droeg van Napoleon's ondergang, maar die het verleden kon oproepen, zooveel beter dan alle boeken. Met den hem genegen maarschalk Maison zal hij enkele gesprekken voeren.

In Februari 1831 roept Italië om het ‘bloed van den onsterfelijken Napoleon,’ die de Oostenrijksche schelmen zal verdrijven. Maar Hamlet blijft gekluisterd. Als Josephine mijn moeder geweest

[p. 41]

was, zou mijn vader niet op Ste Helena gestorven zijn en zou ik niet in Weenen verkwijnen, zucht hij.

Bij de vrouwen is hij dien winter de ‘lion’. De wellust glijdt in zijn aderen. Eén oogenblik vergeet hij de glorie om aan de liefde te denken in gezelschap van den bedorven Gustaaf von Neipperg en van Maurits Esterhazy. Dit laat Metternich toe! Hij wordt de minnaar van aartshertogin Sofia, een bewonderaarster van Napoleon en die Louis-Philippe minachtte. Zij snakt naar de verheffing van Reichstadt tot keizer. Metternich vreest haar. Niemand vermoedt haar verhouding tot den prins. Zeer waarschijnlijk is Maximiliaan (de latere keizer van Mexico) hun zoon. Reichstadt blijft niet altijd Sofia trouw. Hij had van zijn moeder een heftige neiging naar sensualiteit. Tijdens het jaar 1831 begaat hij op dit gebied uitspattingen, die zijn gezondheid zeer geschaad hebben. Zijn wangen hollen uit; de koorts ondermijnt hem; de dokters verzorgen hem voor zijn lever! Hij doet onvoorzichtigheid op onvoorzichtigheid, 's Nachts studeert hij; bij voorkeur leest hij nu Byron en Lamartine. Prokesch vertelt hem over generaal Lacroix' opstand te Parijs, waar 10.000 werklieden zijn naam toejubelen. Naast Lacroix maarschalk Mortier en generaal Lallemand! Montholon en Mauguin bedreigen Metternich. Zelfs Chateaubriand verkiest nu den zoon van Napoleon boven de bastaard-monarchie.

Reichstadt vormt tevergeefs ontvluchtingsplannen. Keizer Frans paait hem met het bevel over het Wasaregiment. Meermaals bezit hij zelfs de lichamelijke kracht niet het commando uit te brengen. Het bloedspuwen begint. Met Prokesch bespreekt hij de machtsvormen, steunt het principe van de constitutioneele monarchie, bestrijdt de dictatuur.

Metternich staat hem geen verandering van klimaat toe. Zoo sleept de tering hem dag na dag naar het rijk der schaduwen. Aartshertogin Sofia verzacht hem het einde. Op 24 Juni 1832 komt Marie-Louise aan; met spijt verlaat zij Parma. Indien Metternich Napoleon's zoon doodde, is zij zijn voornaamste medeplichtige. Den 6ⁿ Juli klaagt zij over zijn ongehoorzaamheid; hij weigert immers alle voedsel! Brieven vol deelneming, toegezonden door de leden der familie Bonaparte, worden door de Kanselarij ingehouden. Den 21ⁿ Juli snakt hij naar den dood. Waar zijn mijn paarden? schreeuwt hij. Ik ga mijn vader te gemoet. - In den nacht breekt een geweldig onweer los. Een der adelaren, die den gevel van het kasteel van Schönbrunn beheerschen, wordt door den bliksem getroffen. Bij het aanbreken van den dageraad roept de prins plots tweemaal: Mutter! Mutter! Ich gehe unter! - Marie-Louise bezwijmt. Om vijf uur sterft de zoon van Napoleon.

[p. 42]

Wonder! Hij gelijkt nu op zijn vader, den Eersten Consul. Van den Oostenrijker geen spoor meer!

De grafkelder der Capucijnen bergt zijn overblijfsel. Zijn vader zal weldra te Parijs weerkeeren en aan de boorden der Seine rusten. Vruchteloos verzoekt Napoleon III om het gebeente van den zoon. Reichstadt behoort de Habsburgers. Hij blijft gevangen.

Marie-Louise troost zich snel. De grootmoeder, de Moeder der Koningen, nooit! De oude Corsikaansche kan nu ook sterven.

Metternich gelastte de Montbel, gewezen minister van Karel X, een tendentieuse levensgeschiedenis op te stellen. - In Duitschland was er veel deelneming; Engeland bleef onverschillig; in Frankrijk treurde de heele gemeenschap (Heinrich Heine: Französische Zustände).

De kluizenaar van Schönbrunn stierf te vroeg. Enkele jaren nog, en hij beheerschte het noodlot. Het buitengewoon avontuur van Napoleon III bewijst het.

JOZEF PEETERS.