De Vlaamsche Gids. Jaargang 20

[p. 330]

Het Brugsche ‘Bouc der Ambachten’

Met vreugde begroeten wij de wetenschappelijk en typographisch voortreffelijke uitgave van Het Brugsche Livre des Mestiers en zijn navolgingen, te Brugge verschenen (1931), dank zij de geestelijke voorlichting van Dr. Jan Gessler, hoogleeraar te Leuven, en de stoffelijke zorgen van een driemanschap van Brugsche drukkersfirma's: L. & J. Beyaert, E. Verbeke en P. de Brauwer. Boeken van dat gehalte zijn te zeldzaam in ons land opdat wij niet met zeer bijzonderen nadruk de aandacht der bibliophielen en der liefhebbers van taal- en volkskundige studies op dat Brugsche werk zouden vestigen.

Het Bouc der Ambachten, zooals het in onze taal heet, is een van de alleroudste conversatie-handleidingen, bestemd om bij de studie der Fransche taal gebruikt te worden, - een werkje in den aard van de latere Colloquia, waaraan Prof. R. Verdeyen bij den herdruk van Fickaert's uitgave (1616) (Antwerpsche Bibliophielen, N^r 39 en 40) zulk een merkwaardige studie heeft gewijd.

Het Brugsche boek werd gemaakt in de 14^e eeuw door een schoolmeester van Picardische afkomst, die lang genoeg in de Vlaamsche stad had gewoond om er onze taal te leeren. Dit werkje is het prototype geworden van drie andere conversatie-handboeken: 1^o het Gesprächbüchlein, dat naar een handschrift van ± 1420 door Hoffmann von Fallersleben werd uitgegeven (Horae Belgicae IX), 2^o de Dialogues in French and English, gedrukt door W. Caxton te Westminster ± 1483, en 3^o het Vocabulaer Walsch ende Vlaemsch, gedrukt vóór 1501 door Roland Van den Dorpe te Antwerpen.

Dr. Gessler heeft de teksten van die vier werkjes in vier afzonderlijke bundeltjes herdrukt. Hij heeft er dan nog twee deeltjes bijgevoegd, één Nederlandsch en één Fransch, met historische en critische inleidingen en aanteekeningen, die ons welsprekend en overtuigend het nut van zijn uitgave aantoonen.

Het Brugsche conversatie-boekje levert een kapitaal belang op voor Nederlandsche en Fransche taalkundigen en voor de geschiedschrijvers onzer vroegere onderwijsmethodes, maar zijn beteekenis strekt nog veel verder. Het geeft ons een uitvoerig en verrassend levendig beeld van de gansche stadsbedrijvigheid in

[p. 331]

de 14^e eeuw te Brugge. Het leert ons hoe edelen, burgers en kooplieden met elkander omgingen, hoe ze elkander begroetten ‘achter straten’, hoe ze leefden in hun woningen, welke voorwerpen ze daar gebruikten, hoe ze zich kleedden, wat ze kochten ‘in 't vleeschuus’, op de ‘hoenremarct’, in den vischwinkel, bij den wijnkoopman en elders. Het toont ons hoe handel gedreven werd met landsman en vreemdeling. Het geeft in alphabetische orde een gansche reeks korte gesprekken, waarin alle denkbare ambachten met het daarbij passende vocabulaar even besproken worden. Volgen er op elkander: de zadelmaker, de paardensmid, de wijnkoopman, de scholier, de kok, de spinster, de wever, de goudsmid, de zwaardmaker, de verver, de kleermaker, de kapper, de molenaar, de ketelmaker, de woekeraar, de chirurgijn, de kaarsgieter, enz. enz.

Leuke bijzonderheden van allen aard worden ons in die korte gesprekken ten beste gegeven. ‘Natalie, de scone vrouwe’ hield er een goede ‘stove’ (badinrichting), waar de voornaamste heeren van de stad kwamen. ‘Soe woend bachter den frere muer’ (Minderbroedersstraat). - ‘Obrecht de makelaer wint met eenen Godspenninghe XX of XXX pond’. - ‘Oste, de valkenare, brochte valken ende haveken van Ardaine ende sporwaren (sperwers) die hi vercopen sal te Monpellier’. - ‘Tybert, der stede clerc, heeft pencioen van der stede; hi can wel dichten; hi es tabelioen, ende heeft harde goede officie.’ - ‘Ysoreid, die besiecte (de melaatsche), es ghevonnest beziect; hi woend ten zieken lieden, ende ne dar nemmeer habiteren onder die ghesonde lieden, omme de vreesen diere af mochte comen.’

Ziehier een paar citaten over perkament- en boekhandel: ‘Ysabiaus van Roeselaere vercoopt perkement, ende soe vercocht's mi een vel dat flueerde; sodat ic ne mach er niet wel in scriven. Men moettet ponsen; het wort er of te slichter.’ - ‘Goris, de liberaris, heeft meer bouken dan alle die van der stede, ende hi vercoopt gansepennen ende swanepennen, ende hi vercoept fransyn ende perkament.’

In de navolgingen van het Brugsche boek komen sommige van die gesprekken soms letterlijk terug, maar vaak zijn er belangrijke aanvullingen bijgekomen. Zie b.v. wat in de uitgave van Roland van den Dorpe over den boekhandelaar meer wordt gezegd: ‘Jorijs, die librier, heeft meer boecken dan alle die vander stad; hi coopt se alle hoe dat se sijn: t'sy ghestolen oft anders bejaecht. Hi heeft doctrinalen, ghetiden van Onser Vrouwen, donaten, souters ghebonden met selver sloten, wel ghelijst met goude, seven psalmen, cathoenen, boecken van medecinen; ynct ende fransyn, pennen van swanen, van gansen, goede brevyeren, die weert sijn goet ghelt.’ Is de beschrijving van zulk een

[p. 332]

Antwerpschen boekhandel uit het begin der 16^e eeuw niet kostelijk?

De gesprekken van het Brugsche boekje gaan niet uitsluitend over zaken; soms wordt er een zedelijke of godsdienstige les in gegeven, die niet zonder bekoring is. Eén staaltje maar: ‘Ysaac vander Meersche seigt dat Onse Heere liet hier beneden sine macht in woerden, in cruden ende ghesteenten; ende van allen woorden die sijn in die weerelt, sijn 't de beste, dieghone daer men mede aenbeet ende gheeft lof sinen sceppere. Die weerdichste cruden die syn dieghone daer die mensche bi leeft, ende dat 's t' coren. Die precieuste steen die es, dat's dieghene die maeld t' coren, want al die weerlt heeft noot van hem ende 't allen lieden dient hi.’

De inhoud van het Bouc der Ambachten is zoo boeiend, dat wij noode aan den lust weerstaan om er nog meer teekenende fragmenten uit aan te halen. Wat wij er van opgaven zal ruimschoots voldoende zijn om aan te toonen wat het boek zooal geeft.

Wij wenschen het werk in vele handen. Dr. Gessler heeft er met liefde en groote zorg aan gearbeid. Aan al de eischen, die men aan een wetenschappelijke uitgave stellen kan, is hier voldaan. Ook de Brugsche firma's verdienen allen lof voor hun werk. De zes bundeltjes, samen in één doos, zijn in technisch opzicht onberispelijk. De mooie letter, de voorbeeldige zetcompositie, alles maakt er een echte bibliophielen-uitgave van. Wij zien op dat typographisch-voorname kleed maar één vlekje, namelijk het Brugsche wapenschild op de achterzijde der twee eerste bundels. Deze gravure past hier minder, vooral omdat ze zoo strijdt tegen het karakter van de mooie gravure op de voorzijde.

MAURITS SABBE.