De Vlaamsche Gids. Jaargang 19

[p. 239]

In Memoriam Jaak Lemmers

De literaire nalatenschap van den onlangs, vroegtijdig, overleden literator Jaak Lemmers is niet zoo heel groot. Er zijn van hem slechts vier boeken verschenen, alsmede bijdragen over literatuur en tooneel, die in weekbladen werden opgencmen. Hij werkte zeer traag, angstvallig bezorgd om het vlekkeloos ciseleeren van zijn zinnen, naar het voorbeeld van Flaubert, voor wien hij een groote vereering had. Hij kon met een buitengewoon geduld een zin veranderen en herschrijven, zoo dikwijls tot hij hem volkomen gaaf achtte: ieder woord moest verantwoord zijn. Wij kennen dan ook weinig zoo evenwichtig proza in de Vlaamsche literatuur als zijn ‘Historische Verbeeldingen.’ Alleen de voorstudie, het documenteeren van dezen bundel heeft hem maanden en maanden inspanning gekost; hij heeft er een onwaarschijnlijk groot aantal boeken en documenten voor geraadpleegd, soms om een enkel detail op te zoeken, dat historisch juist moest zijn. En van deze reusachtige documentatie werd slechts het allernoodigste behouden. Vandaar de gedrongen, lapidaire stijl van de ‘Historische Verbeeldingen,’ die soms iets heeft van telegramstijl: iedere zin moest een daad zijn.

Een heusche roman heeft Lemmers niet geschreven; ook zijn groote opstellen zijn novellen.

Met het uitgeven van zijn werk was het in het begin maar droevig: zijn twee eerste bundels: ‘Uit beloken Tijd’ en ‘Menschen en Dingen’, moest hij op eigen kosten uitgeven. Toen hij dan eindelijk een zeker aantal inschrijvers had gevonden en kon doen drukken, bleek er toch nog een tekort te zijn, dat hij zelf moest bijpassen. (Hij had het ongelijk zich niet te laten inlijven bij een politieke partij, en mocht dus op geen steun van welken kant ook rekenen...) Maar met zijn beide bundels had hij toch de aandacht op zich gevestigd van eenige literatuurliefhebbers in Vlaanderen (niet veel, want er zijn er niet veel) en voor zijn derde werk, de ‘Historische Verbeeldingen’ vond hij zoowaar een uitgever die het risico op zich wou nemen: De Regenboog, (nadat ‘De Vlaamsche Gids’ het reeds had opgenomen.) En voor zijn laatsten bundel werd hem zelfs door denzelfden uitgever een klein honorarium toegekend. (Zouden de tijden dan toch aan 't veranderen zijn?) Gedaan de ellende van ‘de jacht op inschrijvingen,’ die den schrijver tot eeuwigdurende dankbaarheid jegens zijn ‘slachtoffers’ verplichtte...

[p. 240]

‘Historische Verbeeldingen’ wordt door velen voor Lemmers' beste werk gehouden. Men heeft zelfs ‘Het bonte Leven,’ een bundel van negen vertellingen, komende na de ‘Historische Verbeeldingen,’ als een inzinking beschouwd. Toch zijn de beide bundels niet met elkaar te vergelijken. ‘Historische Verbeeldingen’ staat geheel apart in het oeuvre van Lemmers. Het treft door een groote oproepmgskracht, en door diepen, weemoedigen toon. Het zijn veeleer drie historische fresco's, dan wel verbeeldingen, doorvlochten met mijmeringen over het raadsel van dood en eeuwigheid. De schrijver heeft er, op een stramijn van kleurvolle tafereelen uit de Fransche, de Russische en de Romeinsche geschiedenis, zelf-doorleefde gemoedstoestanden geweven, de treurnis en de droeve gedachten die hem beklemden bij het afsterven van zijn vader: ‘In memoriam patris, voor moeder,’ luidt de opdracht.

We aarzelen niet dit boek ‘een nieuw geluid in Vlaanderen’ te noemen. Wat staan we hier ver van den landelijken roman, die nog altijd schering en inslag is in onze literatuur! Er is in dit werk, en ook in ‘Het bonte Leven’, niets van wat zoo vaak voor specifiek Vlaamsch doorgaat. Lemmers had te veel den invloed ondergaan van de Fransche romanliteratuur en van de Duitsche muziek om zich te kunnen opsluiten in regionalisme. In zijn eerste twee bundels klinkt de toon nog volksch, staat hij zelf midden in het geval. Doch in ‘Het bonte Leven’ overziet hij het, en vertelt het met het superieur glimlachje van den geestes-aristocraat, meewarig soms, om al het gekke gedoe van de menschen, doch vaak ook ironisch. Hij kiest dan bij voorkeur speciale eigenaardige gevallen, die hij hult in een netwerk van redeneeringen en bespiegelingen. Altijd geeft hij aan het verhaal een verrassende wending. Zijn ironie is paradoksaal en irreverencieus.

Persoonlijk achten we juist die opstellen waarin zijn ironie, zijn humor, zich zwierig uitleven, de gaafste en beste. Daarom is ons zijn laatste werk, de negen gesprekken van ‘Het bonte Leven’ het liefst, met enkele vroegere stukken, zooals b.v. dat meesterlijk vertelde Estudiantina uit ‘Menschen en Dingen.’

Lemmers, de fijne epicurist, die in zijn werk ook geestelijke problemen aandurfde, had wellicht de schilder kunnen worden van ons verfijnde stadsleven; hij zou misschien eens den roman geschreven hebben van onze groote steden, waarop we al zoolang wachten.

Hij is helaas in den bloei van zijn jaren heengegaan, zonder zelfs de waardeering te kennen waarop zijn werk hem zonder twijfel recht gaf.

Hij is gestorven, eenzaam en verbitterd.

Het is niet onmogelijk dat men hem nu hulde zal brengen.

ERNEST W. SCHMIDT.